Ανοίγει η συζήτηση για πυρηνικούς αντιδραστήρες «τσέπης» στην Ελλάδα

Γιατί ανοίγει από την κυβέρνηση η συζήτηση για ανάπτυξη μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων και στην Ελλάδα. Το τάιμινγκ των νέων δηλώσεων και τα σενάρια. Οι κινήσεις σε ΝΑ Ευρώπη, Τουρκία και Μ. Ανατολή και οι επιστημονικές εξελίξεις γύρω από τους SMRs.

Το έδαφος για να μπει στον νέο κόσμο της πυρηνικής ενέργειας και μάλιστα ανοίγοντας συζήτηση για τις σύγχρονες μικρές μονάδες, γνωστές ως αντιδραστήρες «τσέπης» SMRs, προλειαίνει η Ελλάδα και μάλιστα δια στόματος κυβερνητικών αξιωματούχων.

Τις εξελίξεις σηματοδοτεί η προ μερικών εβδομάδων δημόσια τοποθέτηση του Γενικού Γραμματέα Έρευνας και Καινοτομίας Αν. Γαϊτάνη, στην πρώτη ανοικτή συζήτηση για τη νέα πυρηνική εποχή, ο οποίος έκανε λόγο για την ανάγκη να εξετάσουμε την ανάπτυξη τέτοιων πυρηνικών αντιδραστήρων και στην Ελλάδα.

«Λαμβάνοντας υπόψη τις τεχνολογικές εξελίξεις στους αντιδραστήρες σύντηξης, θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν, ως Ελλάδα, αξίζει να επενδύσουμε στην επόμενη γενιά των μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Γαϊτάνης σε ημερίδα που διοργάνωσε το think tank Ινστιτούτο Εξωτερικών Υποθέσεων. Αξιοπρόσεκτη η πολύ μεγάλη συμμετοχή από πλειάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων, ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων που κινούνται στον χώρο.

Μέχρι σήμερα συζητούνταν εσωτερικά στην κυβέρνηση κάποια σενάρια. Είτε μια «πυρηνική συνεργασία» της Ελλάδας με τη Βουλγαρία που κατασκευάζει δύο νέους αντιδραστήρες στο Κοζλοντούι, δηλαδή να μπει μετοχικά μια ελληνική επιχείρηση σε κάποιον από αυτούς, είτε μια 20ετής συμφωνία αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Δηλαδή να συνάψει η Ελλάδα μια μακροπρόθεσμη συμφωνία με τον πυρηνικό σταθμό, ένα διμερές συμβόλαιο (PPA) σε ανταγωνιστικές τιμές, προκειμένου να αγοράζουμε μέρος από την πρόσθετη παραγωγή ενέργειας.

Τώρα, μπαίνει για πρώτη φορά πιο επίσημα στο τραπέζι και η ιδέα ανάπτυξης στη χώρα μικρών αρθρωτών πυρηνικών αντιδραστήρων (Small modular reactors – SMRs), γνωστών και ως αντιδραστήρων «τσέπης».

Κρίνοντας από τις εξελίξεις και χωρίς να έχει εκδηλωθεί κάποια υψηλότερης σημασίας κυβερνητική πρωτοβουλία, γίνεται προφανές ότι η δήλωση Μητσοτάκη το καλοκαίρι στον Economist ότι η πυρηνική ενέργεια αποτελεί μονόδρομο για το net zero σενάριο προφανώς και δεν ήταν τυχαία.

Η κυβέρνηση επιχειρεί καιρό τώρα να ζυγίσει αντιδράσεις, ειδικά σε μια γειτονιά γεμάτη από πυρηνικά, όπου Ρουμανία, Βουλγαρία και Τουρκία «τρέχουν» τα δικά τους προγράμματα, και άλλες όπως η Σερβία το εξετάζουν, ωστόσο δημόσιες τοποθετήσεις όπως αυτή του Γ. Γραμματέα Έρευνας δείχνουν ότι επιχειρείται ένα βήμα παραπέρα.

Η κουβέντα αρχίζει να ξεφεύγει από τη στενή σφαίρα των σκέψεων και εσωτερικών ζυμώσεων από ένα στενό κύκλο κυβερνητικών στελεχών και επιστημόνων και προσλαμβάνει σταδιακά χαρακτήρα δημόσιας συζήτησης. Αυτή μπορεί ακόμη να μην έχει ανοίξει από τα αρμόδια υπουργεία, ωστόσο όλα δείχνουν ότι πλησιάζει η στιγμή που θα γίνει κι αυτό.

Τι συμβαίνει στη γειτονιά μας
Το επιβάλλουν, σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, οι τεχνολογικές, επιχειρηματικές και πολιτικές εξελίξεις τόσο σε επίπεδο ΕΕ, όπου τα πυρηνικά παραμένουν ψηλά στην ατζέντα (καλύπτουν το 25% των συνολικών της αναγκών), όσο και στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης και της Μ. Ανατολής. Η μεν Τουρκία προτίθεται να ξεκινήσει τους επόμενους μήνες παραγωγή ρεύματος από τον ρωσικής κατασκευής πυρηνικό σταθμό του Ακούγιου, η Βουλγαρία κατασκευάζει δύο νέους αντιδραστήρες στο Κοζλοντούι με ράβδους πυρηνικού καυσίμου της αμερικανικής Westinghouse και η Ιταλία δηλώνει ότι μέχρι το 2050, το 22% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας θα προέρχεται από πυρηνικά. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα διαθέτουν τέσσερις αντιδραστήρες, η Αίγυπτος ξεκίνησε το δικό της πρόγραμμα και η Σ. Αραβία ετοιμάζεται να την ακολουθήσει.

Το περίγραμμα του προβλήματος έθεσε στην ημερίδα του Ινστιτούτου Εξωτερικών Υποθέσεων ο Ανδρέας Θάνος, energy consultant από τις ΗΠΑ και για πολλά χρόνια στέλεχος στο Massachusetts Department of Public Utilities. Στηρίζεται στην αδυναμία των κυβερνήσεων να εξασφαλίσουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας χαμηλού κόστους για έναν πλανήτη που σε 26 χρόνια από σήμερα, το 2050, θα έχει 10 δισεκατομμύρια πληθυσμό, έναντι περίπου 8 δισ. σήμερα. Δηλαδή αυξάνεται με ρυθμό 1,3 εκατομμύριων ανθρώπων επιπλέον κάθε… έξι ημέρες.

Ο πλανήτης, όπως είπε ο κ. Θάνος, χρειάζεται την πυρηνική ενέργεια, καθώς το φυσικό αέριο και οι ΑΠΕ μπορεί να είναι μέρος της λύσης, ωστόσο η αιολική ενέργεια χρειάζεται 400 φορές μεγαλύτερη έκταση σε σύγκριση με μια μονάδα φυσικού αερίου, ενώ η ηλιακή ενέργεια 160 φορές την αντίστοιχη έκταση για να παραγάγει την ίδια ποσότητα ενέργειας. Και μετά χρειάζονται επενδύσεις τρισεκατομμυρίων σε μπαταρίες, νέες διασυνδέσεις, κ.ό.κ.

Oι εξελίξεις με τους SMRs
Η επιστημονική συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τους μικρούς αρθρωτούς αντιδραστήρες (Small modular reactors – SMRs) ισχύος από 10 έως 300 MWe, που είναι απλούστεροι στη λειτουργία και συντήρηση, καίνε λιγότερο καύσιμο, παράγουν λιγότερα απόβλητα, συνεργάζονται καλύτερα με τις ΑΠΕ, σύμφωνα με όσα είπε ο Μάριος Αναγνωστάκης, καθηγητής Πυρηνικής Τεχνολογίας στο ΕΜΠ. Μπορούν δηλαδή να αποτελέσουν ολοκληρωμένα «υβριδικά» ενεργειακά συστήματα (ηλεκτρική ενέργεια, παραγωγή υδρογόνου, αφαλάτωση, τηλεθέρμανση κ.ά.) και υπό προϋποθέσεις να οδηγήσουν σε οικονομίες κλίμακας, εφόσον τυποποιηθούν.

Κυρίως όμως έχουν αυξημένη ασφάλεια. Σήμερα στον πλανήτη υπάρχουν 80 διαφορετικοί προτεινόμενοι σχεδιασμοί από 17 χώρες για SMRs, όπως είπε ο Δ. Μητράκος, αν. καθηγητής Πυρηνικής Τεχνολογίας στο ΕΜΠ.

Στην κουβέντα για το μείζον θέμα της ασφάλειας, το νούμερο ένα ζήτημα διεθνώς για την εξάπλωση της πυρηνικής ενέργειας που συνδέεται με την κοινωνική και πολιτική αποδοχή, καθώς και με την αποθήκευση των πυρηνικών καταλοίπων, ο κ. Θάνος έφερε το παράδειγμα της Γαλλίας. Το 2023 η ηλεκτρική ενέργεια της χώρας προήλθε κατά 80% από τα πυρηνικά της εργοστάσια, χωρίς ποτέ μέχρι σήμερα να έχει υπάρξει σοβαρό ατύχημα.

Οι 420 αντιδραστήρες και τα venture capitals
Η αναζήτηση λύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο θα έμενε γράμμα κενό, αν δεν υπήρχε ισχυρό επενδυτικό και επιχειρηματικό ενδιαφέρον για τους SMRs, όπως είπε ο Γ. Νούνεσης, Διευθυντής και Πρόεδρος του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Παρ’ όλα τα πιθανά μειονεκτήματα των SMRs, τα διεθνή venture capitals που επενδύουν με ρίσκο στρέφονται στους SMRs με πρωτοφανή νούμερα. Τα τελευταία τρία χρόνια αποτελούν το Νο 1 πεδίο των διεθνών επενδυτών. Ταυτόχρονα καταγράφεται μια μεγάλη μετακίνηση επενδυτικών κεφαλαίων από την άμυνα στην πυρηνική ενέργεια για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών.

Το ενδιαφέρον ανάπτυξης νέων αντιδραστήρων σχετίζεται άμεσα με την παλαιότητα των υφιστάμενων. Σήμερα στον κόσμο υπάρχουν πάνω από 420 αντιδραστήρες ισχύος, που κλείνουν σταδιακά τον κύκλο ζωής τους, σύμφωνα με τη Μ. Σάββα, από την Ομάδα Τεχνολογίας Σύντηξης του ΙΠΡΕΤΕΑ. Το 50% από αυτούς πρόκειται να τερματίσει τη λειτουργία του μέχρι το 2050. Άλλοι 200 αντιδραστήρες έχουν ήδη διακόψει τη λειτουργία τους. Επιπλέον 222 ερευνητικοί αντιδραστήρες και 353 άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις αναμένεται να διακόψουν τη λειτουργία τους. Περίπου 450 ερευνητικοί αντιδραστήρες και πάνω από 150 εγκαταστάσεις πυρηνικού καυσίμου έχουν ήδη αποξηλωθεί.

Τα όσα ειπώθηκαν από τον κ. Γαϊτάνη αλλά και τους επιστήμονες στη συγκεκριμένη ημερίδα δεν είναι η μόνη ένδειξη ότι η κυβέρνηση επιχειρεί να ανοίξει τη δημόσια κουβέντα για τη πυρηνική ενέργεια. Το υποδηλώνει η στάση και άλλων κυβερνητικών στελεχών, όπως του ειδικού συμβούλου του Πρωθυπουργού για θέματα ενέργειας, Νίκου Τσάφου, ο οποίος έχει δηλώσει ότι πρέπει να παρακολουθούμε τις εξελίξεις στη συγκεκριμένη τεχνολογία και να είμαστε έτοιμοι όταν ωριμάσει να σχεδιάσουμε ενδεχόμενη αξιοποίησή της (εννοώντας τους μικρούς αρθρωτούς αντιδραστήρες, Small modular reactors – SMRs).

Στο ίδιο μήκος κύματος και το προ μηνών μήνυμα του ΓΓ Ενέργειας Αρ. Αϊβαλιώτη, που μεταφέροντας όπως είχε πει την προσωπική του άποψη, ανέφερε ότι η πυρηνική ενέργεια κακώς έχει δαιμονοποιηθεί στη χώρα μας, προσθέτοντας ότι αποτελεί στοιχείο της πράσινης μετάβασης που πρέπει να επανεξετάσουμε σε βάθος χρόνου, διότι ακόμα κι αν σήμερα αποφασίζαμε να περάσουμε σε κάποια πειράματα πυρηνικής ενέργειας, θα χρειαζόμασταν μπορεί και 20 χρόνια με την αδειοδοτική διαδικασία.