Απαγωγές, βιασμοί, δολοφονίες. H πόλη-κολαστήριο του Πορτ ο Πρενς

Οι συμμορίες έχουν καταλάβει την πρωτεύουσα της Αϊτής και οι ζωές των πολιτών κινδυνεύουν καθημερινώς. Μια χώρα που έχει βυθιστεί στο χάος, μια πόλη-κόλαση.

Στο Πορτ ο Πρενς της Αϊτής δεν μπορείς να διακρίνεις τα όρια αλλά οφείλεις να γνωρίζεις πού βρίσκονται. Η ζωή σου εξαρτάται από αυτό. Συμμορίες, οι οποίες ανταγωνίζονται η μια την άλλη, έχουν μοιράσει την πόλη και απαγάγουν, βιάζουν και δολοφονούν κατά βούληση. Οριοθετούν την επικράτειά τους με αίμα. Περνάς από την περιοχή της μιας συμμορίας στην άλλη και είναι πιθανό να μην επιστρέψεις ποτέ.

Όσοι ζουν εκεί «κουβαλούν» έναν νοητό χάρτη, χωρίζοντας αυτή την πυκνοκατοικημένη πόλη σε πράσινες, κίτρινες και κόκκινες ζώνες. Το πράσινο σημαίνει περιοχή χωρίς συμμορίες, το κίτρινο ότι για σήμερα μπορεί να είναι ασφαλές σήμερα και θανατηφόρο αύριο, και το κόκκινο η περιοχή είναι απαγορευμένη. Οι πράσινές περιοχές συρρικνώνονται καθώς βαριά οπλισμένες συμμορίες σφίγγουν τον κλοιό.

Ένοπλες ομάδες ελέγχουν και τρομοκρατούν τουλάχιστον το 60% της πρωτεύουσας και των περιχώρων της. Περικυκλώνουν την πόλη, ελέγχοντας τους δρόμους από και προς αυτή. Ο ΟΗΕ λέει ότι οι συμμορίες,  μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου του τρέχοντος έτους, σκότωσαν περίπου 1000 άτομα στην πόλη.

Οι συμμορίες ρυθμίζουν τα… ρολόγια

Το Πορτ o Πρενς βρίσκεται ανάμεσα στις καταπράσινες πλαγιές των λόφων και τα γαλάζια νερά της Καραϊβικής. Ζεστό και παραμελημένο. Σε κάποια σημείο τα σκουπίδια φτάνουν μέχρι το γόνατο, ένα σάπιο μνημείο ενός υπό κατάρρευση κράτους.

Δεν υπάρχει ηγέτης στη χώρα (ο τελευταίος σκοτώθηκε στην εξουσία), δεν λειτουργεί κοινοβούλιο (συμμορίες ελέγχουν την περιοχή γύρω του) και ο υποστηριζόμενος από τις ΗΠΑ πρωθυπουργός, Αριέλ Ανρί, είναι μη εκλεγμένος και ιδιαίτερα αντιδημοφιλής.

Ουσιαστικά το κράτος απουσιάζει καθώς οι άνθρωποι υφίστανται παράλληλες και αλλεπάλληλες κρίσεις. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός, 4,7 εκατομμύρια Αϊτινοί, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα σίτισης. Μάλιστα σύμφωνα με τον ΟΗΕ στην πρωτεύουσα της Αϊτής περίπου 20.000 άνθρωποι αντιμετωπίζουν συνθήκες λιμού. Η χολέρα έχει κάνει μια θανατηφόρα επαναφορά. Αλλά είναι οι ένοπλες συμμορίες που αποτελούν την μεγαλύτερη μάστιγα.

Είναι αυτές που ρυθμίζουν το ρολόι στην πόλη. Η πρωινή ώρα αιχμής, μεταξύ 06:00 και 09:00, είναι και ώρα αιχμής για απαγωγές. Πολλοί απάγονται από τους δρόμους καθώς πηγαίνουν στη δουλειά. Άλλοι στοχοποιούνται τις απογευματινές ώρες αιχμής, από τις 15:00 έως τις 18:00.

Περίπου 50 εργαζόμενοι σε ξενοδοχείο στο κέντρο της πόλης μένουν εκεί γιατί είναι πολύ επικίνδυνο να πάνε σπίτι τους. Λίγοι βγαίνουν έξω όταν πέσει στο σκοτάδι. Ο διευθυντής του ξενοδοχείου λέει ότι δεν φεύγει ποτέ από το κτίριο.

Βιομηχανία απαγωγών

Οι απαγωγές είναι μια αναπτυσσόμενη βιομηχανία. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ υπήρξαν 1.107 περιπτώσεις που αναφέρθηκαν μεταξύ Ιανουαρίου και Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους. Για κάποιες συμμορίες οι απαγωγές είναι βασικός τρόπος εξασφάλισης… εισοδήματος. Οι δύο μεγαλύτεροι εγκληματικοί συνασπισμοί, η G9 και η G-Pep ευθύνονται για τις περισσότερες απαγωγές.

Τα λύτρα μπορούν να ξεκινήσουν από 200 δολάρια και να φτάσουν το ένα εκατομμύριο. Αν πληρωθούν τα λύτρα τα περισσότερα θύματα επιστρέφουν ζωντανά αλλά έχουν υποφέρει τα πάνδεινα.

«Τους άντρες τους χτυπούν και του καίνε με διάφορα υλικά όπως λιωμένο πλαστικό. Γυναίκες και κορίτσια υπόκεινται σε ομαδικούς βιασμούς. Αυτή η κατάσταση ωθεί τους συγγενείς να βρουν χρήματα για να πληρώσουν τα λύτρα. Μερικές φορές οι απαγωγείς καλούν τους συγγενείς για να ακούσουν τον βιασμό στο τηλέφωνο» λέει ο Γκιντιόν Ζεάν, του Κέντρου Ανάλυσης και Έρευνας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα της Αϊτής.

«Η κατάσταση δεν ήταν ποτέ χειρότερη»

«Ταξιδεύουμε με θωρακισμένο αυτοκίνητο. Κανονικά κάτι τέτοιο χρησιμοποιείς σε εμπόλεμες περιοχές όπως η Ουκρανία αλλά είναι αναγκαίο στο Πορτ ο Πρενς για να αποθαρρύνεις τους απαγωγείς. Είναι όμως κάτι που οι περισσότεροι δεν το αντέχουν οικονομικά. Μιλάμε για την φτωχότερη χώρα στο δυτικό ημισφαίριο που έχει χτυπηθεί από φυσικές και πολιτικές καταστροφές» λέει η Όλα Γκέριν, Ιρλανδή δημοσιογράφος που πήγε στην πρωτεύουσα της Αϊτής σε αποστολή από το BBC.

Δεν χρειάστηκε να ταξιδέψει πολύ μέσα στην πόλη για να πέσει πάνω σε ένα περιστατικό φρίκης. Στο προάστιο Ντελμάς 83 βρέθηκε μπροστά σε μια σκηνή εγκλήματος. Δεκάδες κάλυκες στο πεζοδρόμιο και ένας άντρας να κείτεται νεκρός μέσα σε μια λίμνη αίματος.

Ένα γκρι αγροτικό 4Χ4 ήταν γεμάτο τρύπες από σφαίρες και λίγο πιο πέρα στο έδαφος ένα ΑΚ-47. Η αστυνομία λέει ότι έγινε ανταλλαγή πυρών με υποψήφιους απαγωγείς. Ο νεκρός άντρας είναι ένας από τους υπόπτους. Όταν η Γκέριν ρωτά αν θεωρούν ότι οι συμμορίες είναι πλέον ασταμάτητες ένας νεαρός αστυνομικός απαντά: «Η κατάσταση στην πόλη δεν ήταν ποτέ χειρότερη. Τους σταματήσαμε, τουλάχιστον σήμερα».

Όποιος μπορεί φεύγει

Το ίδιο πρωινό, σε άλλο σημείο της πόλης, ο 42χρονος επιχειρηματίας Φρανσουά Σινκλέρ ήταν κολλημένος στην κίνηση όταν άκουσε πυροβολισμούς. «Είδα οπλισμένους άντρες να έχουν σταματήσει δύο αυτοκίνητα μπροστά μου. Είπα στον οδηγό να γυρίσει και να φύγουμε αλλά καθώς προσπαθούσε μας εντόπισαν. Από το πουθενά με πυροβόλησαν μέσα στο αυτοκίνητο μου. Υπήρχαν αίματα παντού» αφηγείται καθισμένος σε ένα φορείο στο νοσοκομείο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Το αριστερό του χέρι είναι δεμένα. «Θα μπορούσαν να με έχουν πυροβολήσει στο κεφάλι» λέει.

Η Γκέριν τον ρωτάει αν έχει σκεφτεί να φύγει από την χώρα για να γλιτώσει απ’ ΄ολη αυτή τη βία. «Δέκα χιλιάδες φορές. Όπως είναι η κατάσταση εδώ είναι καλύτερα να φύγεις αν έχεις τη δυνατότητα» απαντά. Είναι κάτι που ακούς συνέχεια στο Πορτ ο Πρενς αλλά οι περισσότεροι Αϊτινοί δεν έχουν πουθενά να πάνε.

Το νοσοκομείο είναι γεμάτο από άτομα με τραύματα από σφαίρες. Κάποιοι έχουν δεχθεί αδέσποτα πυρά. Η Κλοντέτ (φωτό) κάθεται σε ένα αναπηρικό καροτσάκι. Η σφαίρα την βρήκε στο αριστερό καλάμι και το συνέτριψε. Οι γιατροί αναγκάστηκαν να προχωρήσουν σε ακρωτηριασμό. «Είμαι πλέον ανάπηρη, δεν θα παντρευτώ ποτέ» λέει απαρηγόρητη. Λίγο πιο πέρα η 15χρονη Λελιάν λύνει σταυρόλεξο. Την πυροβόλησαν στο στομάχι.

«Είχαμε βγει με τη μητέρα μου για να πάρουμε κάτι να φάμε. Καθώς παραγγέλναμε ένιωσα κάτι. Έπεσα κάτω και ούρλιαξα. Δεν περίμενα ότι θα επιζήσω. Άκουγα πυροβολισμούς αλλά μακριά από το σπίτι μου. Αυτή τη φορά ήρθαν κοντά μου» λέει.

Κενό εξουσίας

Φαίνεται σαν να μην είναι κανείς ασφαλής στην Αϊτή. Ο τελευταίος πρόεδρος της χώρας, ο Ζοβενέλ Μοϊσέ, δολοφονήθηκε μέσα στο σπίτι του τον Ιούλιο του 2021. Η αστυνομία υποστήριξε ότι το έκαναν Κολομβιανοί μισθοφόροι και συνέλαβε περίπου 20 άτομα. Ακόμα όμως δεν έχει δικαστεί κανείς. Ήδη τέσσερις δικαστές έχουν εγκαταλείψει την υπόθεση και ο πέμπτος που την έχει πλέον στα χέρια του δεν προχωρά.

Η δολοφονία του προέδρου δημιούργησε ένα κενό εξουσίας το οποίο οι συμμορίες ανταγωνίζονταν να το καλύψουν. Με βοήθεια βέβαια από φίλους τους. Οι συμμορίες έχουν δεσμούς με διεφθαρμένους πολιτικούς και αστυνομικούς. Είναι αυτοί που τους προμηθεύουν με όπλα, χρήματα και προστασία. Σε αντάλλαγμα οι συμμορίες κάνουν τη βρώμικη δουλειά. Δημιουργούν φόβο, αστάθεια ή υποστηρίζουν ένα συγκεκριμένο πλάνο. Ό,τι χρειάζεται κάθε φορά…

Όπως συμβαίνει συνήθως και ισχυροί επιχειρηματίες έχουν επαφές με τις συμμορίες.

«Πάντα υπήρχαν αυτές οι σχέσεις αλλά μετά τις εκλογές του 2011 είναι σαν έχουν γίνει μέρος του συντάγματος. Χρησιμοποιούν τις συμμορίες σαν εργολάβους δημιουργίας πολιτικής βίας» λέει ο καθηγητής διεθνών σχέσεων στο πανεπιστήμιο της Αϊτής, Τζέιμς Μπογιάρ.

Πολύ έγκλημα, καθόλου τιμωρία

Οι αναλυτές λένε ότι στη χώρα υπάρχουν περίπου 200 οπλισμένες ομάδες στην Αϊτή. Πάνω από τις μισές από αυτές βρίσκονται στην πρωτεύουσα. Αν ένας μέλος συμμορίας συλληφθεί ένα τηλεφώνημα όχι μόνο μπορεί να τον απελευθερώσει αλλά και να του επιστρέψει και το όπλο του. Στην Αϊτή και κυρίως στο Πορτ ο Πρενς υπάρχει πολύ έγκλημα αλλά καθόλου τιμωρία.

«Δεν γίνονται διώξεις. Οι δικαστές δεν θέλουν να αναλάβουν τέτοιες υποθέσεις. Τους πληρώνουν οι συμμορίες. Κάποιοι αστυνομικοί δουλεύουν σαν σύστημα υποστήριξης των εγκληματιών. Τους δίνουν οχήματα και εξοπλισμό» λέει η Μαρί Ρόζι Ογκίστ Ντισενά, του δικτύου προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Αϊτής.

Κάποιοι αστυνομικοί είναι παράλληλα και μέλη συμμοριών. Αυτοκίνητα με αστυνομικές πινακίδες συμμετέχουν ακόμα και σε απαγωγές. Μάλιστα πλέον υπάρχει και η συμμορία των αστυνομικών. Ονομάζεται Baz Pilate και τα μέλη της είναι εν ενεργεία ή πρώην αστυνομικοί. Ελέγχουν μέρος της κεντρικής λεωφόρου στο κέντρο του Πορτ ο Πρενς. Με τους μισθούς να είναι κυριολεκτικά πείνας για κάποιους αστυνομικούς η συμμορία είναι θέμα επιβίωσης όχι επιλογή.

«Τη βίαζαν, ήμουν κάτω από το κρεβάτι και δεν μπορούσα να πω τίποτα

Η κατάσταση στο Πορτ ο Πρενς έχει ξεπεράσει προ πολλού κάθε όριο. Είναι σαν ένας διαγωνισμός κτηνωδίας και ο καθένας στην πόλη, όπου μένουν περίπου ένα εκατομμύριο ψυχές, μπορεί να γίνει θύμα.

Ένας νεαρός άντρας λέει στην Γκέριν μια ιστορία φρίκης. Δεν θέλει να αποκαλυφθεί το όνομα του γιατί φοβάται. «Τη γειτονιά μου την ήλεγχε μια συμμορία. Οι αντίπαλοί τους ήρθαν να τους σκοτώσουν. Άκουγα τις σφαίρες πολύ κοντά μας και σκέφτηκα ότι πρέπει να φύγουμε. Είχαν όμως μπει ήδη μέσα στη γειτονία. Επιστρέψαμε στο σπίτι με τη γυναίκα μου. Έτρεμα, δεν ήξερα τι να κάνω. Σκοτώνουν κυρίως νεαρούς άντρες. Η γυναίκα μου με έκρυψε κάτω από το κρεβάτι και έβαλε μπροστά ρούχα. Ο ανιψιός μου μπήκε στην ντουλάπα.

Οι άντρες μπήκαν στο σπίτι και χτύπησαν τη γυναίκα μου. Ήθελαν πληροφορίες. Ο ανιψιός μου φοβήθηκε και προσπάθησε να το σκάσει, τον σκότωσαν. Ήθελα να βγω, ήθελα να ουρλιάξω. Αυτό που με πονάει περισσότερο είναι ότι όσο ήμουν κάτω από το κρεβάτι άκουγα τους άντρες να βιάζουν τη γυναίκα μου. Τη βίαζαν, ήμουν κάτω από το κρεβάτι και δεν μπορούσα να πω τίποτα. Μετά έβαλαν φωτιά στο σπίτι. Καταφέραμε να το σκάσουμε αλλά ακόμα ζούμε χωριστά σε συγγενείς. Είναι μια πληγή που επηρεάζει το σώμα και την ψυχή. Η γυναίκα μου είναι έγκυος. Δεν ξέρουμε αν το παιδί είναι δικό μου ή κάποιου από αυτούς που τη βίασαν. Όπως και να έχει θα το δεχτώ και θα του δώσω το όνομα μου.

Αυτό που πέρασα εγώ δεν ήταν τίποτα. Μια κυρία είχε μόνο ένα παιδί. Του έκοψαν τον λαιμό μπροστά της. Το παιδί δεν ανήκε σε κάποια συμμορία. Η Αϊτή έχει σβηστεί από την καρδιά. Με την πρώτη ευκαιρία που θα βρούμε θα φύγουμε» λέει και ξεσπά σε κλάματα.

Ο βιασμός ως όπλο

«Οι μαρτυρίες που συγκέντρωσα είναι μέσα στις χειρότερες που έχω ακούσει σε 30 χρόνια καριέρας και ρεπορτάζ σε πάνω από 80 χώρες. Και πάλι νιώθω ότι μόνο έξυσα την επιφάνεια» λέει η Γκέριν και συνεχίζει:

«Για τις συμμορίες του Πορτ ο Πρενς δεν υπάρχουν όρια. Μέσα σε λίγες μέρες συνάντησε τρία θύματα ομαδικού βιασμού. Η μικρότερη ήταν 16 ετών. Αφού βίασαν αυτή και συγγενείς της, απείλησαν να τους κάψουν. Μια άλλη γυναίκα ήταν έξι μηνών έγκυος, όταν τη βίασαν. Πήραν μαζί τους τον σύζυγο της και τον δολοφόνησαν. Έχουν περάσει μήνες και δεν έχει βρει ακόμα το σώμα του».

Όλο και πιο συχνά οι συμμορίες χρησιμοποιούν τους βιασμούς σαν όπλο. Βάζουν στο στόχαστρο γυναίκες και κορίτσια που ζουν σε περιοχές που ελέγχουν αντίπαλοι. Σύμφωνα με αναφορές τον περασμένο Ιούλιο, κατά τη διάρκεια πολέμου μεταξύ συμμοριών, στην φτωχότερη περιοχή του Πορτ ο Πρενς, τη Cité Soleil πάνω από 300 άτομα δολοφονήθηκαν και τουλάχιστον 50 γυναίκες βιάστηκαν ομαδικά. Από αυτές τις 20 τις βίασαν μπροστά στα παιδιά τους και έξι είδαν να δολοφονούν τους συζύγους τους.

Η G9 και ο Barbecue

Το μεγαλύτερη κομμάτι τις Cité Soleil  το ελέγχει η πανίσχυρη συμμορία «G9». Διαφορές πηγές υποστηρίζουν ότι είχε στενούς δεσμούς με τον δολοφονημένο πρόεδρο και το κόμμα του.

Ειδικότητα της «G9» είναι οι εκβιασμοί. Τον περασμένο Σεπτέμβριο έκοψε την παροχή καυσίμων στην πόλη παραλύοντας ολόκληρη τη χώρα για δύο μήνες και προκαλώντας ανθρωπιστική κρίση.

Αρχηγός της «G9» είναι ο πρώην αστυνομικός Τζίμι Σερζιέ, γνωστός με προσωνύμιο «Barbecue». Δεν φοβάται να μιλά δημόσια και κάποιες φορές δίνει ακόμα και συνεντεύξεις Τύπου. Ο ΟΗΕ τον έχει κατονομάσει ως απειλή για τη σταθερότητα στην Αϊτή και του έχει επιβάλει κυρώσεις.

«Έχασα τα πάντα. Οι συμμορίες κρατούν όμηρο την χώρα»

Η Γκέριν γράφει για μια συγκλονιστική ιστορία με πρωταγωνιστή τον δικηγόρο Ζεάν Σίμσον Ντεσανκλός. Βρήκε το οικογενειακό αυτοκίνητο καμένο. Τα απανθρακωμένα πτώματα της γυναίκας και των δύο κοριτσιών του είχαν μεταφερθεί στο νεκροτομείο.

«Η Φιλς πήγαινε τη μια κόρη μας στο πανεπιστήμιο και την άλλη να ψωνίσει για τα γενέθλια της. Η γυναίκα μου ήταν 56 και οι κόρες μου 29 και 24 ετών. Στις 20 Αυγούστου έχασα τα πάντα. Και δεν ήταν μόνο η οικογένεια μου. Συνολικά οκτώ άνθρωποι σκοτώθηκαν εκείνη την ημέρα. Ήταν σφαγή» λέει και συνεχίζει:

«Πιστεύω ότι προσπάθησαν να τις απαγάγουν και αντιστάθηκαν. Θεωρώ ότι το έκανε η συμμορία 400 Mawazo. Έχασα τον έρωτα της ζωής μου και τα δύο παιδιά μας που μεγαλώσαμε σε αυτή την τόσο δύσκολη χώρα. Είναι σαν να είσαι πολυεκατομμυριούχος και ξαφνικά να γίνεσαι φτωχός. Η οικογένεια είναι κάτι ιερό, αν δεν αναζητούσα δικαιοσύνη θα ήταν σαν να την προδίδω. Οι κόρες μου ήξεραν ότι ο πατέρας τους είναι μαχητής και δεν παρατά ποτέ τους ανθρώπους, πόσο μάλλον την οικογένεια του. Το ρίσκο είναι τεράστιο αλλά τι παραπάνω έχω να χάσω;

Οι εγκληματίες έχουν πάρει όμηρο την χώρα. Φτιάχνουν τους δικούς τους νόμους. Σκοτώνουν, βιάζουν, καταστρέφουν. Θα ήθελα οι κόρες μου να ήταν η τελευταία θυσία, τα τελευταία κορίτσια που σκοτώνονται».

Τα όρια επανατοποθετούνται με αίμα

Στην Αϊτή είναι οι συμμορίες που λειτουργούν όχι το κράτος. Ακόμα και ο πρωθυπουργός Αριέλ Ανρί δεν μπορεί να πάει στο γραφείο του γιατί μια συμμορία ελέγχει την περιοχή. Ζήτησε διεθνή βοήθεια για να αποκαταστήσει την τάξη αλλά προς το παρόν δεν υπάρχει κάποια αντίδραση. Οι ειρηνευτικές δυνάμεις έχουν πολύ κακό όνομα στη χώρα. Η τελευταία αποστολή του ΟΗΕ συνδέθηκε με κατηγορίες σεξουαλικής κακοποίησης και θεωρήθηκε υπεύθυνη για τη χολέρα. Στην Αϊτή θεωρούν πως τον ιό έφεραν μέλη της αποστολής από το Νεπάλ. Τελικά η χολέρα σκότωσε 10.000 άτομα.

Η ιδέα να επιστρέψει ξένη δύναμη στην Αϊτή δημιουργεί διαξιφισμούς. Από τη μια οι συμμορίες μοιάζουν ανίκητες, από την άλλη ίσως τα πράγματα γίνουν χειρότερα.

Πάντως όσο εντός και εκτός της χώρας συνεχίζεται αυτή η συζήτηση, εντός η σφαγή συνεχίζεται και οι συμμορίες ενισχύουν την επιρροή τους. Στις 30 Νοεμβρίου στη βόρεια είσοδο του Πορτ ο Πρενς έντεκα άτομα δολοφονήθηκαν ως αντίποινα για μια πληροφορία που δόθηκε στις αρχές.

«Για μια ακόμα φορά τα όρια επανατοποθετούνται με αίμα. Αυτοί που ζουν στην πόλη πρέπει να ανανεώσουν τον νοητό τους χάρτη καθώς μια ακόμα περιοχή γίνεται από πράσινη, κόκκινη..» γράφει καταλήγοντας η Γκέριν.