Τα πειράματα της NASA στο έδαφος του Κόκκινου Πλανήτη που είχαν αποκαλυψει ότι υπάρχει ζωή στο έδαφος του Άρη!
Το 1976 ήταν μια χρονιά που η NASA έγραψε ιστορία. Με διαφορά περίπου δυο μηνών δύο σκάφη της προσεδαφίστηκαν στην επιφάνεια του πλανήτη Άρη. Ήταν η πρώτη φορά που κάποιο γήινο κατασκεύασμα ακουμπούσε το κόκκινο χώμα του πλανήτη καθώς μέχρι τότε όλες οι προηγούμενες αποστολές στόχο είχαν μόνο την περιστροφή γύρω από αυτόν.
Τα δύο σκάφη Viking προσεδαφίστηκαν στον γειτονικό μας ουράνιο σώμα σε μια προσπάθεια να δώσουν απάντηση σε μια ερώτηση που προβλημάτιζε ανέκαθεν τους ανθρώπους: Υπάρχει ζωή στον Άρη;
Τα δίδυμα Viking ήταν εφοδιασμένα με ειδικά εργαλεία που θα μπορούσαν να εντοπίσουν μικρόβια και οργανικές ενώσεις στο έδαφος του πλανήτη. Ύστερα από τα πρώτα πειράματα, τα αποτελέσματα άφησαν τους επιστήμονες με το στόμα ανοιχτό: ήταν θετικά για την ύπαρξη ζωής!
«Στις 30 Ιουλίου 1976 το πείραμα LR (που αναζητούσε στοιχεία μικροβιακού μεταβολισμού) έστειλε τα αρχικά του αποτελέσματα από τον Άρη. Ήταν απίστευτο, αλλά ήταν θετικά. Καθώς το πείραμα προχωρούσε τέσσερα συνολικά θετικά αποτελέσματα, κάτι που επιβεβαιώσαμε με πέντε διαφορετικές μεθόδους, ήρθαν και από το δίδυμο διαστημόπλοιο Viking που προσγειώθηκε σε απόσταση περίπου 4.000 μιλίων από το πρώτο. Οι καμπύλες δεδομένων έδειχναν ότι έχει ανιχνευθεί μικροβιακό αποτύπωμα στον Κόκκινο Πλανήτη. Οι καμπύλες από τον Άρη ήταν παρόμοιες με εκείνες που παράγονται από δοκιμές LR εδαφών στη Γη. Φαινόταν ότι είχαμε απαντήσει σε αυτή την τελική ερώτηση», ανέφερε αργότερα ο επιστήμονας Γκίλμπερτ Λέβιν, ο οποίος ήταν ο επικεφαλής των ερευνών Labeled Release (LR) των Viking.
No bodies, no life
Τα πειράματα είχαν εντοπίσει δείγματα οργανικού χλωρίου, ένα απαραίτητο στοιχείο για την ύπαρξη ζωής, και τα αποτελέσματα έδειχναν ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν πραγματικά, ζωντανά μικρόβια στο έδαφος του πλανήτη. Ωστόσο υπήρχε ένα μεγάλο πρόβλημα: κανένα από τα δύο σκάφη δεν εντόπισε ποτέ οργανικές ενώσεις από τις οποίες αποτελείται οποιαδήποτε μορφή ζωής και χωρίς αυτές δεν μπορεί να υπάρξει ζωή. Τότε, ένας από τους επιστήμονες του πρότζεκτ, ο Τζέραλντ Σόφεν, είπε μια φράση που έχει μείνει στην ιστορία της NASA: «Χωρίς σώματα, δεν υπάρχει ζωή» (No bodies, no life).
Έτσι, οι περισσότεροι επιστήμονες απέρριψαν τα αποτελέσματα και η εξήγηση που έδωσαν για τα ευρήματα ήταν ότι πιθανότατα τα στοιχεία κατέληξαν εκεί μέσω των ίδιων των Viking και στην πραγματικότητα το έδαφος είχε «μολυνθεί» από τη Γη. Η άλλη θεωρία ήταν ότι υπήρχε κάτι στο έδαφος του Άρη που μιμούνταν κάποιες συνθήκες ζωής, αλλά δεν ήταν πραγματικά ζωή.
Εξαιτίας αυτού καμία από τις επόμενες αποστολές στον Άρη δεν είχε σκοπό να εντοπίσει ίχνη ζωής κάνοντας πειράματα όπως έκαναν τα Viking. Αντίθετα, η NASA πλέον εστίασε στον εντοπισμό προηγούμενης ζωής που μπορεί να υπήρξε στον πλανήτη ώστε να διαπιστωθεί αν ο Άρης θα μπορούσε ή όχι να έχει υποστηρίξει κάποτε κάποια μορφή ζωής.
Κι αν τελικά τα Viking έλεγαν αλήθεια;
Σήμερα, σχεδόν μισό αιώνα μετά τα πειράματα των Viking, ξέρουμε πολλά περισσότερα για τον Άρη. Οχτώ ακόμα σκάφη και ρόβερ έχουν αναλύσει σε μεγάλο βαθμό το έδαφος του πλανήτη δίνοντάς μας μια νέα εικόνα. Γι’ αυτό και ο τότε επικεφαλής των LR πειραμάτων, Γκίλμπερτ Λέβιν, είναι ένας μόνο από τους επιστήμονες που σήμερα επιμένουν ότι εκείνα τα στοιχεία δεν ήταν μια απλή γήινη επιμόλυνση και τα αποτελέσματα από τα Viking θα πρέπει να εξεταστούν ξανά. Ο ίδιος μάλιστα δηλώνει σίγουρος ότι η NASA γνωρίζει ότι υπάρχει ζωή στον Άρη.
Ο Λέβιν παραθέτει ως αποδεικτικό στοιχείο ότι το ρόβερ Curiosity της NASA έχει καταγράψει ότι υπάρχουν κυκλικές και εποχιακές αυξομειώσεις στα επίπεδα του μεθανίου στον Άρη. Στη Γη, περισσότερο από το 90% του μεθανίου παράγεται από μικρόβια και άλλους οργανισμούς και γι’ αυτό ο ίδιος θεωρεί ότι αυτό είναι ένα στοιχείο που δεν θα πρέπει να το αγνοήσουμε ως αποδεικτικό της ύπαρξης ζωής. Ως απάντηση σε αυτό, οι επιστήμονες του Curiosity δηλώνουν ότι το μεθάνιο μπορεί να παραχθεί και από την χημεία πετρωμάτων-νερού, οπότε δεν είναι απαραίτητο ότι έχει παραχθεί από μικρόβια.
Από την άλλη, ο Γερμανός καθηγητής στο Κέντρο Αστρονομίας και Αστροφυσικής στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, Ντιρκ Σούλτζε-Μάκους, συμφωνεί με τον Λέβιν και τονίζει παράλληλα ότι χάρη στο σκάφος Phoenix από το 2008 γνωρίζουμε ότι στον Άρη υπάρχουν ιθαγενείς οργανικές ενώσεις, κάτι που επιβεβαίωσαν στη συνέχεια τα ρόβερ Curiosity και Perseverance.
Βέβαια, είναι σε χλωριωμένη μορφή – κάτι που δεν περίμεναν οι επιστήμονες της εποχής των Viking – και δεν γνωρίζουμε αν προέρχονται από βιολογικές διεργασίες ή από κάποιες αβιοτικές χημικές αντιδράσεις που δεν έχουν καμία σχέση με τη ζωή. Ωστόσο, όπως λέει ο Σούλτζε-Μάκους σε άρθρο του στο Big Think, θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί πώς θα αντιδρούσε ο Σόφεν σήμερα: Θα εξακολουθούσε να λέει κατηγορηματικά ότι τα αποτελέσματα των Viking δεν φανέρωναν την ύπαρξη ζωής;
Διαφορετικά δεδομένα έφερε και η είδηση της ευρωπαϊκής ESA τον Ιούλιο του 2018, η οποία ανακοίνωσε ότι εντόπισε μια υπόγεια λίμνη στον βόρειο πόλο του πλανήτη. Άλλωστε, αρκετά διαστημόπλοια έχουν εντοπίσει ενδείξεις ύπαρξης νερού στον Άρη κάτι που θα έλυνε και το «πρόβλημα» της απουσίας νερού.
Ο Λέβιν έχει επισημάνει στο παρελθόν ότι σε πολλές εικόνες του Curiosity μπορεί κανείς να εντοπίσει σχηματισμούς που μοιάζουν με απολιθωμένους στρωματόλιθους, δομές που τουλάχιστον εδώ στη Γη δημιουργούνται από αποικιακά μικρόβια.
Δολοφονία με… νερό
Η αλήθεια είναι ότι την εποχή των Viking οι επιστήμονες δεν καταλάβαιναν το περιβάλλον και την ατμόσφαιρα του Άρη τόσο καλά όσο σήμερα. Δεδομένου ότι η Γη είναι ένας υδάτινος πλανήτης, φαινόταν λογικό ότι προσθέτοντας νερό θα μπορούσες να φέρεις στην επιφάνεια τη ζωή που ζει στο εξαιρετικά ξηρό περιβάλλον του Άρη.
Ωστόσο, σήμερα οι ερευνητές γνωρίζουν ότι σε εξαιρετικά ξηρά μέρη στη Γη, όπως η έρημος Ατακάμα της Χιλής, υπάρχει μια σταδιακή εξέλιξη των μορφών ζωής καθώς το περιβάλλον γίνεται πιο ξηρό. Έτσι, σε αυτά τα τόσο ξηρά μέρη μπορεί να βρει κανείς μικρόβια που ζουν εξ ολοκλήρου μέσα σε χλωριούχα πετρώματα. Αυτοί οι ανθεκτικοί οργανισμοί εκμεταλλεύονται μια διαδικασία που ονομάζεται υγροσκοπία, με την οποία ορισμένα άλατα προσελκύουν νερό απευθείας από τη σχετική υγρασία του αέρα. (Αυτή είναι η ίδια διαδικασία που κάνει το επιτραπέζιο αλάτι να σβολιάσει όταν το αφήνετε εκτεθειμένο σε αέρα με υγρασία). Για αυτόν τον λόγο, τα μικρόβια που ζουν μέσα σε αλμυρούς βράχους στην Ατακάμα δεν χρειάζονται καθόλου βροχή – μόνο μια ορισμένη ποσότητα υγρασίας στην ατμόσφαιρα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά από τα πειράματα των Viking αφορούσαν την προσθήκη νερού στα δείγματα του εδάφους, κάτι που μπορεί να εξηγήσει τα αινιγματικά αποτελέσματα. Ίσως τα υποτιθέμενα μικρόβια του Άρη που συλλέχθηκαν για τα πειράματα δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν αυτή την μεγάλη ποσότητα νερού καθώς είχαν συνηθίσει σε μια πενιχρή υγρασία και γι’ αυτό πέθαναν μετά από λίγο. Όπως παραστατικά αναφέρει ο Σούλτζε-Μάκους , πιθανότατα θα ήταν κάτι αντίστοιχο με το να έβρισκε ένας εξωγήινος μέσα στην έρημο έναν άνθρωπο που έχει υποστεί αφυδάτωση. Ο εξωγήινος γνωρίζοντας ότι για να ζήσει κάποιος χρειάζεται νερό, θα τον πετούσε στον ωκεανό ωστόσο όπως είναι λογικό πιθανότατα ο άνθρωπος θα πνιγόταν. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι τα πειράματα που έδωσαν θετικά αποτελέσματα διεξήχθησαν σε απόλυτο ξηρό περιβάλλον.
Με βάση αυτή τη σκέψη, ο Σούλτζε-Μάκους πιστεύει ότι αυτό που θα πρέπει να αναρωτηθούμε είναι εάν το έδαφος του Άρη που δοκιμάστηκε από τα Viking περιείχε πράγματι υγροσκοπικά άλατα και εάν η σχετική υγρασία σε αυτές τις τοποθεσίες είναι αρκετά υψηλή. Τα Viking έπεσαν στην περιοχή του ισημερινού του Άρη όπου οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η περιεκτικότητα του εδάφους σε αλάτι είναι μάλλον χαμηλή. Ωστόσο, υπάρχει υπεροξείδιο του υδρογόνου και υπερχλωρικά στο έδαφος, δύο ενώσεις που είναι ιδιαίτερα υγροσκοπικές. Επίσης, το Viking είχε παρατηρήσει ομίχλη στον Άρη κάτι που σημαίνει σίγουρη υγρασία.
Σύμφωνα με τον Σούλτζε-Μάκους, η ύπαρξη υπεροξειδίου του υδρογόνου στα κύτταρα των υποτιθέμενων αρειανών μικροβίων θα ήταν μια εξελικτική προσαρμογή που θα τους επέτρεπε να αντλούν νερό απευθείας από την ατμόσφαιρα. Το μείγμα θα είχε και άλλα πλεονεκτήματα, όπως η διατήρηση του νερού σε υγρή κατάσταση σε χαμηλές θερμοκρασίες στον Άρη, αποτρέποντας το σχηματισμό κρυστάλλων πάγου που θα έσπαζαν τα κύτταρα.
Αν υποθέσουμε, λέει ο Γερμανός επιστήμονας, ότι η ιθαγενής ζωή του Άρη μπορεί να έχει προσαρμοστεί στο περιβάλλον της ενσωματώνοντας υπεροξείδιο του υδρογόνου στα κύτταρά της, αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει τα αποτελέσματα των Viking. Το όργανο που χρησιμοποιείται για την ανίχνευση οργανικών ενώσεων θέρμανε δείγματα εδάφους πριν από την ανάλυση. Εάν τα κύτταρα του Άρη περιείχαν υπεροξείδιο του υδρογόνου, αυτό θα τα είχε σκοτώσει. Επιπλέον, θα είχε προκαλέσει το υπεροξείδιο του υδρογόνου να αντιδράσει με οποιαδήποτε οργανικά μόρια στην περιοχή για να σχηματίσει μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα — το οποίο είναι ακριβώς αυτό που ανίχνευσε το όργανο.
Οι επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι τα Viking ίσως τελικά είχαν εντοπίσει ζωή στον Άρη συμφωνούν ότι μια νέα αποστολή είναι ο μόνος τρόπος για να πάρουμε σίγουρη απάντηση. Η αποστολή αυτή θα πρέπει να έχει ως μοναδικό σκοπό να εντοπίσει ίχνη παρούσας ζωής στον πλανήτη αναλύοντας δείγματα εδάφους κάτι που δεν έχει κάνει κανένα άλλο σκάφος που βρέθηκε στον Κόκκινο Πλανήτη από την εποχή των Viking και μετά. Με τις γνώσεις που έχουμε πλέον σήμερα, ίσως μπορούμε να λάβουμε το πολυπόθητο «ναι» στην ερώτηση για την ύπαρξη ζωής στον Άρη.
