Ανάλυση: «Η έλλειψη μακροχρόνιου σχεδιασμού από την ελληνική εξωτερική πολιτική»

Επισημαίνεται από τα συναφή δεδομένα, η έλλειψη μακροχρόνιου σχεδιασμού στην ελληνική εξωτερική πολιτική στόχευση και υποδεικνύονται τρόποι αποτελεσματικής θεραπείας τους.

Διαπιστώνεται ότι, η μεν Τουρκία διατηρεί σταθερή μαξιμαλιστική πολιτική, στα ελληνοτουρκικά, σε αντιπαραβολή με την Ελλάδα, η οποία, ανάλογα με τις Κυβερνήσεις, προσαρμόζει τις συναφείς πολιτικές της, μη εφαρμόζοντας μια σταθερή εξωτερική πολιτική στα θέματα αυτά.

Καταλήγοντας σε προφανή συμπεράσματα η μελέτη, προβαίνει σε εισηγήσεις για βελτίωση των συναφών αδυναμιών, ενώ, ακολουθώντας τις διπλωματικές προσεγγίσεις του Γιάννου Κρανιδιώτη, επισημαίνονται διπλωματικές πρωτοβουλίες, στο πρότυπο των «Συμφωνιών του Ελσίνκι», προκειμένου να αξιοποιηθούν οφέλη που προκύπτουν από την ΑΟΖ, ώστε, χωρίς εκπτώσεις σε θέματα Κυριαρχίας ή Κυριαρχικών Δικαιωμάτων, να προσφέρουν ελκυστικό δέλεαρ στην Τουρκία, ώστε να αποδεχθεί σύννομη επίλυση των διαφορών.

> Η ελληνοτουρκική κρίση του 1976

Η διαμάχη ανάγεται στο 1973, όταν η τουρκική κυβέρνηση παραχώρησε άδεια διεξαγωγής ερευνών για πετρέλαιο σε υποθαλάσσιες περιοχές κοντά σε ελληνικά νησιά.

Τον Αύγουστο του 1976, η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με την πρώτη σημαντική κρίση με την Τουρκία, μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο του 1974. Η κρίση εκδηλώθηκε με την έξοδο του ερευνητικού σκάφους «Χόρα» σε ελληνική Υφαλοκρηπίδα, στο Αιγαίο, βορειοανατολικά της Λέσβου.

Με σκοπό την έρευνα για εντοπισμό πιθανών κοιτασμάτων, το τουρκικό επιστημονικό σκάφος «Χόρα» αποπλέει στις 23 Ιουλίου του 1976 από τα Στενά του Βοσπόρου για το Αιγαίο. Το βράδυ της 6ης Αυγούστου 1976 το «Χόρα» παραβιάζει για πρώτη φορά την ελληνική Υφαλοκρηπίδα. Το πρωί της 7ης Αυγούστου γίνεται η δεύτερη παραβίαση. Είχε προηγηθεί, στις αρχές του χρόνου, ο εντοπισμός των κοιτασμάτων πετρελαίου στον Πρίνο. Η Kυβέρνηση Καραμανλή, μπροστά στην ωμή πρόκληση, επιλέγει τον δρόμο των διπλωματικών παρεμβάσεων. Καταθέτει προσφυγές στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ζητώντας την πολιτική και νομική καταδίκη της Τουρκίας και την λήψη ασφαλιστικών μέτρων.

Ο μετέπειτα Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, με την ιστορική φράση «βυθίσατε το Χόρα», δείχνει τον δρόμο προς μια πιο σκληρή και αποφασιστική στάση.

Το «Χόρα» τελικά ελλιμενίστηκε στην Σμύρνη στις 17 Αυγούστου. Οι προσφυγές της ελληνικής κυβέρνησης στους διεθνείς οργανισμούς έμειναν χωρίς αποτέλεσμα, κυρίως, λόγω εσφαλμένης προετοιμασίας και κακού υπολογισμού των νομικών και πολιτικών δεδομένων.

Σημειώνεται ότι, η σθεναρή στάση της Ελλάδας, όπως διαμορφώθηκε από τα ακόλουθα δεδομένα, οδήγησαν τις τουρκικές επιθετικές ενέργειες σε αναστολή:

1. Ο αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, Ανδρέας Παπανδρέου, υποστήριξε δημοσίως ότι, η Ελλάδα έπρεπε να δώσει μια στρατιωτική απάντηση. Το «Χόρα», μετά τις έμμεσες δηλώσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή, οι οποίες και αυτές έδειχναν αποφασιστικότητα για αντιμετώπιση της τουρκικής προκλητικότητας, υποχρεώθηκε να επιστρέψει  στην Σμύρνη.
2. Ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, έχοντας αντιληφθεί την αποφασιστικότητα των Ελλήνων ηγετών, για στρατιωτική ανταπόδοση, υποστήριξε ότι, δεν ήθελε να προκληθεί κάποια σύγκρουση μεταξύ των δυο κρατών.

Συμπέρασμα από την συγκεκριμένη κρίση, είναι ότι, ευθύς μόλις η Τουρκία αντιλήφθηκε την αποφασιστικότητα της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας, να αντιδράσει δυναμικά, ανέκρουσε πρύμνα.

> Η ελληνοτουρκική κρίση του 1987

Η κρίση του 1987 είχε ως αιτία την αμφισβήτηση της ελληνικής Υφαλοκρηπίδας από την Τουρκία. Το «Χόρα» το 1987, αφού είχε μετονομαστεί σε «Σισμίκ 1», θα πραγματοποιούσε έρευνες σε διεθνή ύδατα στο βόρειο Αιγαίο, με σκοπό την δημιουργία τετελεσμένων γεγονότων σε σχέση με την κατανομή της Υφαλοκρηπίδας. Ήταν προφανές ότι, οι υπό έρευνα περιοχές εντάσσονταν στον χώρο ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων. «Υπό αμφισβήτηση» κατά την ελληνική θέση ήταν μόνο η οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας μεταξύ των «ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου και των τουρκικών παραλίων της Μικράς Ασίας». Την ελληνική πρόταση για από κοινού μεταξύ των δύο χωρών προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο, που προϋπέθετε την σύναψη Συνυποσχετικού, κατόπιν διαπραγματεύσεων, η Τουρκία την απέκρουε σταθερά. Αντ’ αυτής επεκαλείτο το «Πρακτικό της Βέρνης», με το όποιο η Ελλάδα και η Τουρκία το 1976 αναλάμβαναν την συμβατική υποχρέωση να αποφεύγουν κάθε πρωτοβουλία σχετικά με την Υφαλοκρηπίδα «… η οποία θα ηδύνατο να παρενοχλήσει την διαπραγμάτευσιν».

Όμως, θα πρέπει να σημειωθούν και τα ακόλουθα νομικά σημεία: Αφού το 1987 δεν υπήρχε διαπραγμάτευση, το «Πρακτικό» θεωρείτο ανίσχυρο και η Ελλάδα, ως εκ τούτου, αδέσμευτη να ασκούσε τα δικαιώματα που της εξασφάλιζε η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Όμως, με ένα κακόπιστο γείτονα, κάθε λάθος πολιτική και νομική κίνηση πληρώνεται ακριβά. Η Τουρκία ακόμα και σήμερα επικαλείται την ισχύ του «Πρακτικού».

Αφορμή για την Άγκυρα αποτέλεσε η αίτηση της αμερικανοκαναδικής εταιρίας «Denison» να επεκτείνει τις έρευνες της για πετρέλαιο εκ μέρους της Ελλάδας στα 10 ν.μ. ανατολικά της Θάσου. Η Κυβέρνηση Παπανδρέου θεώρησε ότι δεν υπήρχε λόγος να μην γίνουν γεωτρήσεις στα 10 ν.μ. ανοικτά της Θάσου, ερμηνεύοντας το «Πρωτόκολλο της Βέρνης» ως ανενεργό.

Η έξοδος Πίρι Ρέις και Σισμίκ

Αρχικά, στις 19 Μαρτίου 1987, η Τουρκία έστειλε για «έρευνες» στα διεθνή ύδατα, μεταξύ Λήμνου, Σαμοθράκης και Θάσου, το ωκεανογραφικό σκάφος «Πίρι Ρέις». Η ελληνική πολεμική μηχανή ενεργοποιείται και από την Κυβέρνηση καθίσταται σαφές, πως οποιαδήποτε προσέγγιση της ελληνικής Υφαλοκρηπίδας, θα αποτελούσε αιτία πολέμου. Η κρίση δείχνει να εκτονώνεται όταν η Τουρκία δίνει εντολή στο «Πίρι Ρέις» να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη.

Ο τότε Υφυπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Νουζχέτ Καντεμίρ, έλαβε την απόφαση να ανοιχτεί το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Σισμίκ 1» στο Αιγαίο, πυροδοτώντας και πάλι την ελληνοτουρκική κρίση στις 26 Μαρτίου 1987. Το «Σισμίκ» επρόκειτο να διεξάγει έρευνες, σε περιοχές, οι οποίες κατά 90% ανήκαν στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.

Όταν η κρίση βρισκόταν στην κορύφωσή της, τότε ο Αντρέας Παπανδρέου επέλεξε να κάνει την κίνηση «ματ» που θα έδειχνε ότι η Ελλάδα δεν ήταν διατεθειμένη να υποχωρήσει και θα έστελνε τα κατάλληλα μηνύματα προς την Άγκυρα.

Πολεμική κινητοποίηση διέταξε ο Παπανδρέου

Ο Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου έδωσε εντολή στα πολεμικά πλοία να πάρουν θέση μάχης. Κάλεσε στο Καστρί τον Υπουργό Εξωτερικών Κάρολο Παπούλια και κατέληξαν στην ανάγκη μιας κίνησης, που θα άλλαζε υπέρ της Ελλάδας τα γεωστρατηγικά δεδομένα. Συμφώνησαν να ενεργοποιηθεί το άρθρο του πρωτοκόλλου συνεργασίας της Ελλάδας με την Βουλγαρία, το οποίο προέβλεπε αλληλεγγύη και στήριξη της μιας πλευράς προς την άλλη, σε περίπτωση που απειλούνταν η ασφάλεια και η ακεραιότητά της μιας από αυτές.

Ο Κάρολος Παπούλιας μετέβη στην Σόφια, όπου συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Ζίβκοφ. Η ανταπόκριση που βρήκε ήταν θερμή. Σύμφωνα με τον Κάρολο Παπούλια, τα λόγια του Βούλγαρου Προέδρου ήταν: «Να πεις στον φίλο μου ότι είμαι στο πλευρό του. Να μην ανησυχεί και να μην έχει κανέναν φόβο στα σύνορα με την Βουλγαρία. Να μην το σκεφτεί καθόλου και να αποσύρει όσο στρατό θέλει από εκεί και να τον χρησιμοποιήσει όπου νομίζει για την κρίση. Παράλληλα, εγώ θα στείλω στα βουλγαροτουρκικά σύνορα, επιπλέον του στρατού που βρίσκεται εκεί, και μια μηχανοκίνητη μεραρχία».

Ο Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου διατάσσει πολεμική κινητοποίηση και θέτει «ΗΠΑ και ΝΑΤΟ ενώπιον των ευθυνών τους» για το ενδεχόμενο πολεμικής εμπλοκής στο Αιγαίο.

Στις 29 Μαρτίου του 1987, ο Αμερικανός Πρέσβης στην Άγκυρα, μετέφερε στο τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών με έκδηλη ανησυχία τις πληροφορίες πως το τουρκικό πλοίο περνά τα Στενά των Δαρδανελίων κατευθυνόμενο προς το Αιγαίο. «Εξ ονόματος της Κυβέρνησής μου ζητώ το πλοίο να επιστρέψει ή να αγκυροβολήσει σε ένα τουρκικό λιμάνι», ήταν η ξεκάθαρη απαίτηση του Αμερικανού Πρέσβη.

Τις ίδιες ώρες, ο ελληνικός στόλος έβγαινε στο Αιγαίο, ισχυρότατες δυνάμεις του στρατού όδευαν προς τον Έβρο και τα αεροπλάνα της Πολεμικής Αεροπορίας βγήκαν στην πρώτη γραμμή. Έπειτα ο Ανδρέας Παπανδρέου τηλεφώνησε στον τότε Πρόεδρο της Βουλγαρίας Τόντορ Ζίβκοφ, ο οποίος διέταξε να ξεκινήσουν τα βουλγαρικά τανκς προς τα σύνορα με την Τουρκία.

Με παρέμβαση του Τούρκου Πρωθυπουργού Τουργκούτ Οζάλ, διατάχθηκε το «Σισμίκ» να επιστρέψει στην βάση του. Το τουρκικό πλοίο δεν βγήκε από τον Ελλήσποντο, τερματίζοντας την κρίση του ᾽87.

Συμπεράσματα:

1) Ο τότε Πρωθυπουργός της Τουρκίας Οζάλ,  αντιλήφθηκε την ετοιμότητα των Ελλήνων για στρατιωτική απάντηση, και ανακοίνωσε ότι, η Τουρκία δεν θα προχωρούσε σε έρευνα  με το σεισμογραφικό πλοίο Σισμίκ.

2) Στην πραγματικότητα, η άψογη και άμεση προετοιμασία στρατού,  στόλου και πολιτών για οποιοδήποτε επεισόδιο έστειλαν τα κατάλληλα μηνύματα προς την Άγκυρα.

3) Παράλληλα, οι Συμφωνίες που έκανε ο Έλληνας Πρωθυπουργός με την Βουλγαρία έδειχναν σε όλους ότι η Ελλάδα δεν ήταν μόνη στα Βαλκάνια.

Το τέλος της κρίσης του «Σισμίκ» και ο πολιτικός χειρισμός για την εκτόνωσή της, θεωρήθηκε ως επιτυχία της Ελλάδας.

> Η ελληνοτουρκική κρίση του 1996

Στις 30 Ιανουαρίου του 1996, η τότε Πρωθυπουργός της Τουρκίας Τανσού Τσιλέρ, ζήτησε την άμεση αποχώρηση των Ελλήνων από τις βραχονησίδες των Ιμίων, όπου είχαν αναπτυχθεί, κατόπιν πρόκλησης των Τούρκων, με τον χαρακτηρισμό των Ιμίων σαν τουρκικό έδαφο. Αφορμή η προσάραξη εκεί τουρκικού εμπορικού πλοίου, καθώς επίσης και η υποστολή της ελληνικής σημαίας. Την ημέρα εκείνη,  στις ένοπλες δυνάμεις ανακλήθηκαν  όλες οι άδειες και κορυφώθηκε η νέα ελληνοτουρκική κρίση, όταν ελληνικό σκάφος παρεμπόδισε τουρκική λέμβο να φτάσει στα Ίμια. Δόθηκε εντολή ο ελληνικός στόλος να έφτανε στα Ίμια. Οι εξελίξεις ήταν όμως ραγδαίες, καθώς οι Τούρκοι κατάφεραν να ανεβούν στην δυτική βραχονησίδα των Ιμίων με Τούρκους κομάντο. Αμέσως μετά, ο τότε Έλληνας Πρωθυπουργός, Κώστας Σημίτης, έδωσε εντολή οι Έλληνες κομάντο να ανέβαιναν στην άλλη βραχονησίδα, όμως δεν πραγματοποιήθηκε αυτή η εντολή, με το δικαιολογητικό ότι, δεν είχαν μπαταρίες στους ασύρματους του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.

Λίγες ώρες μετά, ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, πέταξε πάνω από το σημείο, για να διαπιστώσει την παρουσία των Τούρκων, το οποίο όμως κατέπεσε,  κατά την επιστροφή του στην φρεγάτα, από όπου απονηώθηκε. Την ζωή τους έχασαν και τα τρία μέλη του πληρώματος. Εκείνο το βράδυ, η κρίση έληξε με την παρέμβαση του Αμερικανού Πρόεδρου Κλίντον, με βάση την οποία, αποφεύχθηκε μεν η πολεμική σύγκρουση, επιβεβαιώθηκε όμως, η “παγίωση” των “γκρίζων ζωνών”.

Συμπεράσματα: Όταν υπάρχουν επαρκείς στρατιωτικές κινητοποιήσεις και αντιδράσεις, πολιτική ετοιμότητα για στρατιωτική ανταπόδοση και αξιόπιστες διεθνείς παρεμβάσεις, η Τουρκία υποχρεώνεται να συνετιστεί.

Kατά το πρότυπο του Γιάννου Κρανιδιώτη

Από το 1976 έως σήμερα, όπως καταδείχθηκε παραπάνω, η διαμάχη στο Αιγαίο έφερε τις δύο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία, σε συνεχείς αντιπαραθέσεις, οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις έφτασαν στα πρόθυρα μιας πολεμικής αναμέτρησης.

Προκύπτει το συμπέρασμα ότι, παρά την σταθερή εμμονή της Ελλάδας, στο τι διαλαμβάνει το Διεθνές Δίκαιο, είναι φανερό ότι ελλείπει ο μακροχρόνιος σχεδιασμός στην ελληνική εξωτερική πολιτική. Αποτέλεσμα, η διαφορετική προσέγγιση της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας.

Από την πλευρά της, αντιθέτως, η Τουρκία, με τις κατά καιρούς εντάσεις που προκαλεί στο Αιγαίο, αποσκοπεί στην άσκηση στρατιωτικής πίεσης σε βάρος της Ελλάδας, ώστε να υποκύψει στις έκνομες διεκδικήσεις της Τουρκίας, στην βάση μακροχρόνιας και μεθοδευμένης εξωτερικής πολιτικής.

Η έλλειψη μακροχρόνιων σχεδιασμών στα εθνικά θέματα από πλευράς Ελλάδας, θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί και μέσω ενός Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, κατά το πρότυπο της Τουρκίας.

Σημαντική αδυναμία εντοπίζεται στην διστακτικότητα και ατολμία, μέσω της μη άσκησης του μονομερούς δικαιώματος του ελληνικού κράτους, να ανακηρύξει Α.Ο.Ζ. Δυνατότητα, που η Τουρκία δεν έχει περιλάβει άμεσα στις αιτίες πολέμου.

Αναλύοντας και προσμετρώντας, τους παραπάνω προβληματισμούς, θεωρείται ότι, ασφαλώς μια κοινά αποδεκτή επίλυση του Κυπριακού, θα δημιουργούσε καταλυτικά θετικές επιπτώσεις στο σύνολο των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Υπάρχουν συγκυρίες, εργαλεία και κίνητρα, για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Λείπει η συγκροτημένη στρατηγική, η πολιτική τόλμη και η δυνατότητα να σκεφθούν οι Πολιτικοί “έξω από το κουτί”, κατά το πρότυπο του Γιάννου Κρανιδιώτη.

Το άρθρο αποσκοπεί στην κατανόηση των αδυναμιών της Ελλάδας, κατά την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής στα ελληνοτουρκικά ζητήματα και σε εισηγήσεις για βελτίωση της συναφούς πολιτικής.

Με βάση τα πιο πάνω ευρήματα, εξάγονται τα ακόλουθα πορίσματα:

1. Καταλυτικά βοηθητικό μέσο στην επίτευξη του πιο πάνω στόχου, συνιστά η Διμερής Οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου.
2. Η Ελλάδα να ανακηρύξει άμεσα ΑΟΖ, καταθέτοντας τις σχετικές συντεταγμένες ενώπιον του ΟΗΕ και της Ε.Ε.
3. Η Ελλάδα να ανακηρύξει άμεσα Συνορεύουσα Ζώνη.
4. Η Ελλάδα να προσφέρει κίνητρα στην Αλβανία, (θέματα Ε.Ε.), για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο, για την τελική οριοθέτηση των μεταξύ των δύο χωρών Θαλασσίων Ζωνών.
5. Η Ελλάδα να προσφέρει κίνητρα στην Λιβύη, (θέματα Ε.Ε.), ώστε να αποδεχθεί, είτε διμερή οριοθέτηση των μεταξύ των δύο χωρών Θαλάσσιων Ζωνών, είτε προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο, για μια τέτοια οριοθέτηση.
6. Η Ελλάδα να αξιοποιήσει στον μέγιστο βαθμό τον παράγοντα Ε.Ε.
7. Η Ελλάδα, από κοινού με την Κύπρο, να εισηγηθούν αποδοχή από την Τουρκία προσφυγής ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου, για τις όποιες σύννομες διαφορές, πλην θεμάτων Κυριαρχίας, συμπεριλαμβανομένης της νομιμότητας ή μη των όποιων τουρκικών διεκδικήσεων στο Κυπριακό. Ως δέλεαρ να προσφερθούν: 1) η παροχή οικονομικών και πολιτικών, δελεαστικών κινήτρων, όπως, η διοχέτευση του φυσικού αερίου και του πετρελαίου που θα εξορυχθεί από τις Θαλάσσιες Ζώνες της Κύπρου, μέσω Τουρκίας, 2) η διεθνής δέσμευση Ελλάδας και Κύπρου για ανεπιφύλαχτη υποστήριξη της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε., 3) συνδιαχείριση, και όχι συνιδιοκτησία, των Θαλασσίων Ζωνών, βόρεια της Κύπρου, νότια της Τουρκίας και ανατολικά της Ρόδου και του Καστελορίζου, από τις τρεις χώρες, κατά το ένα τρίτο η κάθε μια, χωρίς επηρεασμό της Κυριαρχίας και των Κυριαρχικών Δικαιωμάτων, τα οποία θα προσδιοριστούν από το Διεθνές Δικαστήριο. Βασική προϋπόθεση όλων των πιο πάνω, η αποδοχή από την Τουρκία επίλυσης του Κυπριακού, με βάση τα Ψηφίσματα του ΟΗΕ.
8. Τέλος, και σημαντικότερο εύρημα, η αδήριτη ανάγκη συγκρότησης Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, από πλευράς Ελληνισμού, με αξιοκρατική αξιοποίηση των καλύτερων Διεθνολόγων.