Αγγελική Σπανού: «Η Μαντώ σήμερα θα ήταν Αριστερή»

Εφ όλης της ύλης συνέντευξη της δημοσιογράφου – συγγραφέα Αγγελικής Σπανού στο iEidiseis, με αφορμή το νέο της διήγημα «Τη λένε Μαντώ».

«Τη λένε Μαντώ» είναι ο τίτλος του νέου διηγήματος της δημοσιογράφου-συγγραφέα Αγγελικής Σπανού (Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις). Η πρωταγωνίστριά της είναι μια γυναίκα με αναμνήσεις 200 χρόνων που προσπαθεί να ξεφύγει από την καταγωγή της και να χειραφετηθεί, αποδεσμευμένη από το οικογενειακό βιογραφικό. Τη βαραίνει το όνομά της, προσπαθεί να μη γίνει η μητέρα της και να μη μοιάσει στη δοξασμένη πρόγονό της μισώντας αυτόν που αγάπησε.

Στη συζήτησή μας μιλήσαμε για την πολιτική, τα ΜΜΕ, το ένδοξο παρελθόν και το άδοξο παρόν.

-Γιατί μια ιστορία με αναφορά στο 1821; Σε κινητοποίησε η επέτειος των 200 χρόνων;
Με κινητοποιεί η μικρή και η μεγάλη ιστορία. Και δεν έχω πια την απέχθεια που είχα νεότερη για τις εθνικές επετείους που γιορτάζονται με όρους εθνικολαϊκισμού και μεγαλομανιακής κενολογίας. Μεγαλώνοντας κατάλαβα πως μπορώ να διαβάζω για το παρελθόν της πατρίδας μου χωρίς να δεσμεύομαι από τα κλισέ και χωρίς να ταυτίζομαι με τους εμπόρους και τους καταναλωτές πατριωτισμού.
Άλλωστε, είναι μάταιο να αγνοεί κανείς την κοντινή και μακρινή καταγωγή του.

Πάει πολύ μακριά προς τα πίσω αυτή η αλυσίδα που τη σέρνουμε στη διαδρομή μας και πολλές φορές μπερδεύεται στα πόδια μας και μας κάνει να χάνουμε την ισορροπία μας. Έπειτα, η μεγάλη αφήγηση του έθνους στο οποίο ανήκουμε συμπλέκεται με τη μικρή προσωπική μας αφήγηση. Το έχει πει πολύ ωραία ο Σεφέρης: «Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να τ’ ακουμπήσω». Κάποιες φορές δεν βρίσκουμε πού να το αφήσουμε, άλλες μας πέφτει και σπάει.

-Γιατί διάλεξες τη Μαντώ ως πρόσωπο αναφοράς;

Γιατί με συγκλονίζει το μεγαλείο και η τραγικότητά της. Έδωσε τα πάντα για τον Αγώνα χωρίς να περιμένει ανταμοιβή, αφοσιώθηκε στο ιδεώδες χωρίς να κρατήσει τίποτα για τον εαυτό της και ερωτεύτηκε με πάθος τον Δημήτρη Υψηλάντη, που θέλησε να τον καταστρέψει όταν πίστεψε ότι την πρόδωσε. Τελικά έμεινε μόνη και δυστυχισμένη. Από τα ύψη του ηρωισμού στα βάθη της προσωπικής ήττας. Γίνεται να χωρέσουν στην ίδια ψυχή τόση αγάπη και τόσο μίσος, τόση δύναμη και τόση αδυναμία, στην ίδια ζωή τόσο φως και τόσο σκοτάδι; Ε ναι, γίνεται. Και τότε και τώρα.

-Θα μπορούσε να υπάρξει Μαντώ σήμερα;

Φυσικά. Και θα ήταν μάλλον ανένταχτη Αριστερή. Θα διεκδικούσε έναν πιο δίκαιο κόσμο, πιο φιλικό προς το περιβάλλον, πιο ανεκτικό στις μειοψηφίες, με λιγότερες ανισότητες και καλύτερη δημοκρατία. Θα έδινε ό,τι έχει και δεν έχει για να δημιουργηθεί ειρηνικό κίνημα χειραφέτησης, τελικά θα απογοητευόταν, θα αναζητούσε διέξοδο σε έναν μεγάλο έρωτα και αν ούτε αυτός την έσωζε θα απομονωνόταν πονεμένη. Θέλω να πω η διάζευξη είναι πάντα, με άλλο τρόπο, ίδια: “ελευθερία ή θάνατος”. Δεν είναι ελεύθερος να ευτυχήσει κάποιος που δεν έχει να φάει, που αλέθεται σε μια δουλειά-δουλεία, που δεν έχει ίσα δικαιώματα στην υγεία και στην παιδεία με τους “πάνω”, που δεν έχει προοπτική βελτίωσης των συνθηκών ζωής του. Πόσοι από τους σημερινούς νέους, αν δεν έχουν υποστήριξη από την οικογένειά τους, θα μπορέσουν να βρουν μια απασχόληση αντάξια των προσόντων τους που θα τους εξασφαλίζει αξιοπρεπές εισόδημα, ανθρώπινους όρους εργασίας και προοπτική; Μου προκαλεί τρόμο η ιδέα να ενηλικιωνόμουν τώρα. Κουράζομαι και μόνο που σκέφτομαι την προσπάθεια που θα έπρεπε να κάνω για να έχω μια ζωή στοιχειωδώς υποφερτή.
Οι υποδουλωμένοι στην ανέχεια και στον αποκλεισμό από το σύστημα θα γίνονται συνεχώς περισσότεροι. Και κάποια στιγμή θα τα σαρώσουν όλα. Με ή χωρίς Μαντώ.

-Πώς ήταν ο ένας χρόνος πανδημίας για σένα;

Αφορμή για να σκεφτώ ξανά πόσο κυρίαρχη είναι η ανθρώπινη αθλιότητα. Η καταστροφή του περιβάλλοντος, ο βιασμός του οικοσυστήματος και επέκταση του αστικού ιστού σε βάρος της φύσης, στο όνομα του κέρδους και μόνο γι αυτό, μας έφερε μια ζωονόσο που ταρακούνησε ολόκληρο τον πλανήτη σπέρνοντας αρρώστια, θάνατο και οδύνη. Άλλαξαν όλα, ο τρόπος ζωής μας, η αντίληψη για τις σχέσεις, τη διασκέδαση, τον έρωτα, την κοινωνικότητα, αλλά δεν άλλαξε τίποτα σε σχέση με τη φρενήρη πορεία εξόντωσης της γης, του αέρα και της θάλασσας. Οι ισχυροί του κόσμου δεν μιλούν γι αυτό. Συμπεριφέρονται σαν η πανδημία να είναι μια θεομηνία, χωρίς αιτία και χωρίς δυνατότητα να προληφθεί. Συμβαίνει όμως το ακριβώς αντίθετο. Το κακό που μας βρήκε το φτιάξαμε μόνοι μας. Και αν η ανθρωπότητα δεν αναστοχαστεί για τη φρικιαστική απληστία της θα συναντηθεί με τον επόμενο εφιάλτη πολύ σύντομα.

-Πώς τα πήγε η χώρα μας στη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης;

Τα θετικά παραδείγματα στον κόσμο είναι ελάχιστα. Γιατί μιλάμε για μια πρωτοφανή δοκιμασία που ανέτρεψε όλες τις σταθερές του καπιταλισμού. Ο κυρίαρχος νεοφιλελευθερισμός αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την αξία του κράτους και των δημόσιων αγαθών. Συμβαίνει το παράδοξο να θριαμβεύουν οι ιδέες της Αριστεράς και να αποτυγχάνουν τα πολιτικά της υποκείμενα.

Εμείς, εδώ, πήγαμε πολύ καλά στο πρώτο κύμα γιατί είχαμε δει την κόλαση στην Ιταλία και τρομάξαμε και μετά γκρεμίσαμε ό,τι χτίσαμε με τον συνήθη ελληνικό τρόπο: Φλυαρία, κακοφωνία, ασυναρτησία, αντιφατικότητα, παλινωδίες, έλλειψη σχεδίου, συστηματικότητας και μια βαθιά κρίση εμπιστοσύνης, δικαιολογημένη, στη σχέση των πολιτών με την πολιτεία. Έπειτα, υπάρχει και ιδεολογική διάσταση στη διαχείριση της πανδημίας. Δεν θέλησαν να ενοχλήσουν τον ιδιωτικό τομέα στην υγεία και δεν ενίσχυσαν το ΕΣΥ με μόνιμο προσωπικό όσο θα έπρεπε. Οι «ήρωες» υγειονομικοί δεν πήραν καμία οικονομική ενίσχυση και το επάγγελμά τους δεν εντάχθηκε στα βαρέα και ανθυγιεινά. Κάποιοι διώκονται επειδή είπαν αυτά που δεν έπρεπε. Ντροπή και κρίμα.

-Τι έφταιξε περισσότερο και χάσαμε τη μπάλα μετά το δεύτερο κύμα;

Νομίζω τα ψέματα στα οποία είμαστε εθισμένοι. Έχουμε συνηθίσει να κοροϊδευόμαστε, το έχουμε εσωτερικεύσει ως κανονικό. Κλείσαμε τα κομμωτήρια και πήγαιναν οι κομμώτριες από σπίτι σε σπίτι. Στοιβάζεται ο κόσμος στα ΜΜΜ, αλλά απαγορεύτηκε το ψάρεμα. Δεν εφαρμόζεται η τηλεεργασία ακόμη και εκεί όπου υποτίθεται ότι ισχύει, αλλά σκέφτηκαν να μην πηγαίνουμε στην παραλία αν δεν μένουμε κοντά. Αποφάσισαν να μη λειτουργεί η εστίαση σε ανοιχτούς χώρους και να μαζεύονται οι νέοι στα σπίτια ο ένας πάνω στον άλλο μέχρι το πρωί που λήγει η απαγόρευση της κυκλοφορίας. Να υφίστανται περιοριστικά μέτρα ακόμη και σε πράσινες περιοχές αλλά να λειτουργήσουν οι εκκλησίες για τα Θεοφάνεια και την Κυριακή της Ορθοδοξίας.

-Έχει πολιτικό κόστος όλο αυτό για την κυβέρνηση;

Το δυνατό σημείο της κυβέρνησης είναι επαγγελματισμός της που την ευνοεί ιδιαίτερα σε σχέση με τον απίθανο ερασιτεχνισμό της προηγούμενης περιόδου ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Για παράδειγμα, η ψηφιακή πρόοδος είναι εκπληκτική και η άψογη διαδικασία των εμβολιασμών είναι μόνο ένα δείγμα. Το γεγονός ότι αυτό το επίτευγμα έχει την υπογραφή του κεντροαριστερού Κυρ. Πιερρακάκη που καμία σχέση δεν έχει με τη ΝΔ δηλώνει το άλλο μεγάλο πλεονέκτημα του πρωθυπουργού, ότι δεν δεσμεύεται από το κομματικό πλαίσιο στη διαμόρφωση ηγετικής ομάδας. Πόση ΝΔ υπάρχει στο Μέγαρο Μαξίμου; Από ελάχιστη έως καθόλου.

Το αδύνατο σημείο της κυβέρνησης είναι τα συμπτώματα αλαζονείας που εκδηλώνονται πολύ γρήγορα λόγω της υποχώρησης της αντιπολίτευσης και της τεράστιας μιντιακής στήριξης. Όπως ξέρεις καλύτερα από μένα, από ένα σημείο και μετά η αλαζονεία πληρώνεται. Και ο λογαριασμός βγαίνει εκεί που δεν το περιμένεις και με μεγάλη ταχύτητα.

Η κυβέρνηση δεν έχει ερείσματα στις νεαρές ηλικίες και έχει εντυπωσιακή αποδοχή από τους 65+. Αυτό είναι από μόνο του πρόβλημα, χωρίς να σημαίνει ότι η δυσφορία των νέων είναι βασικά αριστερή. Νομίζω ότι είναι πια ταυτοτικό ζήτημα, η μοίρα μιας ολόκληρης γενιάς που καταπιέστηκε απίστευτα με την πανδημία, ενοχοποιήθηκε η ψυχαγωγία και ο έρωτας εκτός σύμβασης, δηλαδή η νεότητα, και ξέρει ότι δεν θα μπορέσει να ζήσει καλύτερα από τους γονείς της. Καλείται να παλέψει πολύ για ελάχιστα. Αυτό είναι ένα δυστοπικό μέλλον που εκ των πραγμάτων επηρεάζει το παρόν. Φοβάμαι να σκεφτώ τι θα γίνεται στα πανεπιστήμια το φθινόπωρο. Η οργή δεν είναι για την πανεπιστημιακή αστυνομία. Είναι γι αυτό που (δεν) βλέπουν μπροστά.

-Και ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία;

Δεν έχει καταλάβει και πολλά για το πώς δημιουργήθηκε το αντιΣΥΡΙΖΑ ρεύμα που έφερε την μεγάλη εκλογική νίκη της ΝΔ και δικαιολογεί σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή πολιτική κυριαρχία της. Επιμένουν στα ίδια πρόσωπα και στα ίδια υλικά που έφτιαξαν την ευρύτατη αποστροφή, στα όρια του μίσους, απέναντι σε ό,τι εκπροσώπησαν ως σύστημα εξουσίας. Αν δεν αποκτήσουν κάποια επίγνωση για όλο αυτό, δεν μπορώ να δω τη συνέχεια του ΣΥΡΙΖΑ ως κόμματος που θα κυβερνήσει ξανά. Από την άλλη, βιάζονται πολύ. Δεν έχουν την υπομονή να αναστοχαστούν και να διαμορφώσουν μια αντιπολιτευτική στρατηγική ψύχραιμη και πειστική, κυρίως μια πρόταση για το μέλλον, ποια χώρα οραματίζονται για τις επόμενες δεκαετίες, πώς και με ποιους προετοιμάζονται να την οικοδομήσουν.

Κάνουν σπασμωδικές κινήσεις, λίγο κεντροαριστερά, λίγο ριζοσπαστική Αριστερά και πολύς τακτικισμός, χωρίς σαφές και σταθερό πολιτικό στίγμα. Έπειτα, νομίζω πως έχουν παγιδευτεί σε μια ερμηνεία της πολιτικής πραγματικότητας με βάση τα σχήματα του παρελθόντος, πχ ότι αν είσαι δεύτερος κάποια στιγμή θα γίνεις πρώτος.

Αλλά η φθορά της κυβέρνησης δεν οδηγεί γραμμικά στην επιστροφή τους στην εξουσία. Μπορεί, τελικά, να έχουμε ένα κατακερματισμένο πολιτικό σκηνικό με ένα μεγάλο δεξιό κόμμα που θα κυριαρχεί μεταξύ πολλών μικρότερων ακριβώς γιατί έχει δυσφημιστεί η ιδέα της Αριστεράς.

-Παρακολουθείς τα ΜΜΕ;

Εσένα σε ακούω κάθε μέρα στο ραδιόφωνο (Alpha 989) και νοσταλγώ τις εκπομπές που κάναμε μαζί γιατί ξέρω πως ό,τι λες είναι αυτό που πιστεύεις και αυτό που βλέπεις. Ακόμη κι αν κάνεις λάθος, είναι έντιμο, είναι δικό σου, δεν σου το έχουν υπαγορεύσει ή παραγγείλει. Κατά τα άλλα, διαβάζω πολύ, διαγώνια, και σπάνια βρίσκω κάτι που να με ενδιαφέρει πραγματικά, με την έννοια ότι δεν αναγνωρίζω εργοδοτική ή κομματική σκοπιμότητα πίσω από το κείμενο.

Αν με ρωτάς για την κρίση αξιοπιστίας της δημοσιογραφίας, το βέβαιο είναι ότι αν ξεκινούσα από την αρχή θα έκανα κάτι άλλο. Το διάλεξα πιστεύοντας ότι είναι ένα πνευματικό επάγγελμα που δίνει τη δυνατότητα να εργαστεί κανείς για την κοινωνική δικαιοσύνη και στην πράξη αποδείχθηκε ότι δεν είχα καταλάβει τίποτα. Συμβαίνουν και αυτά.