Η μετάβαση σε μια νέα εκπαιδευτική βαθμίδα, όπως η είσοδος σε ανώτερη εκπαίδευση ή η προαγωγή σε μεγαλύτερη τάξη, αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για τους μαθητές.
Οι ειδικοί αναγνωρίζουν τη δυσκολία αυτής της διαδικασίας και προτείνουν άτυπους οδηγούς που παρέχουν πολύτιμες συμβουλές για την υποστήριξη των μαθητών κατά τη διάρκεια αυτού του «ταξιδιού». Ωστόσο, υπάρχουν παράγοντες που δεν είναι υπό τον έλεγχο των γονέων ή των παιδιών και οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τις εκπαιδευτικές εμπειρίες τους.
Στην προσπάθεια να εξετάσουν έναν τέτοιο παράγοντα, οι Ειρήνη Κατσαρού από το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και Παρασκευή Χατζηπαναγιώτου από τη Μονάδα Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου ερεύνησαν πώς τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και η έννοια του «σθένους» (grit) επηρεάζουν την αντίληψη και την εμπειρία των φοιτητών κατά την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτή η περίοδος στη ζωή ενός νέου ατόμου είναι καθοριστική, καθώς περιλαμβάνει πολλές προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες.
«Η ευημερία των φοιτητών, ως κρίσιμος παράγοντας για τις ακαδημαϊκές επιδόσεις, αποτελεί ουσιαστικό ζήτημα για τα εκπαιδευτικά συστήματα παγκοσμίως, λόγω της αυξανόμενου αριθμού φοιτητών με έντονο άγχος και προβλήματα συναισθηματικής υγείας» σημειώνουν οι ερευνήτριες στην επιστημονική τους δημοσίευση στην επιστημονική επιθεώρηση Education Sciences.
Τρεις «τύποι» φοιτητών
Η έρευνα, που διεξήχθη σε 206 προπτυχιακούς πρωτοετείς φοιτητές Γεωπονίας και Δασολογίας, 18 – 25 ετών, κατηγοριοποίησε το πληθυσμιακό δείγμα σε τρία διακριτά προφίλ ευεξίας, τους «ανθεκτικούς», τους «ισορροπημένους» και τους «πνιγμένους», που αντανακλούν τους διαφορετικούς τρόπους που οι φοιτητές διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, ανταποκρίνονται στις ακαδημαϊκές τους υποχρεώσεις (εργασίες, εξετάσεις κ.ο.κ.) και δημιουργούν κοινωνικές σχέσεις. Οι κατηγορίες προέκυψαν μέσα από απαντήσεις σε διαδικτυακά ερωτηματολόγια.
Οι «ανθεκτικοί» (37,8% του δείγματος) εμφανίζουν θετική στάση απέναντι στη φοιτητική ζωή, αναφέρουν υψηλά επίπεδα θετικών συναισθημάτων, συμμετέχουν ενεργά στις ακαδημαϊκές τους δραστηριότητες, έχουν έντονη αίσθηση του σκοπού και διατηρούν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς. Σύμφωνα με την έρευνα, «αισθάνονται ότι τους εκτιμούν στο πανεπιστημιακό περιβάλλον και δηλώνουν ικανοποιημένοι από τις προσωπικές σχέσεις που έχουν χτίσει».
Στον αντίποδα, οι «πνιγμένοι» (33,4%) φαίνεται να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν. Έχουν χαμηλά επίπεδα ευεξίας, δυσκολεύονται να είναι τυπικοί με τα μαθήματά τους, βιώνουν συχνά το αίσθημα μοναξιάς και έχουν συνήθως κακή σωματική υγεία. «Αυτοί οι φοιτητές δείχνουν αποστασιοποιημένοι, χωρίς ενδιαφέρον για την πανεπιστημιακή εμπειρία» σημειώνουν οι ερευνήτριες.
Τέλος, οι «ισορροπημένοι» (28,6%) βρίσκονται στη μέση, διατηρώντας μια μέτρια στάση τόσο απέναντι στις προκλήσεις όσο και στις ευκαιρίες της πανεπιστημιακής ζωής, ευθυγραμμισμένη με τα μέτρια επίπεδα ευεξίας που ανέφεραν.
Σε σχέση με το φύλο, τα ευρήματα έδειξαν ότι οι φοιτήτριες, ιδιαίτερα στο τμήμα Δασολογίας, ήταν πιθανότερο να ανήκουν στην κατηγορία των «πνιγμένων» ενώ οι φοιτητές Γεωπονίας στους «ανθεκτικούς».
Ο αντίκτυπος της προσωπικότητας
Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αναδείχθηκαν ισχυροί προγνωστικοί δείκτες ευεξίας στη φοιτητική ζωή. Φοιτητές με υψηλά επίπεδα νευρωτισμού κατατάσσονταν συνήθως στην ομάδα των «πνιγμένων», ενώ ήταν πιο ευάλωτοι στο άγχος και τα αρνητικά συναισθήματα. Το εύρημα ευθυγραμμίζεται με προηγούμενες έρευνες που υποδηλώνουν ότι ο νευρωτισμός «συνδέεται με το άγχος, την εχθρότητα, την κατάθλιψη και την ευαλωτότητα».
Αντίθετα, η εξωστρέφεια και η ευχάριστη διάθεση συσχετίστηκαν με καλύτερες κοινωνικές σχέσεις και μεγαλύτερη αίσθηση του ανήκειν. Η μελέτη σημειώνει ότι οι «ανθεκτικοί» φοιτητές ήταν πιθανότερο να εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα κοινωνικότητας και αλτρουισμού, τα οποία τους βοηθούν να ανταποκριθούν στην πίεση των φοιτητικών υποχρεώσεων. Ομοίως, η ευσυνειδησία, που περιλαμβάνει την επιμονή (αποφασιστικότητα) και την οργάνωση, συνδέθηκε με την ικανότητα αντιμετώπισης των προκλήσεων αυτών. «Οι εξωστρεφείς και ευσυνείδητοι φοιτητές φαίνεται να αντέχουν καλύτερα το βάρος των πανεπιστημιακών απαιτήσεων» αναφέρουν οι ερευνήτριες.
Δίκοπο μαχαίρι το σθένος
Το σθένος -ή τα «κότσια» στην καθομιλουμένη-, δηλαδή η επιμονή και το πάθος για μακροπρόθεσμους στόχους, αποδείχθηκε δίκοπο μαχαίρι για την ευημερία των φοιτητών. Ενώ η επιμονή βοηθά τους φοιτητές να επιτύχουν τους στόχους τους, η υπερβολική προσήλωση σε συγκεκριμένες φιλοδοξίες μπορεί να τους επιβαρύνει ψυχολογικά, αυξάνοντας το άγχος και μειώνοντας την ευτυχία.
Το εύρημα αντιβαίνει στη δημοφιλή αντίληψη ότι το σθένος είναι πάντα ευεργετικό. Αντιθέτως, τονίζουν οι ερευνήτριες, χρειάζεται ισορροπία, ώστε ο φοιτητής να μην οδηγηθεί στην εξουθένωση.
Δημιουργία ενός υποστηρικτικού ακαδημαϊκού περιβάλλοντος
Σύμφωνα με τις ερευνήτριες, η μελέτη υπογραμμίζει την ανάγκη τα πανεπιστήμια να δημιουργήσουν περιβάλλοντα που καλλιεργούν την ευημερία των φοιτητών, με παρεμβάσεις όπως:
- συμβουλευτικές υπηρεσίες για την υποστήριξη της ψυχικής υγείας και τη μείωση του στρες
- προγράμματα οικοδόμησης ανθεκτικότητας, ώστε οι φοιτητές να αναπτύξουν δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης και αντιμετώπισης
- εξατομικευμένη ακαδημαϊκή υποστήριξη, προσαρμοσμένη στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των φοιτητών και στα επίπεδα σθένους.
Καθώς εξηγούν, η ενίσχυση της ευημερίας των φοιτητών απαιτεί ολιστική προσέγγιση· «είναι επιτακτική ανάγκη για τα πανεπιστήμια να αναγνωρίσουν την πολυδιάστατη φύση της ευημερίας και τη βαθιά επίδρασή της στην ακαδημαϊκή δέσμευση και επιτυχία».
