Η Νο 3 παγκόσμια δύναμη στα προϊόντα βιομηχανικής ντομάτας είναι η Ιταλία. Η βιομηχανία της είναι πολύ πειστική όταν προβάλλει την ωραία διαδρομή των προϊόντων της, από το χωράφι μέχρι το πιάτο μας. Χαρούμενοι αγρότες, πανευτυχείς εργάτες, υπερσύγχρονες μονάδες μεταποίησης, άριστο τελικό προϊόν, πρότυπα οργανωμένη εφοδιαστική αλυσίδα.
Και ως έναν βαθμό κάποια από αυτά ισχύουν. Όμως, η ζωή των εργατών γης στην καλλιέργεια βιομηχανικής ντομάτας στην Ιταλία δεν είναι «το μικρό σπίτι στο λιβάδι». Για δεκάδες χιλιάδες είναι κόλαση.
Τόνοι μελάνι έχουν χυθεί πάνω από το θέμα της εμπλοκής του οργανωμένου εγκλήματος με τον παγκοσμίου φήμης ιταλικό πελτέ. Δεκάδες έρευνες έχουν εκπονηθεί για να αποτυπώσουν με νούμερα και αποδείξεις τη σκοτεινή πραγματικότητα πίσω από την καλλιέργεια της -πολλών δισεκατομμυρίων προστιθέμενης αξίας- καλλιέργειας.
Τελικά, πόση «δυσοσμία» μπορεί να έχει ένα βάζο salsa italiana;
Σε πρόσφατο ρεπορτάζ του Guardian γίνεται λόγος για κέρδη δισεκατομμυρίων που αποκομίζει η ιταλική μαφία κάθε χρόνο από τον έλεγχο του αγροτικού τομέα της χώρας. Πώς το καταφέρνει αυτό με τόσο χαμηλές τιμές στο τελικό μεταποποιημένο προϊόν στο ράφι;
Στη Νότια Ιταλία, η μαφία ελέγχει ένα σημαντικό μέρος της αγροτικής παραγωγής, έχοντας υπό τον έλεγχό της ένα σύστημα που εξασφαλίζει μια σταθερή ροή φθηνών βασικών προϊόντων στην αγορά, για να συμβαδίζει με την τεράστια παγκόσμια ζήτηση, λένε οι ρεπόρτερ του Guardian στο σχετικό βίντεο.
Νο 1 στην Ευρώπη
Το 2022 η Ιταλία παρήγαγε τις μεγαλύτερες ποσότητες βιομηχανικής ντομάτας από τις άλλες μεγάλες παραγωγούς της Ευρώπης, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Συγκεκριμένα, 6,3 εκατ. τόνους, όταν αντίστοιχα οι άλλες τρεις χώρες παρήγαγαν 804.000 τόνους, 1,48 εκατ. τόνους και 3,56 εκατ. τόνους.
Επίσης, κατείχε τον τίτλο της τρίτης μεγαλύτερης παραγωγού μεταποιημένης ντομάτας στον κόσμο, μετά από τις ΗΠΑ (9,9 εκατ. τόνοι) και την Κίνα (6,2 εκατ. τόνοι), συνεισφέροντας με 4,9 δισ. ευρώ στην οικονομία της Ιταλίας.
Τα χωράφια της μαφίας
Όμως, στη Νότια Ιταλία, στην καρδιά της αγροτικής παραγωγής της χώρας, είναι βαθιά ριζωμένη η δράση της μαφίας, η οποία έχει καταφέρει να κατέχει τεράστιες καλλιεργούμενες εκτάσεις, με τους παραδοσιακούς τρόπους των εγκληματικών οργανώσεων: είτε εξαγοράζοντας μέρος από αυτές είτε εκφοβίζοντας τους αγρότες για να τους κάνουν εργάτες στην ίδια τους τη γη.
Η μαφία διαχειρίζεται πολλές πτυχές της αγροτικής παραγωγής, από το χωράφι μέχρι τη μεταποίηση, τις μεταφορές και τη διανομή των τελικών προϊόντων.
Πάνω από 24 δισ. τον χρόνο
Η οργάνωση Αgromafie, που αναλύει την εγκληματική δράση στους κόλπους της εφοδιαστικής αλυσίδων τροφίμων, έχει διαπιστώσει ότι η εμπλοκή της ιταλικής μαφίας με τον κλάδο των αγροτικών προϊόντων της απέφερε 24,5 δισ. ευρώ το 2019, ποσό που ισοδυναμεί με το 10% των συνολικών «επιχειρηματικών» εσόδων της μαφίας. Έσοδα τα οποία στηρίζονται σε πρακτικές σύγχρονης δουλείας.
Η μαφία εκμεταλλεύεται φθηνό εργατικό δυναμικό, πατώντας πάνω στην ανάγκη απελπισμένων ανθρώπων, συχνά μεταναστών και προσφύγων από άλλες χώρες.
Caporalato όπως δουλεμπόριο
Πρόκειται για το διαβόητο σύστημα Caporalato, στο οποίο ο επικεφαλής Caporale, δρώντας ως μεσάζοντας, παρέχει εργάτες για λογαριασμό του ιδιοκτήτη της καλλιέργειας, υφαρπάζοντας μέρος της εξευτελιστικής αμοιβής τους.
Οι εργάτες γης είναι κυρίως μετανάστες, πολλοί από τους οποίους έχουν φτάσει στη χώρα έχοντας διασχίσει τη Μεσόγειο, από τη Βόρειο Αφρική προς την Ευρώπη, ελπίζοντας σε ξεφύγουν από πολέμους, δικτατορίες, ανέχεια… Στο τέλος –ή ενδιάμεσο σταθμό- αυτής της διαδρομής βρίσκονται στα δίχτυα της σύγχρονης δουλείας.
Οι δουλέμποροι του εξαπατούν με συμβόλαια για δουλειά, τα οποία είναι προϋπόθεση για την απόκτηση άδειας παραμονής στην Ιταλία. Και, βέβαια, τα συμβόλαια που τάχα τους δίνει ο Caporale, είναι κενό γράμμα. Συνήθως, εξαναγκάζονται σε 12ωρη σκληρή χειρονακτική εργασία επτά ημέρες την εβδομάδα με εξευτελιστικές αμοιβές.
«Αμοίβονται» με 3,5 ευρώ για κάθε τελάρο 300 κιλών που γεμίζουν ή 5,5 ευρώ για 300 κιλά ντομάτας cherry, που σημαίνει ότι είναι σχεδόν αδύνατον να καταφέρουν να αποκομίσουν πάνω από 30 ευρώ την ημέρα, από τα οποία, μάλιστα, πρέπει να πληρώσουν 3 ευρώ για τη μεταφορά τους προς και από τα χωράφια. Από τα υπόλοιπα πρέπει να πληρώσουν 3-4 ευρώ για νερό και στοιχειώδες φαγητό και τουλάχιστον 20 ευρώ εάν χρειαστεί να μεταφερθούν σε νοσοκομείο.
Τα στοιχεία του ΟΗΕ
Το 2021 ο ΟΗΕ υπολόγισε ότι 400.000 – 430.000 εργάτες δούλευαν στο καθεστώς αυτό υπό τον έλεγχο της μαφίας. Και, από το 2013 μέχρι το 2019 περισσότεροι από 1.500 άνθρωποι πέθαναν κάτω από αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες.
Παράνομο μόνο στα χαρτιά
Το καθεστώς αυτής της αγριότητας κηρύχθηκε παράνομο το 2016. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι παραγωγοί που στηρίζονταν στη δουλεία θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν ποινή φυλάκισης μέχρι και 8 χρόνια φυλάκισης. Ωστόσο, το σύγχρονο δουλεμπόριο στα χωράφια της Ιταλίας «ζει και βασιλεύει».
Όσο συνεχίζεται η μάχη των τιμών και του ανταγωνισμού μεταξύ των αλυσίδων σούπερ μάρκετ, οι εκμεταλλευτές θα εκτραχύνονται.
Για παράδειγμα, όταν η τιμή της κονσερβοποιημένης ντομάτας είναι χαμηλότερη από το ίδιο το κόστος παραγωγής, εδραιώνεται η δράση της μαφίας.
Τα αντανακλαστικά της βιομηχανίας
Με αξιοζήλευτη ταχύτητα αντέδρασε στο βίντεο της Guardian η ANICAV – η εθνική ένωση που εκπροσωπεί της ιταλικές εταιρείες επεξεργασίας τομάτας – σπεύδοντας να περιφρουρήσει «τη φήμη και την αξιοπρέπειά» της, η οποία, «αν και δεν αναφέρεται άμεσα στο εν λόγω βίντεο, έχει υποστεί σοβαρή ζημιά από αυτό, καθώς, ως άμεσα συνδεόμενη με τον τελικό καταναλωτή, θεωρεί ότι εμπλέκονται τα δικά της προϊόντα».
Σε επιστολή της στον Guardian, κάνει λόγο για «εξόχως απαξιωτικές δηλώσεις που συνδέουν άμεσα εγκληματικές οργανώσεις με την παραγωγή κονσερβοποιημένης ντομάτας» και για «γενικεύσεις που τείνουν να ενισχύουν την έκταση του φαινομένου τροφοδοτώντας μια κουλτούρα καχυποψίας που είναι αμετάκλητα επιβλαβής για έναν ολόκληρο κλάδο και για τους καταναλωτές».
Στην επιστολή, που δημοσίευσε το tomatonews, οι βιομήχανοι υποστηρίζουν ότι ο κλάδος «αγγίζεται οριακά μόνο από το φαινόμενο του caporalato καθώς έχει χαμηλό αντίκτυπο στην εργασία», για τον λόγο ότι η συγκομιδή της τομάτας για τη βιομηχανία μεταποίησης πραγματοποιείται σχεδόν εξ ολοκλήρου μηχανικά».
Προσθέτουν ότι «εδώ και χρόνια, η αλυσίδα εφοδιασμού πραγματοποιεί ενέργειες για την αντιμετώπιση του φαινομένου του caporalato, το οποίο πρέπει να καταπολεμηθεί ακόμη και στην περίπτωση ενός μεμονωμένου εργαζομένου που απασχολείται άτυπα (…)»
Για το θέμα των τιμών, δείχνουν ως υπεύθυνες τις αλυσίδες του λιανεμπορίου «που ασκούν ολοένα αυξανόμενη πίεση στους προμηθευτές τους απαιτώντας ολοένα μεγαλύτερες εκπτώσεις και μειώσεις τιμών, δημιουργώντας σημαντικές δυσκολίες στους κλάδους. Αλλά αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια αυτόματη διαδικασία κατά την οποία η βιομηχανία μετακυλείει τις απώλειές της στους αγρότες και κατά συνέπεια τους “αναγκάζει” να καταφύγουν σε μορφές άτυπης εργασίας και μισθούς κάτω από το ελάχιστο επίπεδο (…)».
