Η δημογραφική έκρηξη της ηπείρου αλλάζει τα δεδομένα στον πλανήτη και στέλνει μήνυμα πως ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις του μαζί της
Ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει αυξηθεί κατά 1/3 μέσα σε δύο μόνο δεκαετίες. Τη χρονιά που διανύουμε αναμένεται να ξεπεράσει τα οκτώ δισεκατομμύρια και όπως αναφέρουν δημογράφοι, έως το 2050, στη Γη θα ζουν περίπου 9,5 δισ. άνθρωποι. Ο αριθμός τρομάζει και κάνει το πρόσφατο σχόλιο του Ίλον Μασκ να μοιάζει παράταιρο. Ο επιχειρηματίας υποστήριξε ότι ο χαμηλός αριθμός γεννήσεων και η τάση για μείωση του είναι ένα από τους μεγαλύτερους κινδύνους για τον πολιτισμό μας.
Όμως πράγματι τα ποσοστά στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και την ανατολική Ασία βρίσκονται κάτω από τις 2,1 γεννήσεις ανά γυναίκα. Με αυτό το ποσοστό οι πληθυσμοί στις συγκεκριμένες περιοχές παραμένουν σταθεροί καθώς ουσιαστικά οι γεννήσεις αντισταθμίζουν τους θανάτους. Μάλιστα σε κάποιες χώρες το ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων είναι ανησυχητικό. Τρανταχτό παράδειγμα η Ελλάδα.
Στη γειτονική μας Ιταλία το ποσοστό γεννήσεων είναι το χαμηλότερο στην ιστορία της χώρας, στη Νότια Κορέα έχει κολλήσει για δεκαετίες κάτω από το ένα παιδί ανά γυναίκα. Η ασιατική χώρα έχει ξοδέψει πάνω από 100δισ. ευρώ για να καταπολεμήσει το φαινόμενο χωρίς όμως αποτελέσματα.
Η Ιαπωνία είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στις αρχές του αιώνα η χώρα είχε συνολικό πληθυσμό 128εκατ. και πλέον βρίσκεται σε μια πορεία να φτάσει τα 106εκατ. έως το 2050. Όσο για την Κίνα ο πληθυσμός της αναμένεται να φτάσει τα 1,4δισ. έως το 2030 αλλά αν δεν καταφέρει να ανεβάσει τα ποσοστά γεννητικότητας τα μοντέλα δείχνουν ότι ως το τέλος του αιώνα θα έχει 600εκατ. κατοίκους. Αυτός είναι ο κίνδυνος για τον οποίο μίλησε ο Μασκ αλλά το πρόβλημα είναι ότι στην δήλωση του περί «πολιτισμού» δεν συμπεριέλαβε την Αφρική.
Δημογραφική έκρηξη
Ο πληθυσμός σε πάνω από τα 54 έθνη της Μαύρης Ηπείρου θα διπλασιαστεί ή ακόμα και υπερδιπλασιαστεί έως το 2050. Είναι το αποτέλεσμα του πολύ υψηλού ποσοστού γεννητικότητας σε συνδυασμό με τη μείωση της θνησιμότητας. Έως το 2050 η Αφρική θα είναι το σπίτι για τουλάχιστον του 25% του συνολικού πληθυσμού του πλανήτη όταν το 1950 εκεί ζούσε μόλις το 10%. Η δημογραφική έκρηξη είναι κάτι πρωτοφανές. Όταν μέσα σε αυτό το χρονικό πλαίσιο ο πληθυσμός της Ασίας έχει τετραπλασιαστεί στην Αφρική θα δεκαπλασιαστεί.
Ο δημογράφος Ρίτσαρντ Τσινκότα μιλάει για μια «χρόνια νεότητα» στην ήπειρο. Αυτή τη στιγμή το 40% του πληθυσμού της Αφρικής είναι παιδιά κάτω από την ηλικία των 14 ετών ενώ στις περισσότερες αφρικανικές χώρες ο μέσος όρος ηλικίας είναι κάτω από τα 20.
Οι Αφρικανές μητέρες μέσα στην δεκαετία του 2020 αναμένεται να γεννήσουν περίπου 450εκατ. παιδιά. Αυτό προβλέπεται να αυξηθεί στα 550εκατ. τη δεκαετία του 2040. Θα φτάσουμε λοιπόν στο επίπεδο όπου στην Αφρική θα γεννιέται το 40% των παιδιών του πλανήτη.
Τα ταχέως μειούμενα ποσοστά γεννητικότητας είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας στις περισσότερες χώρες της Αφρικής. Αυτό έχει παίξει μεγάλο ρόλο ώστε παγκοσμίως ο αριθμός γεννήσεων να βρίσκεται στο ζενίθ του με 140εκατ. παιδιά τον χρόνο. Μάλιστα δεν προβλέπεται να μειωθεί πολύ μέσα σε επόμενες δύο ή τρεις δεκαετίες.
Τα στοιχεία δείχνουν ένα μελλοντικό κύμα πληθυσμιακής αύξησης. Με τα ποσοστά γεννητικότητας σε πολύ υψηλά νούμερα στην ανατολική, δυτική και κεντρική Αφρική, η ήπειρος θα συνεισφέρει τα 1,3δισ. άτομα από τα 2δισ. που αναμένεται να γεννηθούν και να προστεθούν στον παγκόσμιο πληθυσμό το διάστημα 2019-2050.
Έως τότε (2050) ο πληθυσμός ξεχωριστά της ανατολικής και δυτικής Αφρικής θα ξεπερνά αυτόν της Ευρώπης.
Η μεταβαλλόμενη δημογραφία της Αφρικής θα είναι ένας από τους βασικότερους παράγοντες που θα καθορίσουν αν ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει στο ζενίθ του στα τέλος του 21ου αιώνα ή θα συνεχίσει να αυξάνεται. Είναι ένα ζήτημα τεράστιας σημασίας αν το συνδυάσουμε με το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής το οποίο ήδη αντιμετωπίζει ο πλανήτης.
Μονόδρομος ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης
Όσο για το σχόλιο του Ίλον Μασκ απηχεί την προειδοποίηση του δρ. ΜακΚλβίν ο οποίος το 1895 έγραφε για «πληθυσμιακή μείωση του πολιτισμένου κόσμου» αλλά και απόψεις διάσημων οικονομολόγων όπως ο Τζον Μέιναρντ Κέινς στα 30s. Είναι αλήθεια ότι δημογραφικές εκρήξεις σημειώθηκαν κατά τακτά χρονικά διαστήματα στην ιστορία του πλανήτη. Μέχρι σήμερα η ανθρώπινη προσαρμοστικότητα και αντοχή έχει ξεπεράσει επίσης δημογραφικές κρίσεις όπως ο Μαύρος Θάνατος τον 14ο αιώνα και περιοδικά προβλήματα.
Δεν πρέπει να εφησυχάζουμε αλλά δεν πρέπει και να ξεχνάμε ότι πολλά κινδυνολογικά αφηγήματα έχουν ιδεολογικό ή κάποιου άλλου είδους υπόβαθρο. Επίσης πρέπει να τονίσουμε ότι οι δημογραφικές προβλέψεις είναι γεμάτες παγίδες όταν αφορούν χρονικό διάστημα πέραν των δύο ή τριών δεκαετιών. Μοιάζουν με τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες οικονομικές ή μετεωρολογικές προβλέψεις.
Η παράλειψη της αφρικανικής δημογραφίας από την πρόβλεψη του Μασκ είναι κυρίως σύμπτωμα των κολοσσιαίων ελλείψεων που έχει η Δύση στην κατανόηση της Αφρικής και των χωρών που την αποτελούν. Οι αφρικανικές αντιπροσωπείες είναι μικροί παίκτες σε παγκόσμιες συγκεντρώσεις όπως το Cop26, παρά τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης για την ήπειρο (και τις δυνατότητές που έχει η Αφρική να συμβάλει στην αντιμετώπιση των επιβλαβών συνεπειών).
Οι δυτικές κυβερνήσεις άργησαν να συνεργαστούν με τους Αφρικανούς ομολόγους τους στη μάχη για τον περιορισμό του Covid-19 και έχουν κάνει τραγικά ελάχιστα για να βοηθήσουν. Η Αφρική παραμένει θεμελιωδώς περιθωριοποιημένη, συμπεριλαμβανομένων των στερεοτυπικών απεικονίσεων στα περισσότερα Δυτικά Μέσα ενημέρωσης και της εικόνας που έχουν γι’ αυτή οι πολίτες του Δυτικού Κόσμου. Αυτή η προβληματική σχέση δεν μπορεί και δεν πρόκειται να διατηρηθεί.
Το τεράστιο βάρος των αριθμών πρέπει να επαναπροσδιορίσει το πώς αντιμετωπίζουμε τις αφρικανικές χώρες και τους πληθυσμούς τους. Η δημογραφική τους έκρηξη θα επηρεάσει τη γεωπολιτική, το παγκόσμιο εμπόριο, την τεχνολογική εξέλιξη, τον παγκόσμιο θρησκευτικό χάρτη, τα πρότυπα της μετανάστευσης και γενικότερα σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής στον πλανήτη.
Η ευρύτερη εξοικείωση με τα ποικίλα δημογραφικά χαρακτηριστικά και την πορεία της Αφρικής είναι ένα καλό ξεκίνημα για τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης που πρέπει να έχει μαζί της ο υπόλοιπος κόσμος. Μοιάζει αναπόφευκτο η Αφρική να γίνεται όλο και σημαντικότερη για την πορεία του πλανήτη και να επηρεάζει όλο και περισσότερο τις άλλες ηπείρους. H περιθωριοποίηση της και η αδιαφορία σε περιόδους όπως αυτή της πανδημίας δεν θα αποτελεί πλέον επιλογή.
Αν αποδεχθούμε ότι η το ανθρώπινο είδος ξεκίνησε κάποτε από εκεί στο μέλλον η προσοχή μας θα πρέπει αναγκαστικά να εστιάσει και πάλι στις… ρίζες μας.
*Το κείμενο είναι βασισμένο σε άρθρο του συγγραφέα και διευθυντή του Αφρικανικού Ινστιτούτου Ερευνών, Έντουαρντ Πέισι το οποίο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Guardian.
