Μια νέα μελέτη αλλάζει τα δεδομένα αποκαλύπτοντας με σιγουριά πότε οι ζωές του ανθρώπου και του αλόγου ενώθηκαν για πάντα
Κάθε ζώο στον πλανήτη μας διαδραματίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο για την ισορροπία της φύσης. Ωστόσο, υπάρχει ένα ζώο που δεν είναι σημαντικό μόνο για τον πλανήτη αλλά υπήρξε καταλυτικό για την ανθρωπότητα.
Αυτό δεν είναι άλλο από το άλογο και έχουν γραφτεί πάρα πολλές μελέτες για το πώς άλλαξε την ανθρώπινη ιστορία επιταχύνοντας την επικοινωνία και το εμπόριο σε όλο τον κόσμο. Τώρα, μια νέα μελέτη έρχεται να αποκαλύψει πώς και πότε ο άνθρωπος άλλαξε το άλογο, για να μπορέσει να λειτουργήσει ως βοηθός του.
Οι επιστήμονες πιστεύουν τα πρώτα άλογα εξελίχθηκαν αρχικά στη Βόρεια Αμερική και εξαπλώθηκαν στην Ασία πριν από περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια, περνώντας το κομμάτι ξηράς που υπήρχε τότε στον σημερινό Βερίγγειο Πορθμό.
Έτσι, όλα τα οικόσιτα άλογα που ζουν στον πλανήτη σήμερα έλκουν την καταγωγή τους από τις δυτικές ρωσικές στέπες πίσω στην τρίτη χιλιετία π.Χ. Ωστόσο, η ακριβής χρονολογία της εξημέρωσης των αλόγων και η ευρεία ενσωμάτωσή τους στις ανθρώπινες κοινωνίες εξακολουθεί να παραμένει θέμα συζήτησης και διαφωνιών.
Όσον αφορά την εξημέρωση του αλόγου, προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει ότι αυτό πρέπει να συνέβη στις δυτικές στέπες της Ρωσίας την Εποχή του Χαλκού. Το άλογο, σύμφωνα με κάποιους ανθρωπολόγους, βοήθησε την εξάπλωση της πρωτο-ινδοευρωπαϊκής γλώσσας από τις στέπες το πρώτο μισό της τρίτης χιλιετίας π.Χ.
Μια νέα μελέτη όμως που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature ανατρέπει αυτή την εικόνα. Στηριζόμενοι σε γενετικά και αρχαιολογικά δεδομένα οι μελετητές υποστηρίζουν ότι το άλογο εξημερώθηκε λίγο αργότερα, πριν από περίπου 4.200 χρόνια, στις στέπες του Πόντου και της Κασπίας, μια μεγάλη περιοχή που εκτείνεται από τη βορειοανατολική Βουλγαρία μέχρι την Ουκρανία και τη νότια Ρωσία.
Αυτή η χρονολόγηση σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής στην ανθρώπινη ιστορία, κατά την οποία τα άλογα ενίσχυσαν σημαντικά τα δίκτυα επικοινωνίας και εμπορίου σε όλη την Ευρασία, καταλύοντας άνευ προηγουμένου ανταλλαγές και αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών.
Η μελέτη συντονίστηκε από τον Λουντοβίκ Ορλάντο, διευθυντή του Κέντρου Ανθρωποβιολογίας και Γονιδιωματικής της Τουλούζης και συμμετείχαν 133 ερευνητές από 113 ιδρύματα σε όλο τον κόσμο.
Η ερευνητική ομάδα μελέτησε μια εκτενή συλλογή από αρχαιολογικά λείψανα αλόγων που βρέθηκαν σε όλη την ευρασιατική ήπειρο. Συνδύασαν χρονολόγηση με ραδιοάνθρακα με την αλληλουχία του αρχαίου DNA για να χαρακτηρίσουν μια ολοκληρωμένη χρονοσειρά γονιδιώματος που παρέχει λεπτομερή ανάλυση στους γενετικούς μετασχηματισμούς που συμπίπτουν με την εμφάνιση της ιππασίας.
«Ξεκίνησα να μελετώ τα άλογα πριν από περίπου μια δεκαετία. Εκείνη την εποχή, είχαμε μόνο μια χούφτα αρχαία γονιδιώματα. Με αυτή τη νέα δουλειά, έχουμε τώρα αρκετές εκατοντάδες», δήλωσε ο Πάμπλο Λιμπράδο, συγγραφέας της μελέτης και επιστήμονας στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Βιολογίας της Βαρκελώνης (IBE).
«Ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουμε τι συνέβαινε στην Κεντρική Ευρώπη, στα Καρπάθια και στην Τρανσυλβανία, καθώς οι συζητήσεις σχετικά με το πότε οι άνθρωποι άρχισαν να ιππεύουν ώστε ένα φύγουν μαζικά από τις στέπες πριν από περίπου 5.000 χρόνια, και πιθανώς νωρίτερα, επικεντρωνόταν σε αυτήν την γεωγραφική περιοχή».
Όλα δείχνουν 4.200 χρόνια πριν
Η ερευνητική ομάδα αναζήτησε στα δεδομένα της τρεις δείκτες εκτροφής αλόγων. Πρώτον, εντόπισαν πότε οι πρόγονοι των σύγχρονων οικόσιτων αλόγων άρχισαν να μεταναστεύουν. Στη συνέχεια, ανακατασκεύασαν τη δημογραφία των αλόγων καθ’ όλη τη διάρκεια της τρίτης χιλιετίας π.Χ. για να χρονολογήσουν με ακρίβεια τα πρώτα σημάδια που καταδείκνυαν ότι οι άνθρωποι προχώρησαν σε αναπαραγωγή των αλόγων σε μεγάλη κλίμακα. Τέλος, εντόπισαν στοιχεία που υποδείκνυαν σημαντικές αλλαγές στην αναπαραγωγική διάρκεια ζωής των αλόγων, υποδεικνύοντας σκόπιμη χειραγώγηση της αναπαραγωγής των ζώων από τους ανθρώπους.
Και οι τρεις δείκτες ευθυγραμμίστηκαν εντυπωσιακά στα περίπου 4.200 χρόνια πριν υποδηλώνοντας έντονα ότι τότε τα άλογα αναπαρήχθησαν σε αρκετά μεγάλους αριθμούς για να διατηρήσουν μια αυξανόμενη ζήτηση σε ολόκληρη την ήπειρο μόνο τότε, και όχι νωρίτερα.
Επομένως, η ημερομηνία πριν από 4.200 χρόνια φαίνεται ότι σηματοδοτεί την πραγματική έναρξη της χρήσης των αλόγων, όπως γίνεται μέχρι σήμερα. Τότε ξεκίνησε και με πιο έντονο τρόπο η μετακίνηση των ανθρώπων καθώς το άλογο παρέμεινε ο ταχύτερος τρόπος χερσαίας μεταφοράς μέχρι την εμφάνιση του σιδηροδρόμου.
Αυτή η φυλή αλόγων της στέπας έφερε μια σημαντική μετάλλαξη που άλλαξε το σχήμα της ράχης του και διευκόλυνε τους αναβάτες, αναφέρει η διεθνής ερευνητική ομάδα. Σύντομα, η φυλή αυτή εξαπλώθηκε και αντικατέστησε άλλους πληθυσμούς αλόγων. Μέσα σε τρεις αιώνες, τα άλογα έφτασαν να είναι ίδια από την Ισπανία ως τη Ρωσία.
«Είδαμε αυτόν το γενετικό τύπο να εξαπλώνεται σχεδόν παντού στην Ευρασία» δήλωσε στο Associated Press ο Λούντοβικ Ορλάντο του Κέντρου Ανθρωπολογίας και Γονιδιωματικής στην Τουλούζ της Γαλλίας.
Η μελέτη υποδεικνύει ότι το άλογο εξημερώθηκε αρχικά από τον λαό των Σιντάστα, οι οποίοι γρήγορα έμαθαν πώς να εκτρέφουν τα ζώα αυτά. Μάλιστα οι επιλεκτικές διασταυρώσεις φαίνεται πως ήταν τόσο επιτυχείς ώστε μείωσαν στο μισό το μεσοδιάστημα ανάμεσα σε διαδοχικές γέννες.
«Ένα ερώτημα που με προβλημάτιζε για χρόνια αφορά την κλίμακα της παραγωγής: πώς μπορούσε να παραχθεί τόσο γρήγορα ένας σημαντικός αριθμός ζώων από μια σχετικά μικρή περιοχή εξημέρωσης, ώστε να καλυφθεί η παγκόσμια ζήτηση στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας προ Χριστού;». ανέφερε ο Ορλάντο σε δελτίο Τύπου του Πανεπιστημίου του Έξετερ, το οποίο συμμετείχε στη μελέτη.
«Τώρα πλέον έχουμε μια απάντηση. Οι εκτροφείς ήλεγχαν την αναπαραγωγή των ζώων τόσο καλά ώστε μείωσαν σχεδόν στο μισό το μεσοδιάστημα μεταξύ δύο γενεών. Με απλά λόγια, επιτάχυναν τη διαδικασία εκτροφής και ουσιαστικά διπλασίασαν τον ρυθμό παραγωγής», τόνισε.
Η μελέτη δείχνει ότι η συρρίκνωση της γενετικής δεξαμενής που συνήθως συνοδεύει την εξημέρωση των ειδών συνέβη πολύ ταχύτερα στο άλογο συγκριτικά με ζώα που είχαν εξημερωθεί χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, όπως ο σκύλος, το γουρούνι, η αγελάδα, οι κατσίκες και το πρόβατο.
Αυτή δεν ήταν η πρώτη εξημέρωση
Όπως φαίνεται όμως η εκτροφή των αλόγων του Πόντου και της Κασπίας ήταν η δεύτερη φορά που το άλογο εξημερωνόταν. Σύμφωνα με την ανάλυση αυτό συνέβη για πρώτη φορά στον λαό που ζούσε στην περιοχή Μποτάι, στη Κεντρική Ασία, όπου μια διαφορετική εξελικτική γραμμή του αλόγου εκτρεφόταν για το γάλα και το κρέας του. Οι άνθρωποι του Μποτάι δεν επιδόθηκαν σε μετακινήσεις και μαζικές μεταναστεύσεις και έτσι τα άλογα που εξέτρεφαν ακολούθησαν διαφορετική πορεία από αυτά που γνωρίζουμε σήμερα.
«Οι ενδείξεις μας στηρίζουν δύο συμβάντα εξημέρωσης στα άλογα» είπε ο Ορλάντο. «Το πρώτο συνέβη πριν από περίπου 5.500 χρόνια και είχε στόχο να αντιμετωπίσουν την μείωση των πληθυσμών αλόγων και να προσφέρει τροφή για τους πληθυσμούς της στέπας της Κεντρικής Ασίας. Το εξημερωμένο άλογο που γνωρίζουμε σήμερα όμως εμφανίστηκε πριν από περίπου 4.200 χρόνια. Αυτό ήταν που πραγματικά άλλαξε την ανθρώπινη ιστορία προσφέροντας για πρώτη φορά ταχείες μετακινήσεις».
