ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ; Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΠΑΝΑ ΠΟΥ ΚΛΟΝΙΖΕΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ- ΓΙ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΘΑ ΠΕΣΕΙ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Επαμεινώνδας Ε. Πανάς
Καθηγητής

τ. Πρόεδρος Τμήματος Στατιστικής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Η έννοια της ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ έχει εφαρμογές σε όλο το φάσμα των επιστημών: στην ψυχολογία, στην οικονομική επιστήμη, στην πολιτική επιστήμη, στη στρατηγική, στις ανθρώπινες σχέσεις και άλλες.

Στη δεκαετία του 1990, η έννοια της ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ άρχισε να έλκει το ενδιαφέρον κυρίως στις οικονομικο-κοινωνικο-πολιτικές εφαρμογές.

Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ πρέπει να αποτελεί το βασικό συστατικό της κοινωνικής τάξης και της διατήρησης των ανθρωπίνων σχέσεων, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να συνεργάζονται ατομικά ή ομαδικά.

Η χρηματοπιστωτική κρίση, που άρχισε το 2008, είχε πολλαπλές επιπτώσεις. Το “έλλειμμα Δημοκρατίας” στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και το έλλειμμα της διαφάνειας που υπήρχε ανέδειξαν ως υπόλογα της κρίσης τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Σύμφωνα με τα ευρήματα του Ευρωβαρόμετρου, από την αρχή της κρίσης οι πολίτες των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξέφρασαν τη δυσπιστία τους για διαφόρους φορείς, όπως για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Γεγονός είναι ότι η χρηματοπιστωτική κρίση, πέρα από τη δυσπιστία σε φορείς, είχε επιπτώσεις και στο πολιτικό σύστημα.

Στόχος αυτού του κειμένου δεν είναι η ερμηνεία της οικονομικής κρίσης της Χώρας και η αντίστοιχη ευθύνη του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όμως, είναι γεγονός ότι η κρίση στην Ελλάδα ανέδειξε το μεγάλο έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών προς τις Τράπεζες. Αξίζει, συνεπώς, να διερευνηθεί η σχέση που υπάρχει μεταξύ εμπιστοσύνης και τραπεζικού συστήματος.

Ο νομπελίστας οικονομολόγος J. Stiglitz παρατηρούσε ότι: “οι χρηματοπιστωτικές αγορές εξαρτώνται από την εμπιστοσύνη και αυτή η εμπιστοσύνη διαβρώθηκε“.

Πολύ πιο πριν από τον Stiglitz, ο J.Keynes στο κλασικό του βιβλίο “General Theory of Employment, Interest and Money” είχε επισημάνει το ρόλο της εμπιστοσύνης στην οικονομική ζωή. Οι G. Akerlof και R. Shiller αναβίωσαν την κεϋνσιανή έννοια των “ζωικών πνευμάτων” που σχετίζονται με τις μη-ορθολογικές συμπεριφορές της οικονομικής συμπεριφοράς.

Οι Akerlof και Shiller κατηγοριοποιούν τα “ζωικά πνεύματα” σε πέντε: στην εμπιστοσύνη, στην εντιμότητα, στη διαφθορά, στην ψευδαίσθηση του χρήματος και στο ρόλο της μνήμςη για τη διαμόρφωση της οικονομικής συμπεριφοράς.

Κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία έχει παίξει ρόλο στην κρίση που βιώνουμε, όμως ειδικά για την περίπτωση που αναφέρουμε πρωτεύοντα ρόλο παίζει η εμπιστοσύνη.

Δεν είναι παράλογο να θεωρήσουμε ότι χωρίς την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης, λόγω της κρίσης και της ευθύνης των Κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης, είναι δύσκολη η δημιουργία ενός γόνιμου οικονομικού κλίματος. Γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει όλοι οι παράγοντες, το πολιτικό σύστημα, οι θεσμοί, οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις, να εργασθούν σκληρά για να οικοδομήσουν τη μεταξύ τους εμπιστοσύνη στοχεύοντας στο όφελος πρώτα της Χώρας και στη συνέχεια στο δικό τους.

Το ερώτημα όμως που τώρα τίθεται είναι: ποιες είναι οι αντιλήψεις των πολιτών για το Τραπεζικό σύστημα; Με άλλα λόγια, έχουν οι πολίτες εμπιστοσύνη στις Τράπεζες;

Το Σεπτέμβριο του 2014, η διεθνούς φήμης δημοσκοπική εταιρεία GALLUP πραγματοποίησε μια έρευνα που εξετάζει την εμπιστοσύνη των πολιτών της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ιρλανδίας, της Κύπρου και της Ισπανίας ως προς τις Τράπεζες.

Από τα στοιχεία του Πίνακα 1 παρατηρούμε ότι:

• Η εμπιστοσύνη των Ισπανών προς τις Τράπεζες είναι η μικρότερη (9%) μεταξύ των πέντε χωρών, ενώ σε σύγκριση με το έτος 2013 δεν βελτιώθηκε.
• Η Κύπρος, μετά την Ισπανία, εμφανίζει το δεύτερο μικρότερο ποσοστό (16%) εμπιστοσύνης προς τις Τράπεζες. Πρέπει να σημειωθεί ότι το 2006, πριν την κρίση, η εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις Τράπεζες στην Κύπρο έφτανε στο 68%, δηλαδή περίπου επτά στους δέκα πολίτες εμπιστευόντουσαν τις τράπεζες.
• Ακολουθεί η Ελλάδα με ποσοστό 19% εμπιστοσύνη προς τις Τράπεζες και ποσοστό 75% που δεν τις εμπιστεύεται. Αυτό σημαίνει ότι περίπου οκτώ στους δέκα πολίτες δεν εμπιστεύονται πλέον τις τράπεζες.

Το επόμενο ερώτημα της έρευνας που αφορούσε στην αξιολόγηση των οικονομικών συνθηκών σήμερα στις χώρες του δείγματος. Στο ερώτημα:

Τα στοιχεία του Πίνακα 2 μας δίνουν τις ακόλουθες πληροφορίες:

• Στην Ελλάδα οι πολίτες δεν αξιολογούν τις οικονομικές συνθήκες ως εξαιρετικές (0%), αλλά και το ποσοστό εκείνων που αξιολογούν ότι οι συνθήκες είναι καλές, είναι μόλις 6%, που σημαίνει ότι ούτε ένας στους δέκα πολίτες δεν αξιολογεί ως καλές τις οικονομικές συνθήκες της Χώρας. Τονίζεται ότι η Κυβέρνηση είχε ανακοινώσει τις προσδοκίες της για επιστροφή στην ανάπτυξη το τρίτο τρίμηνο αυτού του έτους!!!
• Οι απόψεις των πολιτών της Κύπρου δε διαφέρουν σημαντικά από αυτές των Ελλήνων πολιτών.
• Στην Ισπανία το 23% των πολιτών θεωρεί ως μέτριες τις οικονομικές συνθήκες της χώρας τους.

Η ίδια έρευνα εξετάζει και το ερώτημα:

• Στην περίπτωση της Ελλάδας, μόλις δύο στου δέκα (21%) εμπιστεύονται την Κυβέρνηση. Ή οκτώ στους δέκα (76%) Έλληνες πολίτες δεν εμπιστεύονται της Κυβέρνηση.
• Στην Κύπρο, οκτώ στους δέκα πολίτες δεν εμπιστεύονται την Κυβέρνηση.

Αξίζει να μελετήσουμε και  τα αποτελέσματα της έρευνας του Ευρωβαρόμετρου που σχετίζονται με τον τραπεζικό χώρο, αφού προηγουμένως αξίζει να σταθούμε σε ορισμένα γεγονότα:

• Το κίνημα “Occupy Wall Street” με τις ακτιβιστικές του πρωτοβουλίες φτάνοντας μέχρι το Λευκό Οίκο, ζητά να επιβληθεί φόρος στις τράπεζες.
• Σύμφωνα με το Bloomberg: “Νέα φορολογικά μέτρα στον χρηματοπιστωτικό κλάδο ανακοινώθηκαν από την Αμερικανική κυβέρνηση, σε μια διπλή απόπειρα της Κυβέρνησης να κατευνάσει την κοινή γνώμη, η οποία αντιδρά στα τεράστια ποσά που δαπανήθηκαν για τη διάσωση τραπεζικών κολοσσών, και να μειώσει ένα δημοσιονομικό έλλειμμα που εκτοξεύθηκε πέρυσι στα 1,4 τρισ. δολάρια. Ο Λευκός Οίκος προσβλέπει στην είσπραξη 117 δισ. δολαρίων σε βάθος δεκαετίας από φόρους επί του ενεργητικού των 50 μεγαλύτερων τραπεζικών ομίλων των ΗΠΑ, δηλαδή εκείνων με περιουσιακά στοιχεία άνω των 50 δισ. δολαρίων. Όπως επισημαίνουν πηγές της κυβέρνησης, από τις 50 τράπεζες οι 35 θα είναι αμερικανικές και οι 15 θυγατρικές ξένων ομίλων.”
• Στη Φρανκφούρτη (17.6.2012) συγκεντρώθηκαν αρκετές εκατοντάδες κόσμου, προκειμένου να απαιτήσουν τη θέσπιση νόμου για τη φορολόγηση των τραπεζικών συναλλαγών.

Πώς σκέπτονται οι Έλληνες πολίτες για το μείζον ζήτημα αυτό;

Το ευρωβαρόμετρο μας δίνει τη σχετική πληροφόρηση από τις απαντήσεις στο ερώτημα:

Το Γράφημα 1 δίνει την απάντηση στο ερώτημα:

Γράφημα 1: Σκεφτόμενος/η τη μεταρρύθμιση των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών, παρακαλώ πείτε μου αν είστε υπέρ ή κατά της λήψης των ακόλουθων μέτρων από την ΕΕ.          – Εισαγωγή φόρου στα κέρδη των τραπεζών (Συνολικά Υπέρ)

Παρατηρούμε ότι 9 στους 10 Έλληνες (93%) πιστεύουν στο μέτρο φορολόγησης των Τραπεζών. Το αντίστοιχο ποσοστό για την Ευρωπαϊκή Ένωση διαμορφώνεται στο 81%, ή αλλιώς οκτώ στους δέκα ευρωπαίοι πολίτες είναι υπέρ της φορολόγησης των Τραπεζών. Επί δεκαετίες οι Τράπεζες είχαν και έχουν υψηλά επιτόκια (βλ. καταναλωτικά δάνεια και κάρτες) που τους απέφεραν τεράστια έσοδα. Το τρίγωνο Τράπεζες, ΜΜΕ και πολιτικά κόμματα εφαρμόζουν την αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων και οπότε το ζήτημα της φορολόγησης των Τραπεζών συνήθως δεν αναδεικνύεται, αλλά αναβάλλεται ή συγκαλύπτεται.

Αλλά και τα πολιτικά κόμματα υποκριτικά δε θέτουν το ζήτημα της φορολόγησης των Τραπεζών, ενώ την ίδια στιγμή τα ελληνικά νοικοκυριά βρίσκονται σε κατάσταση φτωχοποίησης και άγριου φορολογικού διωγμού.

Εκτός όμως από το ζήτημα της εμπιστοσύνης προς τις Τράπεζες, είναι γεγονός ότι αυτές έχουν δημιουργήσει ένα πλήθος προβλημάτων στις οικονομίες πολλών χωρών. Οι Τράπεζες έχουν εγκαθιδρύσει μονοπώλια στο πετρέλαιο, στα φαρμακευτικά είδη, στη συγκοινωνία κλπ., όπου έχουν σημαντικό μερίδιο.

Τα ΜΜΕ αγνοήθηκαν, όχι τυχαία ή από παράλειψη. Αυτά ανήκουν στη δεύτερη σημαντική κατηγορία. Ο πρώτος βασικός τους ρόλος είναι η ανάμιξή τους στην πολιτική, αφού ενισχύουν κατάλληλα τα κόμματα που επιθυμούν να προβάλουν. Τα ΜΜΕ χρησιμοποιούνται από τα πολιτικά κόμματα για να περάσουν τα μηνύματά τους. Το πιο σημαντικό τους μήνυμα είναι να πείσουν τους πολίτες ότι οι πολιτικοί παίρνουν σωστές αποφάσεις, τη στιγμή που τα ίδια τα κόμματα χρωστούν εκατομμύρια ευρώ. Τα ΜΜΕ χρησιμοποιούν και τις Κυβερνήσεις για να περάσουν το μήνυμα ότι δεν χρειάζεται η οικογένεια, δεν αξίζουν οι παραδόσεις, η ιστορία πρέπει να ξαναγραφεί, δεν χρειάζεται η αγάπη στην πατρίδα μας, θα πρέπει να περιορίσουμε τα εθνικά κράτη και να αγνοήσουμε την παγκόσμια κυβέρνηση, την Παγκόσμια Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΔΝΤ.

Επομένως, εξηγείται το γεγονός ότι οι Έλληνες δεν έχουν εμπιστοσύνη στις Τράπεζες και ως οι πολίτες και φορολογούμενοι που επιδοτούν με τους φόρους του τις Τράπεζες να ζητούν να φορολογούνται και οι Τράπεζες τουλάχιστον όσο και οι ίδιοι.