Είναι αναπόφευκτο όλες οι δημοσκοπήσεις να φωτογραφίζουν σε ένα βαθμό την πραγματικότητα της χρονικής στιγμής που διενεργούνται. Η μεγάλη δημοσκόπησή μας ολοκληρώθηκε το πρωί της Πέμπτης 22/01/2015. Το απόγευμα της ίδιας μέρας ανακοινώθηκαν οι «ευχάριστες» δηλώσεις Ντράγκι που ερμηνεύθηκαν αναλόγως από τα κόμματα. Οι διακαναλικές συνεντεύξεις των αρχηγών των κομμάτων που ακολούθησαν άλλαξαν τις διαθέσεις των πολιτών. Ο φόβος νικήθηκε από την οργή.
Επιλέγοντας κατάλληλες ερωτήσεις για το ερωτηματολόγιο της δημοσκόπησης, προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε ορισμένα στοιχεία της εκλογικής διαδικασίας, ενώ είναι πιθανόν άλλα να αγνοήθηκαν. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να ενσωματώσουμε σε ένα ερωτηματολόγιο όλες τις κρίσιμες παραμέτρους μίας εκλογικής διαδικασίας.
Οι ψηφοφόροι ερμηνεύουν συνεχώς τις πληροφορίες που λαμβάνουν, μεταβάλλοντας τη διάθεσή τους και, όπως η σχετική ανάλυση των απαντήσεων των ερωτηθέντων έδειξε, τα συναισθήματά τους, τους επηρεάζουν μέχρι τη στιγμή της ψηφοφορίας.
Ιδιαίτερα σ’ αυτές τις εθνικές εκλογές, τα συναισθήματα -όπως φαίνεται και από το αποτέλεσμα των εκλογών- έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Επειδή το γεγονός αυτό το παρατηρήσαμε από την αρχή, προσπαθήσαμε να θέσουμε δύο ερωτήσεις που αφορούσαν στα συναισθήματα των ψηφοφόρων απέναντι στους δύο αρχηγούς, Αν. Σαμαρά και Αλ. Τσίπρα.
Όπως φαίνεται από τα αντίστοιχα Γραφήματα, ειδικά για την περίπτωση του Αν. Σαμαρά, παρατηρούμε ότι, η οργή των ψηφοφόρων για τις αποφάσεις του ανέρχονταν σε ένα σημαντικό ποσοστό 25,9%, ενώ για τον Αλ. Τσίπρα ο φόβος για το πρόσωπό του που αναφέρθηκε είχε ένα ποσοστό 14,6%.
Γενικά, σε δύσκολες καταστάσεις όπως αυτές που βιώνουν οι πολίτες λόγω της οικονομικής κρίσης, τα συναισθήματα (θυμός, φόβος, χαρά, αποστροφή) ισχυροποιούνται πολύ περισσότερο σε σύγκριση με την κριτική ικανότητα και την διαλεκτική. Το γεγονός αυτό δε συνδέεται με τον ορθολογισμό.
Συνήθως, τα δυνατά συναισθήματα μοιάζουν σαν τη ξαφνική καταιγίδα: ξεσπούν και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ηρεμούν, όμως το συναίσθημα του θυμού χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ξεπερασθεί.
Στις εκλογές αυτές ο θυμός που μετατράπηκε σιγά-σιγά σε οργή και έγινε το μοναδικό όπλο τιμωρίας στα χέρια των πολιτών, όταν ψήφιζαν. Το συναίσθημα του φόβου που καλλιεργήθηκε προεκλογικά, τελικά αποδείχθηκε ότι έδρασε συνεργιστικά και όχι αποτρεπτικά στην τελική απόφαση του εκλογικού σώματος. Η διατάραξη των συναισθημάτων, λόγω της καμπάνιας των κομμάτων και των προεκλογικών μηνυμάτων, τελικά διαμόρφωσε μία δυναμική που είναι πιθανόν να άλλαξε σημαντικά τη διαφορά μεταξύ των δύο πρώτων κομμάτων.
Αν συνδυάσουμε τα πιο πάνω με την εκλογική πραγματικότητα είναι πιθανόν η κατάσταση να είναι πιο πολύπλοκη δίνοντας την ευκαιρία για περισσότερη επιστημονική έρευνα.
Επειδή σε κάθε μαθηματική προσέγγιση χρειάζεται επανέλεγχος και αποτίμηση της ερευνητικής προσέγγισης, πρέπει εδώ να εξετάσουμε ποιες ήταν οι αστοχίες που έγιναν στην Πανελλαδική δημοσκόπηση (17-21/1).
Όπως φαίνεται και στον πιο κάτω Πίνακα 1, κατ’ αρχήν υπολογίστηκε το 95% διάστημα εμπιστοσύνης για κάθε κόμμα. Επισημαίνεται ότι τα στοιχεία αφορούν στην πρόθεση ψήφου και όχι στην εκτίμηση του αποτελέσματος.
Έτσι, με βάση το δείγμα, το 32,1% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι θα ψηφίσει το ΣΥΡΙΖΑ. Δηλαδή, υπήρχε βεβαιότητα 95% ότι το ποσοστό, σε όλη τη χώρα, εκείνων που θα ψηφίσουν ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται μεταξύ 30,8% και 33,3%.
Το ποσοστό που έλαβε στις εκλογές του Ιανουαρίου ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν 36,34%, δηλαδή ήταν υψηλότερο κατά 3,04% από το πιο πάνω άνω όριο (33,3%). Δηλαδή, υπήρξε ένα σφάλμα σημαντικό στην πρόβλεψη του ποσοστού του πρώτου κόμματος.
Όσον αφορά στην πρόβλεψη του δεύτερου κόμματος, παρατηρούμε ότι η Νέα Δημοκρατία, έλαβε 27,8% ενώ το κάτω όριο είναι 28%, δηλαδή υπήρξε μικρή απόκλιση από το κάτω όριο του διαστήματος εμπιστοσύνης.
Παρατηρώντας προσεκτικά τα στοιχεία του Πίνακα 1 εντοπίζουμε το ποσοστό αδιευκρίνιστης ψήφου: 4,4%. Αυτό το ποσοστό αδιευκρίνιστης ψήφου δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Οι διεθνείς έρευνες δείχνουν ότι τις τελευταίες ημέρες πριν τις εκλογές ένα σημαντικό ποσοστό των αναποφάσιστων υιοθετεί την ιδέα «ας πάμε με το νικητή».
Είναι πολύ πιθανό ότι και στην περίπτωση αυτή οι αναποφάσιστοι, χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων τις ενδείξεις όλων των δημοσκοπήσεων περί πρωτιάς του ΣΥΡΙΖΑ, να αποφάσισαν να ψηφίσουν το νικητή, ενώ λίγο πριν μπορεί να ψήφιζαν ένα άλλο κόμμα.
Επειδή το ποσοστό της αδιευκρίνιστης ψήφου, χωρίς αναγωγή, στην έρευνά μας ανερχόταν σε 4,4%, αν ένα σημαντικό ποσοστό αυτού (4,4%) προστεθεί τελικά στο ποσοστό του πρώτου κόμματος (ΣΥΡΙΖΑ), τότε ίσως αυτό να ερμηνεύει την παρατηρηθείσα απόκλιση.
Ότι και να συνέβη, πρέπει να παραδεχτούμε εδώ ότι, αν και το μέγεθος του δείγματός μας ήταν πολύ μεγάλο και ανάλογα μεγάλη ήταν και η προσπάθειά μας να πετύχουμε σωστή πρόβλεψη, δεν πετύχαμε να συλλάβουμε το μέγεθος της διαφοράς μεταξύ του ΣΥΡΙΖΑ και της Ν. Δημοκρατίας.
Όμως:
• είχαμε προβλέψει, εδώ και αρκετό χρονικό διάστημα, την πρωτοπορία του ΣΥΡΙΖΑ, σε προηγούμενες δημοσκοπήσεις μας
• στην τελευταία δημοσκόπηση η κατάταξη των κομμάτων δε διαφέρει από το τελικό αποτέλεσμα των εκλογών (εκτός του ΠΑΣΟΚ)
• τα λάθη στις προβλέψεις –εκτός του ΣΥΡΙΖΑ (3,04%)- σε όλες τις άλλες περιπτώσεις (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ και ΑΝΕΛ) είναι μικρότερα του 0,5%
• παρουσιάσαμε έξι ακριβείς προβλέψεις
• είχαμε επισημάνει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δε θα έχει αυτοδυναμία
• είχαμε επισημάνει, ότι τρίτη δύναμη θα είναι η Χρυσή Αυγή
• τέλος, είχαμε επισημάνει ότι η κατάκτηση της τρίτης θέσης θα γινόταν ντέρμπι. Αν παρατηρήσει κάποιος τα εκλογικά ποσοστά για τα δύο κόμματα Χρυσή Αυγή (6,28%) και Ποτάμι (6,05%) μπορεί εύκολα να το διαπιστώσει
Τι είχαν προβλέψει οι πολίτες στη συγκεκριμένη δημοσκόπηση;
Όλες οι δημοσκοπήσεις θέτουν το ερώτημα της πρόθεσης ψήφου (αν αύριο γίνουν εκλογές πιο κόμμα θα ψηφίσετε;) Με βάση αυτό το ερώτημα προκύπτουν τα ποσοστά των κομματικών προτιμήσεων των ερωτηθέντων.
Εναλλακτικά, λόγω της αβεβαιότητας της τελικής πρόβλεψης που ήδη διαφαινόταν, στη δημοσκόπησή μας είχαμε ζητήσει από τους ερωτηθέντες να δώσουν τις δικές τους προβλέψεις για τα τρία πρώτα κόμματα των Ευρωεκλογών του 2014. Οι απαντήσεις τους παρουσιάζονται στα πιο κάτω Γραφήματα:
Από τη μορφή των πιο πάνω Γραφημάτων παρατηρούμε ότι:
• σχεδόν ένας στους τέσσερις ερωτηθέντες (24,3%) πρόβλεψε ότι το ποσοστό της ΝΔ θα κυμαίνονταν στο διάστημα (27-31%) και επαληθεύθηκε (η ΝΔ συγκέντρωσε το 27,81%)
• για την περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ ένα υψηλό ποσοστό (39,4%) ερωτηθέντων θεωρούσε ότι το ποσοστό του θα βρισκόταν στο διάστημα μεταξύ 27% και 30%, ενώ επίσης ένα σημαντικό ποσοστό 24,9% (περίπου ένας στους τέσσερις), πίστευε ότι θα είναι μεγαλύτερο του 31% (συγκέντρωσε το 36,34%)
• τέλος, για τη Χρυσή Αυγή το 65,8% των ερωτηθέντων πρόβλεψε ότι θα είναι στο διάστημα 4% έως 6% (συγκέντρωσε το 6,28%)
Είναι αλήθεια, ότι κάτω από τις συνθήκες παρατεταμένης και βαθιάς οικονομικής κρίσης που ζούμε, η ερμηνεία των προθέσεων των πολιτών καθίσταται δύσκολη. Η αποκρυπτογράφηση των προθέσεων των πολιτών είναι δύσκολη διαδικασία, που δεν μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί, μέσω μιας απλής γραμμικής αιτιότητας.
Η δημοσκόπηση είναι ένα εργαλείο πρόβλεψης μιας πρόθεσης ή μιας απόφασης, σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιούμε λειτουργεί ως ένα απλό υπόδειγμα ή ως ένα οργανωτικό σχήμα το οποίο δεν μπορεί να συλλάβει όλες τις διαστάσεις της πρόθεσης ή της απόφασης του πολίτη. Επίσης, όταν το μέγεθος του ερωτηματολογίου είναι μεγάλο, αυξάνεται η πιθανότητα να μην το συμπληρώσει ο πολίτης.
Λόγω της έντονης και πρωτόγνωρης οικονομικής κρίσης της χώρας μας, τα γεγονότα αλλάζουν από στιγμή σε στιγμή, οπότε, γεγονότα που πριν μία εβδομάδα ήταν σημαντικά, είναι πιθανόν να μην είναι τόσο σημαντικά σήμερα. Οι συμπεριφορές των πολιτών δεν είναι σταθερές. Οι απηχήσεις των γεγονότων επηρεάζουν και τροποποιούν τις συμπεριφορές των πολιτών. Ένα απρόβλεπτο γεγονός μπορεί να δημιουργήσει μια σειρά αιτιών και αποτελεσμάτων που ενδέχεται να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των πολιτών.
Συνεπώς, προχωρώντας στην αποτίμηση των αποτελεσμάτων της δημοσκόπησής μας είμαστε σήμερα υποχρεωμένοι να λάβουμε υπόψη στην ανάλυσή μας την πολυπλοκότητα της αβεβαιότητας και τη μη – γραμμικότητα του φαινομένου που εξετάζουμε. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταργηθούν οι δημοσκοπήσεις. Απλά πρέπει να θεωρήσουμε τις δημοσκοπήσεις ως μία προσομοίωση των διαστάσεων της πραγματικότητας.
Κατά τον Ν. Ράμσφελντ (Υπουργό Αμύνης της Κυβέρνησης Μπους) κάθε πραγματικότητα έχει τρεις διαστάσεις:
Η πρώτη: υπάρχουν εκείνα που ξέρουμε ότι τα γνωρίζουμε (known, knowns)
Η δεύτερη: υπάρχουν εκείνα που ξέρουμε ότι ΔΕΝ τα γνωρίζουμε (known, unknowns)
Η τρίτη: υπάρχουν εκείνα που αγνοούμε, νομίζουμε ότι τα γνωρίζουμε, αλλά δεν τα γνωρίζουμε (unknown, unknowns)
Όποιος ασχολείται με δημοσκοπήσεις πρέπει να γνωρίζει και να αποδέχεται την ισχύ αυτών των τριών διαστάσεων.
Επαμεινώνδας Πανάς
Συντ. Καθηγητής
τ. Πρόεδρος Τμήματος Στατιστικής
Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Κάντε ΚΛΙΚ στην εικόνα για μεγαλύτερη μεγέθυνση
ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΜΑΚΕΛΕΙΟ»
