Αμερικανικά ντοκουμέντα αποδεικνύουν ότι οι Τούρκοι έκαψαν τη Σμύρνη το 1922

Επιπλέον αποδείξεις σχετικά με το τι συνέβη στη Σμύρνη έναν αιώνα πριν θεωρείται ότι «κρύβουν» τα αμερικανικά αρχεία, τα οποία έρχονται στο φως χάρη στην έρευνα επιστημόνων της διασποράς. Έτσι, νέα στοιχεία έρχεται να προσθέσει και ο δρ Κωσταντίνος Χατζηδημητρίου, επισκέπτης καθηγητής του Αυστραλιανού Ινστιτούτου Μακεδονικών Σπουδών και αποδέκτης του 2023 Christos Mantzios Visiting Scholar Award.

Στο πλαίσιο σειράς σεμιναρίων που έγιναν στη Μελβούρνη σχετικά με το ρόλο του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Μικρασιατική Εκστρατεία, όπως αυτός έχει αποτυπωθεί στα αμερικανικά αρχεία, ο Κωνσταντίνος Χατζηδημητρίου ήταν σαφής: «Η Σμύρνη κάηκε από τους Τούρκους που ήθελαν να εξαφανίσουν καθετί ελληνικό από την πρωτεύουσα της Ιωνίας».

Το ποιος έκαψε τη Σμύρνη είναι ένα ερώτημα που μέχρι σήμερα δεν έχει σαφή απάντηση. Μια από τις εκτιμήσεις –η οποία έχει παρουσιαστεί και από Τούρκους ιστορικούς και αρθρογράφους– είναι ότι την εντολή την έδωσε ο Νουρεντίν πασάς σε γνώση του Μουσταφά Κεμάλ. Για το τελευταίο, ότι ο Μουσταφά Κεμάλ γνώριζε, ήταν βέβαιος και ο Αμερικανός πρόξενος Τζορτζ Χόρτον· την άποψη αυτή την έχει καταγράψει στο εμβληματικό έργο Η μάστιγα της Ασίας – 1922 Η Μικρασιατική Καταστροφή.

Σε ό,τι αφορά την έρευνα του Κωνσταντίνου Χατζηδημητρίου, μέρος της υπάρχει στο βιβλίο Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τις αμερικανικές πηγές, το οποίο κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2022 από τις εκδόσεις «Λαβύρινθος».

Σύμφωνα με τα όσα είπε κατά τη διάρκεια της διάλεξης, το 1922 υπήρξε ένα… Smyrnagate (κατά το Watergate), το οποίο σχετίζεται με τις στενές σχέσεις της τότε κυβέρνησης των ΗΠΑ υπό τον πρόεδρο Χάρντινγκ με τη βιομηχανία πετρελαίου. Όπως εξήγησε, υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση για την εμπλοκή στο Teapot Dame, το σκάνδαλο που οδήγησε στη φυλάκιση του πρώτου Αμερικανού υπουργού για δωροδοκία από πετρελαϊκές εταιρείες.

Από αυτές τις σχέσεις, σύμφωνα με τον δρ Χατζηδημητρίου, εξηγείται το ότι στη Σμύρνη οι εγκαταστάσεις της αμερικανικής εταιρείας πετρελαίου Standard Oil έμειναν ανέπαφες, παρόλο που κάηκε ακόμα και το αμερικανικό προξενείο. Τόνισε δε ότι οι προσπάθειες του Τζορτζ Χόρτον και του Έντουαρντ Χέιλ Μπίρσταντ υπονομεύτηκαν, μιας και η αμερικανική κυβέρνηση έδινε μεγαλύτερη σημασία στο πολιτικό και οικονομικό κέρδος. «Οι ΗΠΑ δεν έχουν αναγνωρίσει επισήμως ότι το 1922 έγινε γενοκτονία σε βάρος των χριστιανών στη Σμύρνη, παρά τις τοπικές πολιτειακές αποφάσεις» σημείωσε ο ερευνητής.

Χρειάστηκε μεγάλη πίεση ώστε η αμερικανική κυβέρνηση να εγκαταλείψει την ουδέτερη στάση που τηρούσε επισήμως και να χρησιμοποιήσει το Ναυτικό της για να διασωθούν άμαχοι από τη Σμύρνη και τη Μικρασία γενικότερα. Επίσημα έγγραφα της εποχής καταδεικνύουν το μέγεθος της προσπάθειας και ταυτόχρονα ρίχνουν φως στις τουρκικές φρικαλεότητες.

Σχετικά με τη μεγάλη φωτιά –κάποιες πηγές την αποδίδουν στον ελληνικό στρατό, σε Αρμένιους εθνικιστές, ή και σε ατύχημα–, ο Κωσταντίνος Χατζηδημητρίου παρουσίασε μαρτυρίες ξένων που βρίσκονταν στη Σμύρνη. Όπως είναι αυτή του αιδεσιμότατου Σ. Χάρλοου στους New York Times, ο οποίος τόνισε ότι παρέδωσε στον Αμερικανό πρόξενο επίσημες φωτογραφίες με τα βασανιστήρια και τις σφαγές από τους Τούρκους.

Ο δε καθηγητής Oran Raber στο έργο του New Light γράφει: «Αντί να προσπαθήσουν να σβήσουν τη φωτιά, οι Τούρκοι ευρισκόμενοι σε απόλυτο παροξυσμό την ενίσχυαν και την κατηύθυναν με πετρέλαιο».

Τις παραπάνω μαρτυρίες, αλλά και τα όσα έχει γράψει ο Τζορτζ Χόρτον, επιβεβαιώνουν δύο αποκαλυπτικά τηλεγραφήματα που βρίσκονται στα εθνικά αρχεία των ΗΠΑ, και τα οποία παρουσίασε ο Κωσταντίνος Χατζηδημητρίου.

Το σεμινάριο που φιλοξενήθηκε στην αίθουσα Lyceum του Κολεγίου Alphington Grammar. Μίλησε και ο ιστορικός Σταύρος Σταυρίδης, ο οποίος παρουσίασε την προσφορά του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Μικρασιατικό μέσα από τα βρετανικά και αυστραλιανά αρχεία.