Το αποτέλεσμα των σημερινών εκλογών στην Τουρκία θα καθορίσει το μέλλον της χώρας, τη φύση του καθεστώτος, τις προσεγγίσεις για την επίλυση των ενδημικών προβλημάτων και τη στάση της Αγκυρας στη διεθνή σκηνή.
Η επιλογή των ψηφοφόρων στις 24 Ιουνίου αντικατοπτρίζει την υπαρξιακή αγωνία των Τούρκων και την πρόθεσή τους να δώσουν τέλος στη βαθιά πολιτική κρίση, που σοβεί στη χώρα τους από τις ημέρες των διαδηλώσεων στο πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης το 2013. Στις ημέρες εκείνες μπορούμε επίσης να εντοπίσουμε τις πρώτες προσπάθειες του τότε πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν και του κόμματός του, AKP, να δοκιμάσουν τα όρια της τουρκικής δημοκρατίας.
Σε ό,τι αφορά την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθεροτυπία, η κυβέρνηση απέτυχε οικτρά. Στο τέλος εκείνης της χρονιάς, δύο μεγάλα σκάνδαλα δοκίμασαν εκ νέου την κυβέρνηση, αποδεικνύοντας ότι το κυβερνών κόμμα και ο ηγέτης του αδιαφορούν παντελώς για τον σεβασμό του νόμου και την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Η μόνη διέξοδος «κανονικότητας» παρέμεινε η προοπτική επίλυσης του κουρδικού προβλήματος. Η προσπάθεια αυτή διατηρήθηκε από την κυβέρνηση του AKP για 18 μήνες, προτού ο ίδιος ο Ερντογάν δώσει τέλος στην ειρηνευτική πρωτοβουλία μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2015.
Οι εκλογές εκείνες προκάλεσαν σεισμό, με το φιλοκουρδικό HDP να καταλαμβάνει 80 βουλευτικές έδρες, το μεγαλύτερο ποσοστό στην ιστορία του. Από τα τέλη του 2015 και ένθεν, η ενδημική κρίση της Τουρκίας είχε πλέον καταστεί πρόδηλη στη διεθνή κοινότητα, επιτρέποντας στον Ταγίπ Ερντογάν να υιοθετήσει χωρίς τύψεις τη στρατιωτική κλιμάκωση στις κουρδικές επαρχίες. Η απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016 και η διαρκώς παρατεινόμενη κατάσταση έκτακτης ανάγκης επιβεβαίωσαν την πεποίθηση του Ερντογάν ότι πρέπει να ακολουθήσει «σκληρή γραμμή» σε όλα τα μέτωπα.
Το όνειρο του Ερντογάν αφορά πλέον ένα μείγμα απολυταρχίας, νεοοθωμανισμού, μεσανατολικού μπααθισμού και γνωρισμάτων από αυταρχικά κεντροασιατικά καθεστώτα. Επιπλέον, ο Ερντογάν και ο κύκλος επαγγελματιών κολάκων, που συγκεντρώθηκε στο νεόδμητο ανάκτορό του και στα ανώτατα κλιμάκια του κυβερνώντος κόμματος, θεωρούν ότι αποτελούν τους τελευταίους προστάτες της πίστης.
Αν το δημοψήφισμα, που διεξήχθη στις 16 Απριλίου 2017, αποτελούσε την ύστατη προσπάθεια νομιμοποίησης των απολυταρχικών σχεδίων του Ερντογάν, οι σημερινές εκλογές θα είναι η τελική δοκιμασία.
Αντίπαλος η οικονομία
Ολα έμοιαζαν να πηγαίνουν κατ’ ευχήν για τον Τούρκο πρόεδρο, μέχρι πριν από λίγους μήνες, όταν ο Ερντογάν ήλθε αντιμέτωπος με τον πραγματικό του αντίπαλο: την οικονομία. Η πεποίθησή του ότι η πολιτική χαμηλών επιτοκίων θα διατηρούσε τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα, η διατήρηση της απατηλής εικόνας της Τουρκίας ως ιδανικού επενδυτικού προορισμού και οι ψευδαισθήσεις, που καλλιέργησαν στον πρόεδρο οι συνήθεις αυλοκόλακες, ανάγκασαν τον Ερντογάν να παρακολουθήσει «ζωντανά» την κατάρρευση του τουρκικού εθνικού νομίσματος και την απώλεια εμπιστοσύνης των επενδυτών στην κυβέρνησή του.
Το αποτέλεσμα μηνών αναταραχής είναι η προοπτική ξεσπάσματος βαθιάς οικονομικής κρίσης μετά τις εκλογές, όταν οι λαϊκιστικές προεκλογικές εξαγγελίες θα δώσουν μοιραία τη θέση τους σε μέτρα σκληρής λιτότητας και αυξήσεις τιμών.
Ποιος θα νικήσει λοιπόν στις σημερινές εκλογές;
Παρότι η επιτυχία της τουρκικής οικονομίας έχει δημιουργήσει ένα ισχυρό ανάχωμα ενάντια στις υπερβολές του Ερντογάν και του κόμματός του, οι επιπτώσεις της κρίσης –όπως είδαμε και στη γειτονική Ελλάδα– αργούν να εμφανιστούν και να επηρεάσουν κάθε νοικοκυριό. Αυτό εξηγεί ίσως γιατί οι δημοσκοπήσεις δείχνουν τον Ερντογάν να προηγείται ακόμη –παρότι με μικρή διαφορά– των αντιπάλων του. Η επιρροή του προέδρου στον ευσεβή πληθυσμό της Ανατολίας και των παραλίων της Μαύρης Θάλασσας παραμένει ισχυρή. Την ίδια στιγμή, ο Ερντογάν συνεχίζει να ποντάρει ότι η σουνιτική, συντηρητική μεσαία τάξη θα τον υποστηρίξει και πάλι, φοβούμενη για τα προνόμιά της, όπως την υγειονομική περίθαλψη, την Παιδεία και τις υποδομές που απολαμβάνει.
Δυσκολίες
Για τις εκλογικές δυσκολίες του Ερντογάν ευθύνονται, όμως, και δύο ακόμη παράγοντες: Η ψυχοσύνθεση του απρόβλεπτου ηγέτη του κοσμικού νεοκεμαλικού CHP, Μουχαρέμ Ιντζέ, ο οποίος αποδείχθηκε «σκληρό καρύδι». Ο ευφυής Ιντζέ, που σε αντίθεση με την κομματική ηγεσία, συνηθίζει να προσεύχεται δημόσια σε ισλαμικά τεμένη, επέλεξε καινοτόμο τακτική, εστιάζοντας τη ρητορική του στην ταξική διάσταση της τουρκικής πολιτικής σκηνής και στην ανάγκη απομάκρυνσης του Ερντογάν από την εξουσία. Ο δεύτερος κρίσιμος παράγοντας είναι οι Κούρδοι ψηφοφόροι, οι οποίοι αποτελούν ποσοστό 15% του εκλογικού σώματος. Είναι φανερό ότι οι περισσότεροι από αυτούς έτρεφαν μεγάλες προσδοκίες από τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του Ερντογάν. Η μεταστροφή του Τούρκου προέδρου προς μία ένοπλη αντιμετώπιση του κουρδικού ζητήματος οδήγησε ακόμη και τους πλέον συντηρητικούς Κούρδους ψηφοφόρους μακριά από το AKP.
Παρότι άγνωστο, παραμένει εάν το αποτέλεσμα της κάλπης θα σταθεί ικανό να απομακρύνει τον Ερντογάν από τον αγαπημένο του θρόνο, ένα είναι σίγουρο: αν το HDP εξασφαλίσει ποσοστό άνω του 10% και εισέλθει στην Εθνοσυνέλευση, η εποχή της πλειοψηφίας του AKP θα έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Αυτό εξηγεί τους λόγους, για τους οποίους ο Ερντογάν επιλέγει την κλιμάκωση των διασυνοριακών επιχειρήσεων εναντίον του PKK στο Ιράκ, αλλά και την όξυνση της ρητορικής του κατά της Ελλάδας, σε μία προσπάθεια να συσπειρώσει τους ψηφοφόρους, γύρω από δοκιμασμένες εθνικιστικές συνταγές.
* Ο κ. Yavuz Baydar είναι διευθυντής της ανεξάρτητης ειδησεογραφικής ιστοσελίδας Ahval.
