Τα Αμπελάκια είναι ένα μικρό, παραδοσιακό χωριό της Λάρισας, χτισμένο στη βορειοδυτική πλευρά του όρους Όσσα (ή Κίσσαβος), σε υψόμετρο 400 μέτρων, στην είσοδο της κοιλάδας των Τεμπών. Το χωριό φημίζεται για τα πανέμορφα και καλοδιατηρημένα αρχοντικά του, ενθύμια του ένδοξου παρελθόντος που γνώρισε η περιοχή, με την επεξεργασία και τη βαφή νημάτων με κόκκινο χρώμα, που παραγόταν από την επεξεργασία του φυτού ριζάρι.
Η οικονομική ανάπτυξη έφερε οικοδομική φρενίτιδα και ο οικισμός γέμισε με πανέμορφα αρχοντικά, πολλά από τα οποία στέκουν σήμερα όρθια και μας φανερώνουν το μεγαλείο εκείνων των εποχών.
Σήμερα εκεί μένουν λιγότεροι από 400 κάτοικοι, όμως τα Σαββατοκύριακα το χωριό ζωντανεύει και πάλι, αφού οι Λαρισαίοι το επιλέγουν για ημερήσιες εξορμήσεις. Ευρισκόμενοι εκεί θα δείτε πολλά καλοδιατηρημένα αρχοντικά, πέτρινες βρύσες, γραφικά καλντερίμια και παραδοσιακές ταβέρνες, ενώ θα πάρετε και καθαρό, βουνίσιο αέρα.
Αμπελάκια: Εκεί όπου η συνεργασία έγινε ιστορία | Όπου Υπάρχει Ελλάδα | 13/02/2025
Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια πότε ξεκινάει η ιστορία του χωριού. Από πηγές μας είναι γνωστό πως τη Μεσαιωνική Εποχή η περιοχή των Αμπελακίων ήταν μέλος ενός πολίσματος – φρουρίου μέσα στην κοιλάδα των Τεμπών, του επονομαζόμενου Λυκοστομίου, και μάλλον με την κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους το 1393 – 1394 οι κάτοικοι του βυζαντινού Λυκοστομίου ανέβηκαν στα βουνά της Όσσας.
Τα Αμπελάκια έγιναν οικισμός με το σημερινό όνομα περί τα 1454 με 1455 από πρωτοβουλία ενός Τούρκου τιμαριούχου, ο οποίος συγκέντρωσε στην περιοχή χωρικούς που δεν είχαν γη, ούτε ανήκαν σε γη άλλων, και τους έβαλε να ζήσουν και να δουλέψουν στα χωράφια της περιοχής του. Όσον αφορά το όνομα του χωριού, κάποιοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από το όνομα «Αμφιλάκκια», που σημαίνει «ανάμεσα σε δύο λάκκους», ενώ πιο πιθανή είναι η εκδοχή να πήρε το όνομά του από τα πολλά, μικρά αμπέλια που καλλιεργούνταν κάποτε εκεί.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας τα Αμπελάκια ήταν από τα τυχερά χωριά, που είχαν κάποια προνόμια, και επίσης δεν κατοικούνταν από Τούρκους. Έτσι, οι Έλληνες μπόρεσαν απρόσκοπτα και μόνο για το δικό τους συμφέρον να καλλιεργούν τα χωράφια τους και να ασκούν τις βιοτεχνικές τους δραστηριότητες, όπως υφαντουργία, μεταξουργία, νηματοβαφή και αμπελοκαλλιέργεια. Οι κάτοικοι, ωστόσο, ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν έναν φόρο υποτέλειας, αλλά πέραν αυτού ήταν ελεύθεροι να αυτοδιοικούνται. Αυτό βοήθησε σημαντικά στην ανάπτυξη του τόπου, αλλά και στη διατήρηση του ελληνικού στοιχείου, σε μία δύσκολη, κατά κοινή ομολογία, περίοδο για τον ελληνισμό. Ο οικισμός αναπτύχθηκε πάνω στον άξονα του κεντρικού δρόμου που οδηγεί στο παζάρι του χωριού, και από κει και πέρα στα χωράφια, τα αμπέλια, στα βαφεία, και το σχολείο. Στο παζάρι, στην καρδιά του οικισμού, βρίσκεται η πλατεία, τα μαγαζιά λιανικής, ο φούρνος, τα καφενεία και η εκκλησία.
Όπου υπάρχει Ελλάδα
Ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του χωριού είναι το περίφημο αρχοντικό του Γεώργιου Μαύρου ή Σβαρτς. Το κτίριο αγοράστηκε το 1965 από το δημόσιο, και σήμερα είναι ανοιχτό στο κοινό. Ο Γεώργιος Μαύρος ήταν ο πρόεδρος του συνεταιρισμού των Αμπελακιωτών. Οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί, με τους οποίους εμπορευόταν, του είχαν δώσει και το όνομα «Σβαρτς», με το οποίο έμεινε γνωστός. Ο Μαύρος κατασκεύασε στα Αμπελάκια ένα μεγάλο αρχοντικό, το οποίο αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής σε όλη τη χώρα. Το αρχοντικό είναι πέτρινο, τριώροφο, με τον πάνω όροφο να προεξέχει ελαφρώς. Το κτίριο διαθέτει ξύλινη επένδυση και πλούσια διακόσμηση, με τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτες οροφές.
Στα Αμπελάκια θα δείτε επίσης και το Ελληνομουσείον (Μανιάρειος Σχολή). Πρόκειται για το σχολείο του χωριού, που ιδρύθηκε το 1749 και λειτουργούσε στον πρόναο της εκκλησίας, όπου σήμερα είναι θεμελιωμένη η Αγία Παρασκευή. Σε αυτό το σχολείο καλούσαν διάσημους Έλληνες δασκάλους, και ανάμεσά τους τον Γρηγόριο Κωνσταντά, τον Άνθιμο Γαζή, τον Ευγένιο Βούλγαρη, τον Νεόφυτο Δούκα, τον Κωνσταντίνο Κούμα και άλλους πολλούς. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 1882 φοιτούσαν σ’ αυτήν τη σχολή 300 μαθητές, τόσο από τα Αμπελάκια, όσο και από τα γύρω χωριά. Εκεί διδάσκονταν Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφία, ανώτερα Μαθηματικά και Φυσικές επιστήμες. Με έξοδα της Αμπελακιώτικης κοινότητας και με το ποσό των 21.500 φιορινιών, ο Άνθιμος Γαζής έγραψε και εξέδωσε το «Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας», το οποίο τελικά τυπώθηκε στη Βιέννη το 1809.
Τα καλοδιατηρημένα, πέτρινα αρχοντικά, που στέκουν αγέρωχα στο πέρασμα του χρόνου σε συνδυασμό με τις καταπράσινες πλαγιές της Όσσας και την απέραντη γαλήνη που αποπνέει ο τόπος, καθιστούν τα Αμπελάκια ένα από τα πιο όμορφα και ανερχόμενα ησυχαστήρια της Θεσσαλίας, που δεν έχουν να ζηλέψουν σε τίποτα τα διάσημα και περισσότερο προβεβλημένα χωριά του Πηλίου. Μόλις 30 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη της Λάρισας μπορείς να κάνεις ένα ταξίδι στον χρόνο, και να αποσυνδεθείς για λίγο από την έντονη και πιεστική καθημερινότητα. Μπορείτε να σκεφτείτε κάτι καλύτερο για weekend break;
