Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ , Ο ΝΑΖΙ ΔΗΜΙΟΣ ΜΕΡΤΕΝ, Ο ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΑΪΧΜΑΝ ΚΑΙ Η “ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑ” ΕΙΣ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ. ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΧΙΟΥ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ ΕΞΑΛΛΟ ΤΟ “ΙΔΡΥΜΑ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ” ΚΑΙ ΤΑ ΣΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΟΑΣΤΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΜΕ ΤΗΝ ΒΕΡΜΑΧΤ. ΟΛΑ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

Ένα  απόρρητο έγγραφο της CIA, αποχαρακτηρισμένο από το 2006 στη βάση του Νόμου για τη Γνωστοποίηση των Εγκλημάτων Πολέμου των Ναζί, έχει κυκλοφορήσει στο διαδίκτυο, εμπλέκοντας τον «εθνάρχη» με τον Μαξ Μέρτεν, τον γνωστό «Δήμιο της Θεσσαλονίκης» που δρώντας ως απεσταλμένος του Τρίτου Ράιχ στη συμπρωτεύουσα, μεθόδευσε τον εκτοπισμό 45.000 Εβραίων αλλά και Ελλήνων, στο Άουσβιτς.

Η ανεπίσημη κυκλοφορία ενός επίσημου εγγράφου

Το έγγραφο κυκλοφόρησε από την ενημερωτική ιστοσελίδα κύκλων της ελληνοαμερικάνικης ομογένειας Kalami.net και εν αντιθέσει με τις κατά καιρούς διαρροές των «ανεπίσημων» μέσων, η αυθεντικότητά του δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, καθώς παρατίθεται από τον επίσημο ιστότοπο της CIA. Παρά την αδιαμφισβήτητη αυθεντικότητά του, ωστόσο, η αποκάλυψη έφτασε μιντιακά μόνο στις σελίδες των  εντύπων του Γιώργου Κουρή και Μακελειό του Στέφανου Χίου. Ο μεν Κουρής το διαχειρίστηκε με μια «μετριοπαθή» γραμμή αναμονής για επιβεβαίωση, ενώ ο Στέφανος Χίος το προπαγάνδισε πρωτοσέλιδα ως αποδεικτικό της συνεργασίας του «εθνάρχη» με τους ναζί.

Παραδόξως, η θέση του Στέφανου Χίου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην υπόθεση. Άλλωστε, μία εβδομάδα πριν τη δημοσιοποίηση, το Μακελειό είχε κυκλοφορήσει με εξώφυλλο που κατηγορούσε τους Βαγγέλη Μεϊμαράκη και Κώστα Καραμανλή ως απογόνους συνεργατών των ναζί και τον Κυριάκο Μητσοτάκη ως απόγονο του «αποστάτη», προπαγανδίζοντας προφανώς την υποψηφιότητα του Άδωνι Γεωργιάδη στις επικείμενες εκλογές για την ηγεσία της ΝΔ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια αναφορά στο επίμαχο έγγραφο εντός του δίτομου βιβλίου του Δημοσθένη Κούκουνα Τα Ένοχα Μυστικά της Κατοχής, που κυκλοφόρησε τον Μάιο του 2015 από τις εκδόσεις Historia, όπου τα αρχεία της CIA για τον Καραμανλή καταλαμβάνουν δικό τους κεφάλαιο.¹ Ο Στέφανος Χίος φαίνεται να αποτελεί τακτικό αναγνώστη των βιβλίων του Κούκουνα, καθώς είχε χρησιμοποιήσει στοιχεία από το βιβλίο του Η Ελληνική Οικονομία κατά την Κατοχή και η Αλήθεια για τα Δάνεια (εκδ. Ερωδιός) για να επιτεθεί στους Παναγιώτη και Γιώργο Αγγελόπουλο της ΚΑΕ Ολυμπιακός, αποκαλώντας τους… «απογόνους συνεργατών των ναζί», την περίοδο που συγκρούονταν με τον Δημήτρη Γιαννακόπουλο.

Είναι άγνωστο τι είδους κατηγορία είναι ο «απόγονος συνεργατών των ναζί». (Πόσο μάλλον όταν συν τοις άλλοις εκτοξεύεται από έναν άνθρωπο με δηλωμένη συμπάθεια προς τη Χρυσή Αυγή.) Όποιες κι αν είναι οι σκοπιμότητες του Στέφανου Χίου, ωστόσο, μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η αδιαφορία που επέδειξαν τα επίσημα ΜΜΕ, το Ίδρυμα Κωνσταντίνος Καραμανλής και η Νέα Δημοκρατία για τη σπίλωση του ονόματος του θρυλικού ηγέτη, καθώς οι πληροφορίες που αντλούνται από το διαθέσιμο υλικό είναι πολλές και σε σημεία ιδιαίτερα βλαβερές για το προφίλ του.

Διπλωματία

Δεν είναι η πρώτη φορά που το όνομα του εθνάρχη σχετίζεται με τον δήμιο της Θεσσαλονίκης. Η προηγούμενη κατηγορία της εμπλοκής του με τις κατοχικές αρχές για τον εκτοπισμό τον Εβραίων ήρθε έναν χρόνο πριν τη δίκη του Άιχμαν, όταν ο Μέρτεν δήλωσε σε γερμανικά έντυπα πως ο Καραμανλής, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Δημήτρης Μακρής και η σύζυγός του Δοξούλα, είχαν δραστηριοποιηθεί ως πληροφοριοδότες του με ανταμοιβή μέρος απ” την κατασχεθείσα περιουσία των Εβραίων. Παρά τις διαψεύσεις του εθνάρχη, ο Μέρτεν επέμεινε στις καταγγελίες του, αλλά αρνήθηκε να προσκομίσει συγκεκριμένα στοιχεία, όπως τη φωτογραφία που ισχυριζόταν ότι έχει, η οποία απεικονίζει τον ίδιο, τον Καραμανλή και τη Δοξούλα Μακρή στην πλατεία Κοραή.² Δεν είχε όμως κανένα λόγο να κατασκευάσει κατηγορίες για τον Καραμανλή: τρία χρόνια πριν, όταν συνελλήφθη επί ελληνικού εδάφους, στη γνωστή «Υπόθεση Μέρτεν», η ΕΡΕ θέσπισε ειδικό νόμο που απήλασε από διώξεις τους Γερμανούς εγκληματίες πολέμου, με τη δικαιολογία της προάσπισης των διπλωματικών σχέσεων με τη Δυτική Γερμανία. Η νομοθεσία αυτή, παρότι εξαιρούσε τον Μέρτεν, έπαιξε κεντρικό ρόλο στη γραμμή υπεράσπισής του στη δίκη του 1959.

Πιθανώς τα εγχώρια ΜΜΕ και οι κύκλοι της ΝΔ να βλέπουν στο έγγραφο της CIA «περσινά ξινά σταφύλια». Τόσο η επισημότητα του εγγράφου, όσο και οι πληροφορίες που λαμβάνουμε απ” αυτό, όμως, αναβαθμίζουν κατά πολύ το κατηγορητήριο κατά του εθνάρχη. Στο κείμενο, Έλληνας ή ελληνόφωνος πράκτορας της CIA, αποστέλλει αναφορά ύστερα από συνομιλία του με τον σύμβουλο της ελληνικής πρεσβείας στο Ισραήλ, Ιωάννη Μοσχόπουλο. Ας σημειωθεί πως ο Μοσχόπουλος εμφανίζεται και σε άλλο έγγραφο ως πληροφοριοδότης της CIA, την περίοδο που ο εκδότης της –προσκείμενης στην αντιπολιτευόμενη Ένωση Κέντρου– εφημερίδας Αθηναϊκή, Μανώλης Μπακλατζής, κατέθεσε μήνυση «εκ μέρους του ελληνικού λαού» κατά του Μέρτεν, σε μια προσπάθεια να ανακινήσει το ζήτημα που πήγαινε να θαφτεί απ” τους χειρισμούς Καραμανλή. Χάριν της έφεσής του στα γερμανικά, ο Μοσχόπουλος υπήρξε δίαυλος μεταξύ του Μπακλατζή και του γερμανού δικηγόρου που ανέλαβε την υπόθεση.

Ο Μοσχόπουλος ισχυρίζεται πως ο διπλωματικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στη δίκη του Άιχμαν και πρώην εργαζόμενός του, του εκμυστηρεύτηκε ότι το όνομα του Καραμανλή περιλαμβάνεται στον κατάλογο των συνεργατών των Γερμανικών Αρχών Κατοχής στην Ελλάδα που αποτέλεσε μέρος της δικογραφίας. Η αποσιώπηση του ονόματος του Καραμανλή, φαίνεται να προέκυψε ύστερα από συνεννόηση της κυβέρνησής του με την κυβέρνηση Μπεν-Γκουριόν, για διπλωματικούς λόγους.

Πράγματι, το 1961 που έλαβε χώρα η δίκη του Άιχμαν, η κυβέρνηση Καραμανλή είχε ξεκινήσει μια εκστρατεία έναρξης διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ. Στα επίσημα αρχεία του κράτους του Ισραήλ, υπάρχει πλέον ξεχωριστός φάκελλος για την ελληνοϊσραηλινή διπλωματία την περίοδο 1961-1967, αποχαρακτηρισμένος από το 2009. Τα περιεχόμενα του φακέλλου ξεκινάνε ύστερα από τις εκλογές «βίας και νοθείας» του 1961 και δύο μήνες μετά το έγγραφο της CIA, με την εσωτερική αλληλογραφία ισραηλινών αξιωματούχων, όπου το αποτέλεσμα των εκλογών παρουσιάζεται να ευνοεί τις διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες. Στα ντοκουμέντα της χρονιάς περιλαμβάνονται συζητήσεις ισραηλινών αξιωματούχων με τους υπουργούς Παναγιώτη Κανελλόπουλο και Ευάγγελο Αβέρωφ, αλλά και ενημερωτικό σημείωμα για την κλειστή συνάντηση του Καραμανλή με μια επιλεγμένη ομάδα υπουργών, με θέμα την προώθηση της ελληνοϊσραηλινής διπλωματίας. Το υλικό του φακέλλου καθιστά τουλάχιστον πειστικό τον ισχυρισμό του πληροφοριοδότη του Μοσχόπουλου, καθώς η επισφαλής θέση του νεοσύστατου τότε κράτους, που μεταξύ πολλών άλλων είχε να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των Παλαιστινίων, δεν φαίνεται να του έδινε ιδιαίτερα περιθώρια να απορρίψει διπλωματικές επαφές.

Μυστικά και ψέματα

Στο αρχείο της CIA που είναι πια διαθέσιμο στο κοινό, οι σχέσεις Μέρτεν και Καραμανλή καταλαμβάνουν συνολικά 18 έγγραφα, απ” τα οποία μπορεί να αντληθεί πλήθος πληροφοριών για την υπόθεση, αλλά και για το εύρος των δραστηριοτήτων της CIA στη μεταπολεμική Ευρώπη.

Η διαλεύκανση της υπόθεσης Μέρτεν φαίνεται να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Υπηρεσίας Πληροφοριών, ξεκινώντας από το δημοσίευμα του Spiegel με τίτλο “Ohr Onkel Konstantin” («Ο θείος της, Κωνσταντίνος»), όπου ο Μέρτεν εξέθετε τον Καραμανλή και το ζεύγος Μακρή, υποστηρίζοντας πως η αμοιβή για τη βοήθειά τους («καθώς οι Έλληνες δεν κάνουν τίποτα χωρίς αντάλλαγμα») ήταν μια αποθήκη που περιείχε μετάξι αξίας 15.000 στερλίνων, κατασχεμένη από Εβραίο έμπορο της Θεσσαλονίκης. Ο τίτλος του δημοσιεύματος, αναφέρεται στις πληροφορίες που θέλουν τη Δοξούλα να προσφωνεί τον Καραμανλή ως «θείο». Το εν λόγω τεύχος φαίνεται να ταχυδρομήθηκε από άγνωστο αποστολέα από την Αθήνα προς τα γραφεία όλων των ελληνικών εφημερίδων δύο ημέρες πριν την επίσημη έκδοσή του, με την κυβέρνηση να αντιδρά αγοράζοντας όλα τα τεύχη του που ήταν διαθέσιμα στην αθηναϊκή αγορά προκειμένου να αποκλείσει τη διάδοσή του μέχρι να αποφασίσει πώς θα πορευτεί. Δημοσιογράφος του περιοδικού καταγγέλει πως πριν τη δημοσίευση του άρθρου, της είχε ζητηθεί από το Spiegel να γράψει ένα κείμενο υπέρ του Μέρτεν, ενώ σε πολλά έγγραφα, υπάρχει με διαφορετικές διατυπώσεις ο ισχυρισμός ότι ο Μέρτεν χρησιμοποίησε το υλικό που είχε στην κατοχή του προκειμένου να εκβιάσει την ελληνική κυβέρνηση να αποτρέψει την έκδοσή του στη Δυτική Γερμανία.

Η πληρέστερη αναφορά απ” τα υπάρχοντα ντοκουμέντα, δείχνει πως ο εκβιασμός του Μέρτεν απέτυχε και ότι η νομοθεσία του 1959, είχε στην πραγματικότητα στόχο την έκδοσή του στις γερμανικές αρχές. Άλλωστε, την περίοδο 1957-1960, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πίεζε τη Γερμανία να καταβάλει πολεμικές αποζημιώσεις, ενώ το 1958 διεκδικούσε από τη γερμανική κυβέρνηση δάνειο ύψους 200 εκατομμυρίων μάρκων. Σύμφωνα με την αναφορά, ο Καραμανλής απείλησε ευθέως τη γερμανική κυβέρνηση να ξαναρχίσει τις δίκες των εγκληματιών πολέμου, αν δεν ικανοποιούνταν οι απαιτήσεις του. Η εκδοχή των «αντιποίνων» του Μέρτεν κατά Καραμανλή ισχυροποιείται από τον έμφαση που έδωσε απ” το 1957 και μετά στα δικαστήρια: μήνυση για ψευδορκία κατά της Δοξούλας Μακρή· μήνυση για ψευδορκία κατά του προκατόχου του στη Θεσσαλονίκη, Κάρλ Μάρμπαχ·  σύγκρουση με τον –αποκατεστημένο στη μεταπολεμική κυβέρνηση Αντενάουερ– Χανς Γκλόμπκε που έφτασε πολύ κοντά στη δικαστική επίλυση· πιέσεις στη γερμανική κυβέρνηση να εκδικάσει την υπόθεση, προκειμένου να διεκδικήσει μετά αποζημίωση για την «άδικη» σύλληψή του.

Η δε κατάθεση της δημοσιογράφου που κατήγγειλε ότι το Spiegel της ζήτησε να γράψει άρθρο υπεράσπισης του Μέρτεν, υποστηρίζει πως κατά την επιστροφή του στη Γερμανία, ο Μέρτεν έχει «καταστραφεί οικονομικά», καθώς η σπίλωση του ονόματός του έχει μπλοκάρει την πελατεία στο δικηγορικό του επάγγελμα . Αποφαίνεται ότι το άρθρο του Spiegel έχει εκδικητικό χαρακτήρα, ενώ ενδεχομένως και να χρησιμοποιείται για μικροπολιτικές σκοπιμότητες ενάντια στη γερμανική κυβέρνηση, καθώς ο δικηγορικός συνέταιρος του Μέρτεν είναι επιφανές μέλος του SPD που τότε βρίσκεται στην αξιωματική αντιπολίτευση.

Το SPD επανέρχεται κι άλλες φορές στο διαθέσιμο υλικό. Σε τηλεφωνική υποκλοπή καταγράφεται αναφορά σε επίσκεψη στην Αθήνα του τότε δημάρχου Βερολίνου και μετέπειτα καγκελάριου της Γερμανίας, Βίλυ Μπραντ, ο οποίος συμβουλεύει τον Μέρτεν «να το βουλώσει» (sic) και να αποδεχθεί τον συμβιβασμό που του πρότεινε ο Καραμανλής. Σε υποκλοπή συνομιλίας με ημερομηνία 17/10/1961, δύο εβδομάδες πριν τις εκλογές βίας και νοθείας, το στέλεχος του SPD Γκούσταβ Χάινεμαν ρωτάει τον Μέρτεν αν μπορεί να κάνει κάτι για να επηρεάσει το αποτέλεσμα των εκλογών. Η απάντηση του Μέρτεν είναι πως αν επανεκλεγεί ο Καραμανλής, η θεαματική δίκη θα ξαναρχίσει στις 10 Νοέμβρη, ημερομηνία στην οποία τελικά καταδικάστηκε από τα γερμανικά δικαστήρια για συκοφαντική δυσφήμιση κατά του Έλληνα πρωθυπουργού. Αλλού, ο Χάινεμαν φέρεται να έχει τακτική επικοινωνία με μέλος της ΕΔΑ, η οποία από το 1960 έχει ξεκινήσει εκστρατεία με σκοπό την πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή, στη βάση των κατηγοριών του Μέρτεν.

Διάσπαρτες στο υλικό, υπάρχουν κάποιες αμφιβολίες για τις κινήσεις του Μέρτεν. Ο γνωστός ελληνοεβραίος δημοσιογράφος Μάριο Μοντιάνο αποκαλεί το ζήτημα «εκβιασμό κατά της γερμανικής κυβέρνησης», ενώ συμφωνεί ότι πράγματι ο Μέρτεν έχει στην κατοχή του ενοχοποιητικό υλικό, άποψη που συμμερίζεται και ο τότε υφυπουργός τύπου, Τρύφων Τριανταφυλλάκος. Στην ίδια αναφορά, ο πράκτορας της CIA υπερασπίζεται τον Καραμανλή, λέγοντας πως είναι αδύνατη η εμπλοκή του, αλλά επιβεβαιώνει ότι η Δοξούλα Μακρή ήταν γραμματέας στο γραφείο του Μέρτεν, πράγμα που δεν το βρίσκει απαραίτητα ενοχοποιητικό, καθώς «η Θεσσαλονίκη ήταν προπολεμικά μια γερμανόφιλη πόλη και πολλά κορίτσια της υψηλής κοινωνίας σπούδαζαν στη Γερμανική Ακαδημία και δούλευαν μετά για τους Γερμανούς». Αλλού καταγράφεται κουβέντα με τον εκπρόσωπο τύπου της Γερμανίας που λέει ότι έχει δει τις φωτογραφίες Μέρτεν-Καραμανλή-Μακρή και αλληλογραφία μεταξύ του εθνάρχη και του δήμιου, αλλά απ” αυτά δεν προκύπτει ότι ο Καραμανλής είχε κάποιο υλικό όφελος από τη σχέση τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εν λόγω χαρακτηρίζεται από τον πράκτορα «φιλικά διακείμενος προς την ελληνική πλευρά»

Οι αντιδράσεις Καραμανλή στο άρθρο του Spiegel ενέπλεξαν ένα πλήθος ατόμων στη διαχείρισή του ζητήματος. Αφού απέτυχαν οι παραινέσεις του προς τους διευθυντές των εφημερίδων να μην ανακινήσουν το ζήτημα, έστειλε τον δεξιό δημοσιογράφο Βάσο Βασιλείου στη Γερμανία να συλλέξει πληροφορίες. Παράλληλα, στη Γερμανία βρέθηκε και ο αρχηγός της ΚΥΠ, στρατηγός Νάτσινας, για να συζητήσει με τον ομόλογό του μήπως βρεθεί κάποιο στοιχείο που να σχετίζει τον Μέρτεν με την αντιπολίτευση του ελληνικού κοινοβουλίου, τους κομμουνιστές (!) ή τους ισραηλινούς (!). Οι δε επιχειρηματίες Γκέρτσος και Κονιόρδος που αναφέρεται πολλάκις και ρητά η συνεργασία τους με τις δυνάμεις κατοχής «απ” την οποία πλούτισαν», φαίνεται να επισκέπτονται εκείνη την περίοδο συχνά τον Μέρτεν στη Γερμανία, για να διαπραγματευθούν μαζί του τη σιώπη του, με τον Κονιόρδο να του καταβάλει μια πρώτη δόση ύψους 100.000 δολλαρίων και άλλες να αναμένεται να ακολουθήσουν, προκειμένου να πληρωθεί ο ίδιος, αλλά και οι συνεργάτες του στον γερμανικό τύπο.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί η ιδιότυπη σχέση του Μέρτεν με την ελληνική πλευρά. Αφενός η ανάκλησή του το 1944 και η προφυλάκισή του στη Γερμανία με κατηγορίες ότι εξυπηρετούσε περισσότερο ελληνικά συμφέροντα, παρά αυτά του Τρίτου Ράιχ, και αφετέρου η επίμονη άρνηση των πρώτων μεταπολεμικών ελληνικών κυβερνήσεων να τον παραλάβουν από τα αμερικάνικα στρατεύματα προκειμένου να δικαστεί στην Ελλάδα.

Παραπολιτικά και κατασκοπεία

Η ΕΔΑ κατέχει περίοπτο ρόλο στα έγγραφα της CIA, με τις κινήσεις των στελεχών της να βρίσκονται υπό στενή επιτήρηση. Καταγράφεται μέχρι και η άρνηση του βουλευτή της, Σταμάτη Μερκούρη, να υποβάλλει ερώτηση στη βουλή για το δημοσίευμα του Spiegel, καθήκον που τελικά ανέλαβε ο συνάδελφός του, Ηλίας Μπρεδήμας. Η στενή παρακολούθηση της ΕΔΑ από την CIA, φαίνεται καλύτερα σε έγγραφη αναφορά που περιέχει μια πληρέστατη καταγραφή της συνάντησης της ηγετικής ομάδας στις 20/10/1960. Εκεί, τα στελέχη της συζητούν τη διαχείριση της υπόθεσης Μέρτεν, πράγμα που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του συντάκτη της επιστολής θα καθοδηγήσει την αντιπολιτευτική στρατηγική της ενάντια στον Καραμανλή.

Στις συζητήσεις των στελεχών αναφέρεται μεταξύ άλλων η κατάθεση συνεργάτιδας των Γερμανών που υποστηρίζει ότι γνωρίζει το άτομο που σύστησε τον Μέρτεν στο ζεύγος Μακρή που έφτασε στην ΕΔΑ ως διαρροή από τη γραμματέα της Υπηρεσίας Δίωξης Εγκληματιών Πολέμου. Τη συλλογή υλικού κατά του Καραμανλή έχει αναλάβει ειδική επιτροπή αποτελούμενη από τους Ηλία Ηλιού, Αντώνη Μπριλλάκη, Βασίλη Εφραιμίδη και Κωνσταντίνο Πρίφτη. Στόχος της ΕΔΑ σύμφωνα με τον συντάκτη είναι να ρίξει την κυβέρνηση Καραμανλή και να την αντικαταστήσει με μια άλλη που θα θεσπίσει διαβαλκανική συμμαχία, οδηγώντας στον πυρηνικό αφοπλισμό των Βαλκανίων.

Οι πληροφορίες που αντλούνται απ” τη συνάντηση της ΕΔΑ έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο κατάδικος Εβραίος συνεργάτης της Γκεστάπο, Σπύρος Ρακανάτης, έχει δεχθεί πρόταση από τον εισαγγελέα Τσαντίλα να καταθέσει κατά των ισχυρισμών του Μέρτεν με αντάλλαγμα την αποφυλάκισή του, πρόταση την οποία ο Ρακανάτης αρνείται. Ο πρώην αστυνομικός διοικητής Άγγελος Έβερτ, διαπραγματεύθηκε με τον επικεφαλής του βρετανικού στρατού στην Ελλάδα, Γούντχαουζ, για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την Υπόθεση Μέρτεν. Κλιμάκιο της ΕΔΑ συναντήθηκε με δημοσιογράφο της –προσκείμενης στο SPD- εφημερίδας Ηχώ του Αμβούργου, η οποία έκανε πρώτη μια περαστική αναφορά στις σχέσεις Μέρτεν-Καραμανλή πριν το Spiegel. Τέλος, επανεμφανίζεται το όνομα του Γκούσταβ Χάινεμαν με ρητή αναφορά σε τακτική επικοινωνία που κρατάει με το μέλος της ΕΔΑ, Αχιλλέα Γρηγορογιάννη.

Η στενή παρακολούθηση ενός αριστερού κόμματος από τις μυστικές υπηρεσίες, είναι λίγο-πολύ αναμενόμενη. Αυτό που δεν περιμένει να βρει κανείς είναι η διεξοδικότητα με την οποία οι εντολοδόχοι της CIA μελετούν τα πρόσωπα της ιστορίας τους.

Ο Δημήτρης Μακρής αποτελεί το ιδανικό παράδειγμα αυτής της διεξοδικότητας. Αναφέρεται –επανειλημμένα– η αγάπη του για τον τζόγο και τις γυναίκες, που θεωρείται αιτία της κατάρρευσης της επιτυχημένης δικηγορικής του καριέρας. Η πολιτική του επιτυχία στη Θεσσαλονίκη αποδίδεται στην «ικανότητά του να κάνει χάρες» και στην προπαγάνδα που ασκεί η εφημερίδα Δράση, ο εκδότης της οποίας είναι φίλος του. Ο Μακρής παρουσιάζεται ως στενός φίλος του Καραμανλή –από πιο νωρίς απ” το 1956, που ισχυρίστηκε ο έλληνας πρέσβης στη Γερμανία, απαντώντας στο Spiegel για λογαριασμό του εθνάρχη, ότι αποτέλεσε την ημερομηνία γνωριμία τους– και η Δοξούλα αναφέρεται πως έχει στενές σχέσεις με τη σύζυγό του, Αμαλία. Ο συντάκτης της ειδικής αναφοράς για τον Μακρή δεν κρύβει λόγια: «ως υπουργός είναι τελείως αναποτελεσματικός, χωρίς πρόγραμμα και με ελάχιστα θετικά επιτεύγματα». Στις επιτυχίες του ξεχωρίζουν η δωροδοκία του σε μια σειρά δικαστικών υποθέσεων, η σχέση του με γηραιότερη γυναίκα απ” την οποία αποσπούσε χρήματα για να καλύψει τα χρέη του τζόγου και η συνεννόηση με τον εισαγγελέα για την εξαφάνιση αποδεικτικών στοιχείων σε δικαστική υπόθεση. Η Δοξούλα Μακρή χαρακτηρίζεται «πρώην γραμματέας και ερωμένη του Μέρτεν», ενώ υπάρχει και ο ισχυρισμός ότι η επίσκεψη Μέρτεν το 1957 έγινε ύστερα από πρόσκληση της οικογένειας Μακρή και μάλιστα, το βράδυ πριν τη σύλληψή του το πέρασε πίνοντας κοκτέιλ στο σπίτι τους.

Άλλα δύο πρόσωπα έχουν την τιμητική τους σε ξεχωριστές αναφορές. Ο υφυπουργός Εθνικής Άμυνας, Γιώργος Θέμελης, που έχει εμπλακεί επίσης ως συνεργάτης του Μέρτεν και ο επιχειρηματίας Κωνσταντίνος Γκέρτσος. Με την άφιξη των Γερμανών, ο Θέμελης γίνεται νομάρχης Έδεσσας, θέση απ” την οποία υπογράφει διατάγματα προς τους κατοίκους του νομού να μην πολεμήσουν τους Γερμανούς. Μετά τη δολοφονία του γαμπρού του από τους Γερμανούς, ο Θέμελης θα παραιτηθεί απ” τη νομαρχία και θα προσχωρήσει σε εθνικιστική οργάνωση, απ” την οποία αποστέλλεται στη… Μέση Ανατολή, όπου γίνεται μέλος αριστερής αντιστασιακής οργανώσης (…).

Ο Κωνσταντίνος Γκέρτσος κερδίζει μια πολυσέλιδη αναφορά χωρίς ιδιαίτερη επιείκια. Η οικογένειά του περιγράφεται ως «ασήμαντη και φτωχή», η ελληνική καταγωγή της οποίας είναι «αμφισβητήσιμη». Η περιουσία του Γκέρτσου και του αδελφού του Θεόδωρου, άρχισε να χτίζεται υπό το καθεστώς Μεταξά, ο οποίος είχε ξεκινήσει μια διαδικασία ανανέωσης του εξοπλισμού του ελληνικού στρατού, αγοράζοντας όπλα από τη χιτλερική Γερμανία. Ο Γκέρτσος εμφανίζεται ως μεσάζων για εισαγωγές από γερμανικές εταιρίες, εμπλεκόμενος σε ένα σύστημα «δούναι και λαβείν» με αξιωματικούς του μεταξικού καθεστώτος. Η υπερπροσοδοφόρα συνεργασία του με τους Γερμανούς την περίοδο της κατοχής έφτασε σε ένα απότομο τέλος με τη λήξη του πολέμου, οπότε οι αδελφοί Γκέρτσου εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο σπίτι τους στην Ελβετία προκειμένου να αποφύγουν τις πιθανές διώξεις.

Παρότι η συσσωρευμένη ακίνητη περιουσία του Γκέρτσου κατασχέθηκε μετά το τέλος του πολέμου, η κυβέρνηση Σοφούλη του παραχώρησε την εκμετάλλευση των λιγνιτορυχείων της Πτολεμαΐδας. Απέφυγε την κατάσχεση των κεφαλαίων που επένδυσε στα ορυχεία ισχυριζόμενος πως δεν είναι δικά του χρήματα, αλλά Γερμανών και Ελβετών τραπεζιτών που του τα εμπιστεύθηκαν για τη συγκεκριμένη δουλειά. Καθώς, για 7 ολόκληρα χρόνια δεν κατάφερε να κάνει τίποτα άλλο στα ορυχεία πέρα απ” το να ανοίξει μερικές σήραγγες, η κυβέρνηση Παπάγου ανέστειλε τη σύμβαση το 1954 και παραχώρησε τα ορυχεία στον Μποδοσάκη.

Την επόμενη χρονιά που ο Παπάγος αντικαθίσταται από τον Καραμανλή, ο Γκέρτσος ανοίγει κατευθείαν φιλικές και επιχειρηματικές σχέσεις με τον πρωθυπουργό, με αποτέλεσμα να πάρει πίσω την ακίνητη περιουσία του που του είχε κατασχεθεί λόγω της συνεργασίας με τους Γερμανούς. Η εταιρία Tantex του Γκέρτσου γίνεται κολοσσός στην Ελλάδα, διασφαλίζοντας προνομιακή μεταχείριση των γερμανικών κι ελβετικών επενδύσεων μέσα απ” τη σχέση του με τον Καραμανλή. Το συμπέρασμα του συντάκτη της αναφοράς, εκφέρεται με παρρησία: ο Γκέρτσος «δεν έχει ίχνος πατριωτισμού, είναι ανέντιμος και από πολλές απόψεις είναι ένας επικίνδυνος άνθρωπος με διεφθαρμένη συνείδηση». Ας σημειωθεί εδώ ότι ο συγγραφέας αυτής της φράσης που έχει το ηθικό πλεονέκτημα απέναντι στον Γκέρτσο για να μπορεί ν” ασκήσει τέτοια κριτική, είναι πράκτορας της CIA.

Ο μύθος καταρρέει;

Τα στοιχεία που προκύπτουν απ” το αποχαρακτηρισμένο υλικό δεν παρέχουν κάποιο συμπαγές αποδεικτικό στοιχείο για τη συνεργασία Καραμανλή-Μέρτεν. Η φωτογραφία άλλοτε αμφισβητείται κι άλλοτε παρουσιάζεται ως μη σχετιζόμενη με την υπόθεση. Η εμπλοκή του ζεύγους Μακρή είναι σχεδόν βέβαιη, αλλά οι αντικρουόμενες μαρτυρίες δεν επιτρέπουν κάποια ασφαλή αποτίμηση του μεγέθους της. Ιδιαίτερα ενοχοποιητική είναι η ψευδής κατάθεση της Δοξούλας που ισχυρίστηκε ότι είχε δει τον Μέρτεν «μόνο δύο φορές», ενώ δούλευε ως γραμματέας του και η προσπάθεια του Δημήτρη να αποφύγει την εκδίκαση της μήνυσης που κατέθεσε κατά του Μέρτεν μετά το δημοσίευμα του Spiegel.

Το σίγουρο είναι πως τα αρχεία της CIA συνεισφέρουν καθοριστικά στη συζήτηση της υπόθεσης Μέρτεν, εγείροντας μια σειρά ερωτημάτων για τις πολιτικές του εθνάρχη, τόσο σε επίπεδο στελεχών που τον περιβάλλουν, όσο και σε επίπεδο προσωπικών του επιλογών. Η πανικόβλητη αντίδρασή του στις απειλές του Μέρτεν, αλλά και ο αριθμός των ατόμων που στρατολογήθηκαν προκειμένου να συγκαλύψουν το περιστατικό, σε συνδυασμό με τα σημεία συνάντησης στελεχών της ΕΡΕ και ανθρώπων στον κύκλο Καραμανλή με τις κατοχικές δυνάμεις, μαρτυρά την ύπαρξη κάποιων διασυνδέσεων με ιστορικό βάθος που κινδύνευσαν να αναδειχθούν με την επίμαχη υπόθεση. Η δε διπλωματική και αντιπολιτευτική διάσταση αποτελεί υπόδειγμα του τρόπου με τον οποίο ακόμα και οι κατηγορίες που δεν έχουν επιβεβαιωθεί εισέρχονται στην πολιτική, ενίοτε ιδιαίτερα μαχητικά. Ο Tύπος έχει παρουσία σε όλα τα σημεία της αφήγησης, είτε πρόκειται για τον γερμανικό, είτε για τον εγχώριο.

Μπορεί τα στοιχεία που μάζεψε η αντιπολιτευόμενη ΕΔΑ να μην παρέχουν κάποιο ασφαλές συμπέρασμα για τη σχέση Μέρτεν-Καραμανλή, αλλά οι ενδείξεις τους είναι αρκετές για να δημιουργήσουν έντονο προβληματισμό σχετικά με όσα διαδραματίστηκαν τότε. Αντίστοιχα, η στοχοθεσία της ΕΔΑ για τη βαλκανική συμμαχία, αποβλέποντας προφανώς στη συμπόρευση με τον Τίτο, είναι ένα δεδομένο που δείχνει μια άλλη κατεύθυνση η οποία χάθηκε με την άνοδο της χούντας και την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας μερικές δεκαετίες αργότερα. Η δημοσίευση του εγγράφου που εκκίνησε τη συζήτηση τις τελευταίες ημέρες, δεν συνιστά κατάληξη της έρευνας, αλλά έναυσμα για την επανεκκίνησή της σε νέες βάσεις, αξιοποιώντας οτιδήποτε προσφέρεται αποχαρακτηρισμένο από τη διαμεσολάβηση του χρόνου.

kourdistoportocali.com

ημερομηνία του δημοσιεύματος: 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2015