Το άγχος υψηλής λειτουργικότητας ακούγεται λίγο σαν φιλοφρόνηση – Υπονοεί ότι διατηρείσαι ακμαία και λειτουργείς σωστά ανεξάρτητα από το πόσο ανήσυχη και καταβεβλημένη μπορεί να είσαι. Όμως, παρά τη δημοτικότητα αυτού του όρου στις αναζητήσεις στο Google, δεν αναγνωρίζεται στην πραγματικότητα στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) ως πάθηση ψυχικής υγείας.
Τι εννοούμε λοιπόν όταν μιλάμε για άγχος υψηλής λειτουργικότητας και τι πρέπει να κάνουμε για αυτό;
Τι είναι το άγχος υψηλής λειτουργικότητας;
Είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται συχνά παράλληλα με άλλα γνωρίσματα που περιγράφουν παρόμοιες εμπειρίες, αλλά δεν αποτελούν επίσημες διαγνώσεις ψυχικής υγείας – όπως τελειομανία, εργασιομανία και προσωπικότητα τύπου Α.
Ο χαρακτηρισμός «υψηλής λειτουργικότητας» είναι πιθανό να αναφέρεται σε υποκλινικό άγχος ή άγχος που δεν πληροί απολύτως τα κριτήρια για μια επίσημη αγχώδη διαταραχή, εξηγεί ο ψυχολόγος Josh Spitalnick. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κάποιου είδους διαταραχή στη λειτουργικότητά σου (είτε αφορά την εργασία, το σχολείο, την κοινωνική ζωή, τις σχέσεις, κ.λπ.) είναι ένα βασικό κριτήριο όταν πρόκειται να διαγνωστείς με μια πάθηση ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, τα διαγνωστικά κριτήρια για τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή περιλαμβάνουν αυτό το σημείο: «Το άγχος, η ανησυχία ή τα σωματικά συμπτώματα προκαλούν κλινικά σημαντική δυσφορία ή έκπτωση σε κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή άλλους σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας».
Πιθανότατα, εάν ταυτίζεσαι με τον όρο άγχος υψηλής λειτουργικότητας, πιθανότατα δεν αισθάνεσαι ότι το άγχος σου σε κρατά πίσω με αυτούς τους τρόπους. Τι βιώνεις λοιπόν τότε; «Όταν λέω υποκλινικό, πραγματικά αυτό που μεταφέρω είναι ότι κάποιος βιώνει τις γνωστικές, συναισθηματικές και φυσιολογικές πτυχές του άγχους», λέει ο Spitalnick. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει πράγματα όπως ανησυχία, ευερεθιστότητα, προβλήματα ύπνου, ταχυκαρδία, ανεπιθύμητες σκέψεις και πολλά άλλα δυσάρεστα συμπτώματα άγχους που δεν είναι πάντα αισθητά στους γύρω σου. Αλλά αυτό που λείπει είναι το κομμάτι της συμπεριφοράς – πώς αυτά τα συμπτώματα οδηγούν σε διαταραχές στην καθημερινότητά σου.
Πότε είναι πρόβλημα το άγχος υψηλής λειτουργικότητας;
Δεν είναι μυστικό ότι το να είσαι τελειομανής, να ασχολείσαι με πολλά πράγματα και να είσαι ένα άτομο που γενικά τα καταφέρνει, ανταμείβεται και ενισχύεται σε πολλές πτυχές της κοινωνίας μας. Σίγουρα δεν είσαι μόνη αν έχεις νιώσει ότι η κούραση, η απογοήτευση και η υπερέντασή είναι απλώς μέρος του να είσαι άνθρωπος σήμερα. Πότε λοιπόν το άγχος για την ατελείωτη λίστα υποχρεώσεων σου ξεπερνά τα όρια σε μια περιοχή άγχους υψηλής λειτουργικότητας;
«Η διαφορά μεταξύ του ατόμου που δεν έχει άγχος υψηλής λειτουργικότητας και του ατόμου που το έχει, είναι τα συμπτώματα του άγχους», λέει η θεραπεύτρια Aisha Shabazz. «Έχεις ανησυχία κατά τη διάρκεια της ημέρας; Είσαι σε θέση να έχεις μια ομοιόμορφη ισορροπία και ένα πρόγραμμα ύπνου; Έχεις συμπτώματα γαστρεντερικού συστήματος που σχετίζονται με το ότι είσαι νευρική, ανήσυχη, αγχωμένη;» Ουσιαστικά, εάν αντιμετωπίζεις ψυχικά ή σωματικά συμπτώματα άγχους, αυτό είναι κάτι που αξίζει να προσέξεις.
«Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνομαι το άγχος υψηλής λειτουργικότητας είναι ότι μπορείς να αναλάβεις περισσότερα από τους περισσότερους ανθρώπους. Αλλά μόνο και μόνο επειδή μπορείς να σηκώσεις έναν βαρύ ογκόλιθο δεν σημαίνει ότι δεν είναι βαρύς», λέει η Shabazz. Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι – είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι – φαίνεται να τηρούν τα κριτήρια που ορίζονται στο DSM: Δεν αναζητούν βοήθεια έως ότου τα συμπτώματά τους οδηγήσουν σε πραγματικές συνέπειες στην καθημερινή τους ζωή, όπως απώλεια προθεσμιών. Στην πραγματικότητα, πολλοί άνθρωποι με υψηλές επιδόσεις μπορεί να μην αντιμετωπίσουν τα συμπτώματά τους έως ότου παρατηρήσουν μια πτώση στην απόδοση ή την παραγωγικότητά τους, ακόμα κι αν αυτά τα συμπτώματα περιλαμβάνουν έντονο τρόμο, συνεχή ανησυχία και αναπόφευκτες φυσιολογικές ενδείξεις στρες.
«Εάν το πρόβλημα δεν εμφανίζεται συμπεριφορικά, τότε μερικοί άνθρωποι θα έλεγαν: ‘Δεν έχω πρόβλημα’», λέει ο Spitalnick, ο οποίος σημειώνει ότι πολύ λίγοι ενήλικες διαχειρίζονται πρακτικά το άγχος υψηλής λειτουργικότητας. Αλλά το άγχος υψηλής λειτουργικότητας δεν ευδοκιμεί μόνο σε επαγγελματικά περιβάλλοντα, σημειώνει η Shabazz. Μπορεί επίσης να τροφοδοτηθεί από τις κοινωνικές προσδοκίες που επιβάλλονται στους ανθρώπους με βάση το φύλο, τη φυλή, τον πολιτισμό, την γονική τους κατάσταση και άλλους παράγοντες.
Ποια είναι η θεραπεία για το άγχος υψηλής λειτουργικότητας;
Εάν το άγχος υψηλής λειτουργικότητας είναι ουσιαστικά άγχος που δεν έχει ακόμη οδηγήσει σε πραγματικές συνέπειες στην καθημερινή σου ζωή, γιατί να μην αντιμετωπίσεις τα συμπτώματα προτού έχουν την ευκαιρία να επηρεάσουν τη λειτουργικότητά σου; Αν και αυτό μπορεί να περιλαμβάνει θεραπεία ή/και φαρμακευτική αγωγή, ο Spitalnick σημειώνει ότι δεν χρειάζονται απαραίτητα αυτό το είδος παρέμβασης όλοι όσοι ταυτίζονται με άγχος υψηλής λειτουργικότητας.
Για μερικούς ανθρώπους, η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του άγχους μπορεί να συμβεί μέσω πρακτικών ενσυνειδητότητας και διαλογισμού. Ένας τρόπος με τον οποίο μπορούμε να καταπολεμήσουμε το άγχος είναι να έρθουμε στην παρούσα στιγμή γιατί είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρξεις στην παρούσα στιγμή και στο μέλλον. Αλλά η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων είναι μόνο ένα κομμάτι του παζλ. Είναι επίσης σημαντικό να ρίξεις μια ειλικρινή ματιά στο περιβάλλον που μπορεί να τροφοδοτεί και να ενισχύει αυτό το άγχος υψηλής λειτουργικότητας. Μήπως βρίσκεσαι σε έναν κλάδο όπου ο μη ρεαλιστικός και μη βιώσιμος φόρτος εργασίας είναι ο κανόνας; Έχεις αναλάβει περισσότερες υποχρεώσεις από όσες μπορεί να ανταποκριθεί λογικά κάθε άτομο μόνο του;
Τέλος, να ξέρεις ότι δεν χρειάζεται να περιμένεις να εμφανιστεί δυσλειτουργία για να αναζητήσεις θεραπεία. Ο Spitalnick προτείνει τόσο τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) όσο και τη θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης (ACT) για άτομα με άγχος υψηλής λειτουργικότητας. Η CBT «μπορεί να διδάξει στους ανθρώπους πολύ βασικές δεξιότητες πολύ γρήγορα, για να μειώσουν το άγχος, να βρουν σωματική και συναισθηματική ισορροπία στη ζωή τους και να καταλήξουν σε λογικούς, εφικτούς στόχους που είναι βιώσιμοι», λέει. «Και η θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν τις αξίες που είναι σημαντικές για αυτούς, τόσο επαγγελματικές όσο και προσωπικές, και να βρουν τρόπους για να τις επιτύχουν».
