Όχι, μην πάει το μυαλό σας στο σκυλόψαρο, τη σμέρνα και τη σκορπίνα. Εδώ μιλάμε κυρίως για ξενομπάτηδες. Τρία είναι new entry στις ελληνικές θάλασσες. Ο φόβος δεν είναι να μην σε… φάνε, αλλά να μην έρθεις σε επαφή μαζί τους και προπάντων να μη τα φας.
Είναι ψάρια – «δολοφόνοι» για οτιδήποτε μπόσικο γύρω τους λόγω του δηλητηρίου που φέρουν. Θα έχετε ακούσει πιθανώς για το λεοντόψαρο και τον λαγοκέφαλο, ξέρατε όμως ότι το φεγγαρόψαρο έχει σχεδόν τις ίδιες ιδιότητες, αλλά και ότι ένα νέο σπάνιο είδος, ονόματι Plotosus lineatus, έχει ήδη εμφανιστεί στη Μεσόγειο και είναι καθ’ οδόν προς το Αιγαίο;
Ας τα δούμε ένα-ένα, με την ευχή να μη τα συναντήσουμε μπροστά μας με μάσκα και αναπνευστήρα…
1. Λεοντόψαρο
Πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά χωρικά ύδατα και συγκεκριμένα στη θαλάσσια περιοχή της Ρόδου το φθινόπωρο του 2015, προερχόμενο από την Ερυθρά θάλασσα μέσω της Διώρυγας του Σουέζ. Για αυτό και εντάσσεται στην κατηγορία «λεσεψιανός μετανάστης», ορολογία που προκύπτει από τον Γάλλο Φερδινάνδο ντε Λεσέψ, τον μηχανικό που κατασκεύασε τη Διώρυγα του Σουέζ, ή αλλιώς τη διόδο που επέτρεψε σε πολλά είδη του ζωικού βασιλείου που ζούσαν στην Ερυθρά και στον Ινδικό να «κατακτήσουν» τη Μεσόγειο.
Τα μεγάλα του πτερύγια διαθέτουν ένα από τα ισχυρότερα δηλητήρια στη φύση, το οποίο μπορεί να προκαλέσει ακόμα και θάνατο στον άνθρωπο, επιδρώντας στο καρδιαγγειακό και νευρομυϊκό σύστημα.
Το μέγεθός του κυμαίνεται από 15 έως 35 εκατοστά και συγγενεύει με τη δικιά μας σκορπίνα, καθώς ανήκει στην ίδια οικογένεια, τις Σκορπινίδες.
Όπως και οι σκορπίνες, ζει κυρίως σε βραχώδεις βυθούς, σε σχετικά ρηχά νερά μέχρι και τα 60 μέτρα, συνήθως όμως από τα 3 έως τα 20 μέτρα. Έχει παρατηρηθεί ότι όταν ενοχλείται από καταδύτες, ανοίγει διάπλατα τα πτερύγιά του και κάνει βίαιες κινήσεις επίθεσης. Απαγορεύεται η επάφή μαζί του με γυμνά χέρια αν έχει πιαστεί σε δίχτυ ή πετονιά, ενώ το δηλητήριό του παύει να είναι ενεργό εφόσον θανατωθεί.
Διαθέτει την ικανότητα να φάει 30 φορές το μέγεθος του στομαχιού του και έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι μπορεί να μειώσει την παρουσία μικρών ψαριών σε έναν ύφαλο κατά 90% μέσα σε μόλις 5 εβδομάδες, τρώγοντας ό,τι κινείται κοντά στα βράχια. Πρόκειται για ένα από τα πιο ταχέως αναπτυσσόμενα είδη του πλανήτη, καθώς ένα θηλυκό μπορεί μέσα σε έναν χρόνο να παράγει δύο εκατομμύρια αβγά σε επαναλαμβανόμενες γέννες, κάθε τέσσερις ημέρες!
Η «εκδίκηση» μας είναι ότι καθαριστεί προσεχτικά το κρέας του είναι βρώσιμο και ιδιαίτερα νόστιμο…
2. Λαγοκέφαλος
Έχει προκαλέσει μεγάλο προβληματισμό στην επιστημονική κοινότητα από το 2003, που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στα νερά της Ανατολικής Μεσογείου. «Λεσσεψιανό» ψάρι και αυτό, θεωρείται ως το δεύτερο πιο τοξικό ζώο του πλανήτη (!) λόγω της τετροδοτοξίνης που φέρει.
Είναι μια τοξίνη που συγκεντρώνεται κυρίως στο ήπαρ, στα γεννητικά όργανα του λαγοκέφαλου αλλά και στον μυϊκό ιστό του ψαριού και προσβάλλει τον άνθρωπο μόνο όταν το τρώει και όχι αν ο λαγοκέφαλος τον τραυματίσει με τα δόντια του. Η τετροδοτοξίνη προκαλεί μυϊκή παράλυση, μπλοκάρει το νευρικό σύστημα και μπορεί να επιφέρει το θάνατο. Θεωρείται 1250 φορές πιο ισχυρή από το κυάνιο και για την ώρα δεν υπάρχει αντίδοτο.
Θανατηφόρα κρούσματα έχουν καταγραφεί στο Λίβανο και το Ισραήλ, ενώ τον Απρίλιο του 2016 μια 65χρονη Κύπρια και ο γιος της έφαγαν το κρέας του και βρέθηκαν να παλεύουν για τη ζωή τους στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου της Λευκωσίας. Δηλητηριάσεις σε άλλα σημεία της Μεσογείου, μεταξύ των οποίων και η Κρήτη, αποδίδονται στην κατανάλωση αυτού του ψαριού χωρίς να έχουν επιβεβαιωθεί επίσημα.
Τα τελευταία χρόνια η εξάπλωση του λαγοκέφαλου στη Μεσόγειο είναι ραγδαία και η επιστημονική κοινότητα αναζητά τον τρόπο για να περιορίσει δραματικά τον πληθυσμό του.
Εσχάτως η ενημέρωση από τους αρμόδιους φορείς έχει αποδώσει καρπούς και οι επαγγελματίες αλιείς γνωρίζουν καλά το ψάρι και το πόσο επικίνδυνο είναι, δεν ισχύει όμως το ίδιο για τους ερασιτέχνες ψαράδες. Στην πραγματικότητα είναι εύκολο να αναγνωριστεί, αφού το χρώμα της ράχης του είναι μπλε ασημί και έχει πολλές μαύρες βούλες, ενώ το κεφάλι του μοιάζει με του λαγού, απ’ όπου και πήρε το όνομα του.
Ο λαγοκέφαλος τείνει να εξελιχθεί σε κυρίαρχο είδος της περιοχής των Δωδεκανήσων, αλλά και του ανατολικού κρητικού πελάγους. Πρόκειται για μια εξέλιξη ιδιαίτερα δυσάρεστη για τους επαγγελματίες αλιείς της περιοχής.
Πέραν του ότι, αποτελεί, ως εξαιρετικός θηρευτής, μία σοβαρή απειλή για το οικοσύστημα, προκαλεί τεράστιες καταστροφές στα δίχτυα και στον υπόλοιπο εξοπλισμό των ψαράδων. Στον κόλπο του Μεραμπέλλου, στο νομό Λασιθίου, είναι ήδη ευδιάκριτα τα σημάδια οικολογικής καταστροφής.
Το Νοέμβριο του 2016 αλιεύτηκε στο λιμάνι του Ηρακλείου ένας τεράστιος λαγοκέφαλος, μήκους μισού μέτρου. Το δηλητήριο του είναι ικανό να σκοτώσει 30 ανθρώπους…
3. Plotosus lineatus
Το περιμένουμε οσονούπω στα ελληνικά νερά, καθώς έχει ήδη κατακλύσει τις θάλασσες στο Ισραήλ και στην Τουρκία. Πρόκειται για ένα από τα πιο δηλητηριώδη ψάρια παγκοσμίως.
Διαθέτει κοφτερά πτερύγια και τα αγκάθια του κρύβουν ένα άκρως τοξικό δηλητήριο, που μπορεί να αποβεί μοιραίο για τον άνθρωπο που θα έρθει σε επαφή μαζί του και κοπεί.
Είναι ένα μακρύ ψάρι που μοιάζει με χέλι, μήκους μέχρι και 32 εκατοστά, σε καφετί χρώμα με άσπρες ή κρεμ λωρίδες.
Η «πατρίδα» του είναι ο Ινδικός και ο Δυτικός Ειρηνικός Ωκεανός και μπήκε στη Μεσόγειο από το Σουέζ ως ξενικό είδος. Τα νεαρά άτομα κολυμπούν σε ομάδες των 100, και μοιάζουν με μπάλα, ενώ τα ενήλικα μέχρι 20 ψάρια μαζί.
Ενεργούν σαν μια γιγαντιαία περιστροφική μηχανή και δύσκολα μπορεί κάποιος να ακινητοποιήσει ή να εγκλωβίσει ένα. Αυτό είναι και το θετικό για τους ψαράδες. Κινούνται πάντα σε μεγάλα κοπάδια και μπορούν να γίνουν αντιληπτά.
4. Φεγγαρόψαρο
Εντάσσεται και αυτό μεταξύ των πιο θανατηφόρων πλασμάτων της θάλασσας, πρόκειται ωστόσο για πασίγνωστο και εύκολα αναγνωρίσιμο είδος και άπαντες γνωρίζουν ότι η κατανάλωση του είναι άκρως επικίνδυνη. Στην Ευρώπη μάλιστα έχει απαγορευτεί επίσημα. Όπως ο λαγοκέφαλος διαθέτει και αυτό τη δηλητηριώδη τετροδοτοξίνη, η οποία βρίσκεται στο συκώτι του.
Στην Άπω Ανατολή πάντως το φεγγαρόψαρο είναι ιδιαίτερα περιζήτητο. Για τους τολμηρούς λάτρεις του σούσι, το κρέας του αποτελεί το πο εκλεκτό έδεσμα που μπορεί να προσφέρει η θάλασσα. Το ψάρι που οι Iάπωνες αποκαλούν φούγκου, είναι ο ακριβότερος, νοστιμότερος και πιο ριψοκίνδυνος μεζές που προσφέρεται σε εστιατόριο σούσι.
Μόνο οι εμπειρότεροι σεφ σούσι έχουν την άδεια να καθαρίσουν και να τεμαχίσουν το συγκεκριμένο είδος, χωρίς να έρθει σε επαφή το κρέας του με το θανατηφόρο συκώτι. Σε περίπτωση όπου οι τοξίνες του ψαριού φτάσουν στο πιάτο μας, τα συμπτώματα ξεκινούν με παράλυση της γλώσσας και των χειλιών και ακολουθεί ταχυπαλμία, δύσπνοια και μυϊκή παράλυση. Αν δεν ακολουθήσει ιατρική αντιμετώπιση ο θάνατος καταφτάνει εντός 24 ωρών.
Το φεγγαρόψαρο, ή προπέλα, ή molla-molla είναι το μεγαλύτερο οστεώδες ψάρι στον κόσμο, το βάρος του μπορεί να φτάσει έως και 1,5 τόνο! Στην όψη είναι αποκρουστικό, καθώς έχει ένα πολύ μικρό στόμα, δυσανάλογο του μεγέθους του σώματός του, ενώ συνολικά μοιάζει σαν να το έχει πατήσει…πρέσα ή κατ’ άλλους σαν κομμένη στα δύο μπάλα.
Συνήθως ζει σε μεγάλα βάθη και για τους ψαράδες θεωρείται κακό σημάδι να πιαστεί στα δίχτυα τους. Τον Μάη του 2009 αλιεύτηκε στην Καβάλα ένα φεγγαρόψαρο βάρους 600 κιλών (και ηλικίας 150 ετών!), ενώ τον Ιούνιο του 2014 ένας Μυκονιάτης επέδειξε τη βάρους 250 κιλών λεία του, με τη βοήθεια γερανού.
