Στο πρώτο στάδιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, οι Ρώσοι κατέστρεψαν ένα τσιμεντένιο φράγμα στα νότια της χώρας. Το φράγμα είχε κατασκευαστεί το 2014 από τους Ουκρανούς, μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, με σκοπό να εμποδίσουν την υδροδότηση της χερσονήσου με νερό από τον ποταμό Δνείπερο – όπως συνέβαινε από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Δνείπερος θα υδροδοτούσε πλέον τη Χερσώνα.
Δεν είναι σαφές εάν η Ρωσία ήθελε με αυτή την επίθεση να “επιλύσει” με συνοπτικές διαδικασίες ένα παλιό πρόβλημα. Βέβαιο είναι, όμως, πως το να κόψεις από τον εχθρό την πρόσβαση στο νερό είναι μια εξαιρετικά μοχθηρή τακτική πολέμου, η οποία -δεδομένου ότι το νερό είναι απαραίτητο για την παραγωγή τροφίμων- έχει ολέθριες συνέπειες για τον άμαχο πληθυσμό.
Σύμφωνα με το think tank Pacific Institute, μες στο 2022 υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις στρατιωτικής δράσης -παγκοσμίως- με στόχο την καταστροφή υποδομών ύδρευσης. Εκτός από το φράγμα στην Ουκρανία, στην Υεμένη πραγματοποιήθηκε αεροπορική επιδρομή με στόχο δεξαμενές νερού και στη Σομαλία οι αντάρτες της Al-Shabaab επιτέθηκαν σε υποδομές παροχής νερού, με απολογισμό 10 νεκρούς στρατιώτες και 15 τραυματίες. Στο Μάλι, αντίστοιχες επιθέσεις σε χωριά έθεσαν εκτός λειτουργίας υποδομές ύδρευσης, ενώ σκοτώθηκαν και 4 άνθρωποι. Στην Παλαιστίνη, ο ισραηλινός στρατός ισοπέδωσε αγροτικές εγκαταστάσεις όπου υπήρχε και δεξαμενή νερού. Στη Συρία, που υποφέρει εδώ και χρόνια από εχθροπραξίες και… ξηρασία, ρωσικά μαχητικά κατέστρεψαν έναν σταθμό ύδρευσης, τραυματίζοντας παράλληλα έναν εργαζόμενο.
“Στον πυρήνα του ο πόλεμος είναι οργανωμένη βία και απειλή για χρήση βίας προκειμένου να υποταχθούν άνθρωποι”, επισήμανε ο Matthew Schmidt, αναπληρωτής καθηγητής Εθνικής Ασφάλειας και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του New Haven. “Ανέκαθεν το νερό ήταν όπλο πολέμου, αφού ο ανθρώπινος οργανισμός δεν επιβιώνει χωρίς αυτό”. Οι Συνθήκες για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που υπογράφηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μείωσαν σημαντικά τον αριθμό των περιπτώσεων όπου το νερό χρησιμοποιήθηκε ως όπλο πολέμου. “Με την κλιματική αλλαγή να οδηγεί σε εξάπλωση των συνθηκών ξηρασίας σε μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη και το νερό να μετατρέπεται σε σπάνιο αγαθό, ο ρυθμός συχνότητας του φαινομένου μπορεί να αλλάξει”, τόνισε ο Schmidt. “Υπήρχε ηθικό ζήτημα: δεν είναι σωστό να κόβεις την πρόσβαση στο νερό. Στην Ουκρανία, διερωτάσαι εάν οι Ρώσοι παραβίασαν αυτή την αρχή”.
Η Ουκρανία θεωρείται το “καλάθι άρτου” της Ευρώπης και μια παγκόσμια επισιτιστική κρίση φαίνεται στον ορίζοντα καθώς οι πολεμικές επιχειρήσεις καταστρέφουν τις σοδειές βασικών αγαθών όπως σιτάρι και ηλιοτρόπια. Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή είναι ευάλωτες σε αυτή την κρίση, καθώς είναι οι μεγάλοι πελάτες των ουκρανικών αγροτικών προϊόντων. Το νερό είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη γεωργία.
“Υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι όταν μιλάμε για κίνδυνο λιμού και επισιτιστική κρίση, αυτό που είναι σε έλλειψη είναι τα τρόφιμα”, σημείωσε ο Scott Paul της Oxfam. “Στις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, το νερό λείπει όσο και τα τρόφιμα”.
Ανθρώπινη ζωή χωρίς νερό δεν υπάρχει. Σε όλο τον κόσμο, 2,2 δισ. άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό, γεγονός που τους καθιστά πιο ευάλωτους στον υποσιτισμό, ενώ διατρέχουν και μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου. Η βελτίωση της ποιότητας του νερού, των συστημάτων αποχέτευσης και εν γένει της υγιεινής θα μείωνε τουλάχιστον κατά 9% τις ασθένειες παγκοσμίως και κατά 6% τους θανάτους, σύμφωνα με τα αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC).
Οι στρατιωτικές συγκρούσεις αποτελούν σημαντικό παράγοντα που εμποδίζει την πρόσβαση σε καθαρό και πόσιμο νερό. Πλέον, όμως, το νερό μπορεί να αποτελέσει και αιτία πολέμου, ενώ -εφόσον ξεσπάσει μια σύρραξη- το νερό μπορεί να γίνει το πιο σπάνιο αγαθό.
Από το 2020, το Pacific Institute έχει καταγράψει περισσότερες από 200 περιπτώσεις συγκρούσεων που σχετίζονται με το νερό, ενώ την προηγούμενη δεκαετία ο αντίστοιχος αριθμός ανήλθε σε 629. Ο Peter Gleick, ανώτερος συνεργάτης του Ινστιτούτου και επίτιμος πρόεδρός, εξηγεί ότι είναι θέμα χρόνου να κλιμακωθούν ανάλογες εντάσεις εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Ο Gleick εκτιμά ότι διαμάχες για το νερό θα προκύψουν κάποια στιγμή και στην Αμερική.
“Τα αποθέματα είναι λίγα. Εξαφανίζονται με ρυθμό-ρεκόρ. Θα δούμε συγκρούσεις, αφού τόσο οι αγροτικοί όσο και οι αστικοί πληθυσμοί δεν έχουν πρόσβαση στις ποσότητες νερού που χρειάζονται”, διευκρινίζει ο Gleick. “Όταν υπάρχει έλλειψη, όλοι προσπαθούν να βρουν νερό από κάποιον άλλον”.
