Το ορεινό κομμάτι της Άρτας αποτελείται στο μεγαλύτερο μέρος του από τα Αθαμανικά Όρη ή αλλιώς Τζουμέρκα που βρίσκονται στα βορειοανατολικά του νομού. Υπάρχει ακόμα το Ξηροβούνι στα δυτικά και στα νοτιοανατολικά, τα Όρη Βάλτου.
Το ανάγλυφο των Τζουμέρκων με τις απότομες βουνοπλαγιές, το πλούσιο πράσινο και τα τρεχούμενα νερά είναι αυτό που κάνει την περιοχή να ξεχωρίζει. Χωριά θα βρείτε σκαρφαλωμένα σε όλα τα βουνά, αλλά στα Τζουμέρκα συγκεντρώνουν τα πιο ενδιαφέροντα από αυτά. Βέβαια, υπάρχουν και στο Ξηροβούνι κάποια που αξίζουν την προσοχή σας. Mπορεί τα ορεινά χωριά της Άρτας να είναι λιγότερο τουριστικά από τα Ζαγοροχώρια, έχουν όμως τη δική τους τραχιά ομορφιά που αξίζει να την γνωρίσετε.
Κυψέλη
Λίγο πιο πίσω, βρίσκεται και το Λαογραφικό Μουσείο του Παντελή Χρ. Καραλή. Η δημιουργία του ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 από τον κ. Καραλή και αρχικά στεγάστηκε στο καφενείο του. Το 1997 όμως από μια λαογραφική συλλογή μετατράπηκε σε Λαογραφικό Μουσείο το οποίο περιλαμβάνει πάνω από 1.800 εκθέματα με καθημερινά εργαλεία, ενδυμασίες, νομίσματα, ξυλόγλυπτα, υφαντά κ.ά. Η Κυψέλη, δεν ανήκει στα γραφικά χωριά όπως το Δίλοφο ή το Πάπιγκο αλλά είναι ένα χωριό μέσα στη φύση και με συγκλονιστική θέα στα Τζουμέρκα. Η βόλτα που αξίζει να κάνετε είναι αυτή στην Ιερά Μονή της Ευαγγελιστρίας του 1704 με τις ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Αν έχετε όρεξη, μπορείτε να φθάσετε περπατώντας μέσα σε ένα όμορφο τοπίο, το οποίο σημειώστε ότι θα σας πάρει περίπου μιάμιση ώρα. Επίσης, το χωριό αποτελεί ιδανική βάση για όσους κάνουν πεζοπορίες και ποδήλατο βουνού, καθώς διαθέτει διάφορα μονοπάτια και δασικούς δρόμους που περνούν μέσα από μαγευτική φύση.
Βουργαρέλι
Το Βουργαρέλι είναι από τα πιο γνωστά και πιο όμορφα χωριά των Τζουμέρκων. Είναι σκαρφαλωμένο στα 775 μ. υψόμετρο και το χαρακτηρίζει η όμορφη, πλούσια φύση που το περιβάλλει, οι βρύσες και τα ρέματα. Μένουν δε μόνιμα σε αυτό περίπου 400 άτομα. Η πλατεία με τα πλατάνια έχει αμφιθεατρική θέα στις γύρω βουνοκορφές, ενώ στους δρόμους του χωριού θα αντικρίσετε παλιά περιποιημένα πέτρινα σπίτια, οι λεπτομέρειες των οποίων αφηγούνται τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες των ντόπιων. Στα αξιοθέατα του χωριού συμπεριλαμβάνονται οι βρύσες «Αρχόντω» και «Κρυστάλλω» όπως και τα δύο μονότοξα γεφύρια λίγο έξω από το χωριό.
Η «Κόκκινη Εκκλησιά» είναι και αυτή από τα πιο γνωστά αξιοθέατα και απέχει μόλις 5 χιλιόμετρα από το χωριό προς τον οικισμό Παλαιοχώρι. Ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα από τους πρωτομάστορες αδερφούς Ιωάννη και Θεόδωρο Τσιμισκή και ήταν αρχικά αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου αλλά έγινε γνωστή ως «Κόκκινη Εκκλησιά» λόγω του χρώματός της. Αξίζει μια επίσκεψη και στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου που πλέον δεν μονάζει κανείς. Το ονομάζουν και Αγία Λαύρα της Ηπείρου καθώς από εδώ, ξεκίνησε η επανάσταση του 1821 για την περιοχή, ενώ αποτελούσε και το καταφύγιο κλεφτών και αρματολών. Χτίστηκε το 1717 σύμφωνα με την επιγραφή της, αν και υπάρχει μια εκδοχή που υποστηρίζει ότι χτίστηκε το 1690. Αν σας αρέσουν οι περίπατοι και οι πεζοπορίες, το χωριό διαθέτει κάποιες διαδρομές. Από αυτές που μπορείτε εύκολα να κάνετε, είναι αυτή στα Λουτρά του Καπετάνιου, στην πηγή Λεπτοκαρυά αλλά και η βόλτα στο Νεραϊδογέφυρο.
Αθαμάνιο
Ανατολικά από το Βουργαρέλι και σε υψόμετρο που αγγίζει τα 760 μ. βρίσκεται το Αθαμάνιο, ένα κτηνοτροφικό χωριό που μαζί με τους οικισμούς Αμπέλια, Κορακάδα, Σκαλούλα, Παλαιοχώρι, Τελήσι και Πλάτανο αποτελούν την Τοπική Κοινότητα Αθαμανίου. Είναι και αυτό ένα από τα ορεινά χωριά της Άρτας που προσφέρουν ηρεμία και πραγματική ξεκούραση μέσα σε ένα ιδιαίτερο περιβάλλον. Η πυκνή φύση, εντός και εκτός του χωριού, και οι φαλακρές κορυφές των Τζουμέρκων που υψώνονται επιβλητικές, δημιουργούν μια μοναδική ατμόσφαιρα που κάνει το χωριό να ξεχωρίζει. Οι ντόπιοι συγκεντρώνονται στην πλατεία με τα μεγάλα πλατάνια και εδώ ξεκινούν όλα: οι δουλειές, οι ιστορίες, το δέσιμο με τον τόπο και τους ανθρώπους του. Η συνέχεια δίνεται στα στενά του χωριού για χαλαρούς περιπάτους αλλά και βόλτα στους οικισμούς που συνθέτουν την κοινότητα. Must σημεία η νεροτριβή με το νερόμυλο στην Αγία Κυριακή στην γειτονιά της Κορακάδας, η μονότοξη γέφυρα Τσαγκαράκη και το πανέμορφο δάσος του Άη Γιάννη με τα μονοπάτια του.
Άγναντα
Τα Άγναντα, δυτικά των Αθαμανικών Όρεων, είναι και αυτό από τα πιο γνωστά χωριά της περιοχής. Φωλιάζει σε μια κατάφυτη πλαγιά των βουνών στα 640 μ. υψόμετρο από όπου τα σπίτια, αμφιθεατρικά χτισμένα, αγναντεύουν σε δασωμένες βουνοκορφές. Το χωριό σπάει σε δύο γειτονιές, την πάνω και την κάτω, καθώς στη μέση περνά ο Αγναντίτικος, ένας χείμαρρος που συναντά πιο χαμηλά τον Άραχθο. Τα σπίτια ανάμεικτα, παλιά πέτρινα που διατηρούν τον παραδοσιακό χαρακτήρα του χωριού αλλά και πιο σύγχρονα. Τα Άγναντα έχουν μια δύσκολη ιστορία αρχής γενομένης με το κάψιμο του χωριού από τουρκικά στρατεύματα το 1827 και μετέπειτα με την πυρπόληση 86 σπιτιών και την εκτέλεση 5 χωριανών από τους Γερμανούς τον Οκτώβρη του ‘43.
Έχει όμως και άλλα σημαδιακά γεγονότα, όπως ότι εδώ πραγματοποιήθηκε η κοινή ομιλία του Ναπολέοντα Ζέρβα με τον Άρη Βελουχιώτη στις 16 Αυγούστου 1943. Τα Άγναντα αποτελούν και μια πολύ καλή βάση για διάφορες δραστηριότητες όπως εκδρομές και πεζοπορίες στη γύρω περιοχή, ράφτινγκ στον Άραχθο κ.ά. Τι μπορείτε να δείτε γύρω γύρω; Φυσικά, το μοναδικό, τεράστιο μονότοξο γεφύρι της Πλάκας που αν και έπεσε πριν από μερικά χρόνια φρόντισαν να το ξαναχτίσουν ως είχε. Λίγα χιλιόμετρα μετά, βρίσκεται και η Μονή Μουχουστίου με τις ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 1694. Από την άλλη πλευρά τώρα, προς τα νοτιοανατολικά, θα πάτε βόλτα μέχρι τον δίδυμο καταρράκτη που πέφτει με εντυπωσιακή δύναμη από κατακόρυφα βράχια.
Καταρράκτης
Μέσα σε πανέμορφη φύση, στα 800 μ. υψόμετρο, απλώνεται το χωριό Καταρράκτης που πήρε το όνομά του από την ψηλό εντυπωσιακό καταρράκτη που βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό. Έχει υπέροχη θέα στα ψηλά γκρι τραχιά βράχια των Τζουμέρκων που σε κάνουν να νιώθεις δέος όταν τα κοιτάς και όπως και τα Άγναντα, έχει και αυτό μια μαύρη σελίδα στην ιστορία του, όταν τον Οκτώβρη του 1943 οι Γερμανοί πυρπόλησαν σπίτια, έκαψαν σοδειές και εκτέλεσαν 11 ντόπιους ως αντίποινα στις δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης. Στα αξιοθέατα του χωριού, εκτός από τον τεράστιο καταρράκτη που προαναφέραμε, είναι και η Μονή της Αγίας Αικατερίνης του 1730 αλλά και ο νερόμυλος λίγο πιο κάτω, καθώς και ο παραδοσιακός υδρόμυλος Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου και το μονότοξο γεφύρι του Τσουλανδρή.
Θεοδώριανα
Τα Θεοδώριανα είναι κεφαλοχώρι των Τζουμέρκων από την ανατολική τους πλευρά χτισμένα σε 960 μ. υψόμετρο. Τα κυκλώνει πλούσια καταπράσινη φύση, ποτάμια, ρέματα και ψηλές βουνοκορυφές. Οι γειτονιές είναι φουλ στο πράσινο, με περιποιημένα όμορφα σπίτια και αυλές, γεμάτες κληματαριές και λογής λογής λουλούδια. Το χωριό έχει πολλά δρομάκια για να περπατήσετε, έχει όμως και μοναδικά μονοπάτια που ανηφορίζουν προς τις γύρω κορυφές. Το πιο γνωστό αξιοθέατο είναι οι καταρράκτες Σούδα που τα νερά τους πέφτουν από 25 μ. ύψος. Υπάρχει βέβαια και σηματοδοτημένο μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό και φθάνει στο σημείο. Το Μοναστήρι της Παναγιάς του 1793 είναι επίσης ένα από τα σημεία που αξίζει να επισκεφθείτε στην περιοχή όπως και ο παλιός νερόμυλος στη θέση Σμίξη και το πέτρινο γεφύρι του ποταμού Γκούρα πλάι στο νέο. Όμορφα σημεία είναι και το ρέμα Μαρκς, καθώς η παράδοση θέλει τον Μάρκο Μπότσαρη να κατέφυγε σε αυτό μετά την πτώση του Σουλίου. Αν ο καιρός το επιτρέπει, θα ανεβείτε μέχρι τη θέση Σταυρός στα 1.390 μ. υψόμετρο που έχει συγκλονιστική θέα και οφείλει το όνομά της στον ξύλινο σταυρό, τον οποίο έστησε εκεί το 1777 ο Κοσμάς ο Αιτωλός, περνώντας από την περιοχή.
Μελισσουργοί
Οι Μελισσουργοί βρίσκονται στα 850 μ. υψόμετρο σχεδόν ανάμεσα στις πέτρινες οροσειρές των Τζουμέρκων, ενώ στο βάθος, στο βορρά, αγναντεύουν προς Συρράκο και Καλαρρύτες. Και εδώ το πράσινο και τα τρεχούμενα νερά περισσεύουν. Ένα πανέμορφο τοπίο που την ομορφιά του συμπληρώνει η μοναδική θέα των κορυφών των Αθαμανίων. Εδώ, οι μέρες σας θα περάσουν με βόλτες στις χαριτωμένες γειτονιές του χωριού, με καφέ και τσίπουρο σε μία από τις πλατείες του παρέα με τους ντόπιους καθώς και με εξερεύνηση της γύρω περιοχής. Επίσης, εκεί που πρέπει οπωσδήποτε να πάτε, είναι ο εντυπωσιακός καταρράκτης στο Κεφαλόβρυσο όπως και αυτός στο Κρυονέρι απέναντι από το χωριό. Ακόμη, αξίζει μια βόλτα μέχρι το μοναστήρι της Παναγίας με τοιχογραφίες του 1761 αλλά και μέχρι το γεφύρι της Κοφερίτας και τις βάθρες που το καλοκαίρι, όσοι αντέχουν, κάνουν βουτιές στα κρύα νερά του ποταμού. Οι πεζοπόροι θα ευχαριστηθείτε διαδρομές στα πολλά μονοπάτια της περιοχής μέσα σε καταπληκτική φύση και με μοναδική θέα.
Ροδαυγή
Το χωριό Ροδαυγή, σε αντίθεση με τα παραπάνω χωριά, είναι σκαρφαλωμένο στις πλαγιές του Ξηροβουνίου στα 700 μ. υψόμετρο και αντικρίζει τα καμαρωτά Τζουμέρκα, τον Άραχθο αλλά και την λίμνη Πουρναρίου. Πήρε το όνομά του στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 και λέγεται πως το ονόμασαν Ροδαυγή καθώς ο ορίζοντας βάφεται με το ρόδινο χρώμα της αυγής. Οι ντόπιοι ασχολούνται κατά κύριο λόγο με αγροτοκτηνοτροφικές εργασίες και δεντροκαλλιέργειες, γι’ αυτό θα δείτε να αφθονούν οι καστανιές και οι μηλιές. Περιποιημένο χωρίο, κυκλώνεται από φύση που κρύβει όμορφα μονοπάτια και χωματόδρομους, πηγές και ξωκλήσια. Η πηγή Μπέσικο είναι από τις πιο γνωστές και θα τη βρείτε σε ρεματιά κοντά στο κέντρο του χωριού ανάμεσα σε θεόρατα πλατάνια κοντά στον νερόμυλο. Σημαντικό αξιοθέατο της Ροδαυγής, η πέτρινη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής του 1804. Αν έχετε χρόνο, πηγαίνετε και μέχρι το Αρχαίο Όρραον, στο χωριό Αμμότοπος, μια οχυρωμένη πόλη του 4ου αι. π.Χ. που ήλεγχε την παραλιακή ζώνη στον Αμβρακικό κόλπο ενώ ταυτόχρονα προστάτευε την κύρια οδό που συνέδεε την κεντρική Ήπειρο, τον κόλπο και τη Νότια Ελλάδα.
