Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος έφυγε πλήρης ημερών στα 81 του περίπου χρόνια.
Ο Πλάτωνας από την αρχαιότητα έως και σήμερα αποτελεί έναν από τους επιδραστικότερους φιλοσόφους που επηρέασε τις αντιλήψεις και τις πολιτικές της ανθρωπότητας. Παρόλο που ξέρουμε ότι έφυγε πλήρης ημερών περί το 348/347 π.Χ. σε ηλικία περίπου 81 ετών λίγα πράγματα είναι γνωστά για το πώς συνέβη αυτό, ενώ οι ιστορίες από την αρχαιότητα σχετικά με τον θάνατό του είναι πολλές.
Σύμφωνα με τον Κικέρωνα (που έζησε όμως τρεις αιώνες μετά), ο Πλάτωνας αποβίωσε την ώρα που έγραφε. Όμως ο Έρμιππος (Αθηναίος ποιητής, σύγχρονος του Πλάτωνα) λέει ότι πέθανε σ’ ένα γαμήλιο φαγοπότι σε ηλικία 81 ετών και ότι ενταφιάστηκε στο χώρο της Ακαδημίας. Ο Νεοπλατωνικός της Αναγέννησης Μαρσίλιο Φιτσίνο προσθέτει ότι ο Πλάτωνας πέθανε ανήμερα των γενεθλίων του και σχολιάζει ότι ο αριθμός 81 έχει τεράστια σημασία, καθώς είναι ο τελειότερος, γινόμενο του 9 επί 9 και άθροισμα του 8 συν 1. Όμως μία διαφορετική εκδοχή αναφέρει ότι ο Πλάτωνας πέθανε μαστιζόμενος από ψείρες.
Σε όλες αυτές τις αναφορές έρχεται τώρα να προστεθεί και μια νέα καθώς οι αρχαιολόγοι της Ιταλίας ανακάλυψαν έναν πάπυρο που είχε θαφτεί κάτω από την τέφρα του ηφαιστείου Βεζούβιου, ο οποίος εξερράγη το 79 μ.Χ., που ίσως ρίξει περισσότερο φως στις τελευταίες ώρες του Πλάτωνα.
Πρόκειται για μια ρηξικέλευθη ανακάλυψη καθώς ο αρχαίος αυτός πάπυρος περιέχει μια άγνωστη ως τώρα αφήγηση για τον πώς πέρασε το τελευταίο βράδυ της ζωής του ο διάσημος φιλόσοφος. Συγκεκριμένα, φαίνεται να απολάμβανε την μουσική με αυλό που έπαιζε γι’ αυτόν μια Θρακιώτισσα σκλάβα.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι αντιμετώπιζε πολύ υψηλό πυρετό και βρισκόταν στα πρόθυρα του θανάτου, ο Πλάτωνας φαίνεται ότι διατηρούσε αρκετή διαύγεια ώστε να ασκήσει κριτική στη μουσικό για λάθη στο ρυθμό!
Οι αποκωδικοποιημένες λέξεις, που μπόρεσαν να διαβαστούν από τον πάπυρο χάρη σε ένα «βιονικό μάτι» που χρησιμοποιήθηκε, υποδηλώνουν επίσης ότι ο τόπος ταφής του Πλάτωνα ήταν ένα σημείο στον κήπο πλησίον του «ναού των Μουσών» της Ακαδημίας του, της σχολής που είχε ιδρύσει ο ίδιος και αποτελούσε κάτι σαν το πρώτο πανεπιστήμιο στον κόσμο, το μέρος που σήμερα ονομάζεται Ακαδημία Πλάτωνος (ΦΩΤΟ με απεικόνιση της Ακαδημίας ). Μέχρι σήμερα, ήταν γνωστό μόνο κατά προσέγγιση ότι είχε ταφεί εντός της Ακαδημίας χωρίς να ξέρουμε ακριβώς το σημείο όλης της έκτασης.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πίζας Γκρατσιάνο Ρανόκια, ο οποίος ηγήθηκε της ομάδας που ήταν υπεύθυνη για την αποκάλυψη του απανθρακωμένου παπύρου μιλώντας στην παρουσίαση των ερευνητικών ευρημάτων στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης, χαρακτήρισε την ανακάλυψη ως ένα «εξαιρετικό αποτέλεσμα που εμπλουτίζει την κατανόησή μας για την αρχαία ιστορία».
Πρόκειται για έναν πάπυρο που αποδίδεται στον Φιλόδημο τον Επικούρειο, ο οποίος έγραψε την Ιστορία της «Ακαδημίας».
Όπως είπε, σύμφωνα με τον Guardian: «Χάρη στις πιο προηγμένες απεικονιστικές διαγνωστικές τεχνικές, είμαστε επιτέλους σε θέση να διαβάσουμε και να αποκρυπτογραφήσουμε νέα τμήματα κειμένων που προηγουμένως φαίνονταν απρόσιτα».
Το κείμενο αναφέρει επίσης ότι ο Πλάτωνας πουλήθηκε ως σκλάβος στο νησί της Αίγινας, πιθανώς ήδη από το 404 π.Χ., όταν οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν το νησί, ή εναλλακτικά το 399 π.Χ., λίγο μετά το θάνατο του Σωκράτη.
«Μέχρι τώρα θεωρούνταν ότι ο Πλάτωνας πουλήθηκε ως δούλος το 387 π.Χ. κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Σικελία στην αυλή του Διονυσίου Α΄ των Συρακουσών», δήλωσε ο Ρανόκια. «Για πρώτη φορά, μπορέσαμε να διαβάσουμε αλληλουχίες κρυμμένων γραμμάτων από τους παπύρους που ήταν κρυμμένα μέσα σε πολλαπλά στρώματα, κολλημένα το ένα πάνω στο άλλο μέσα στους αιώνες. Αυτό ήταν δυνατό μέσω μιας διαδικασίας ξετυλίγματος του παπύρου με τη χρήση μιας μηχανικής τεχνικής που αποσυνέδεσε ολόκληρα κομμάτια του κειμένου», τόνισε.
Ως σήμερα γνωρίζαμε ότι ο Πλάτωνας μετά το πρώτο του ταξίδι στη Σικελία (ακολούθησαν άλλα δύο) εκδιώχθηκε, αφού οι προσπάθειές του να μεταμορφώσει τον τύραννο των Συρακουσών, Διόνυσο τον Α’, σε φιλόσοφο-βασιλιά απέτυχαν. Έτσι, κατέληξε στο νησί της Αίγινας όπου πουλήθηκε ως δούλος. Η ιστορία αυτή όμως τοποθετείται περίπου δέκα χρόνια μετά τα όσα παρουσιάζει ο νέος πάπυρος.
Ο Ρανόκια ανέφερε ότι η ικανότητα να εντοπίζονται αυτά τα στρώματα και να επανατοποθετούνται ουσιαστικά στις αρχικές τους θέσεις για την αποκατάσταση της συνέχειας του κειμένου αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρόοδο όσον αφορά τη συλλογή τεράστιου όγκου πληροφοριών. Όπως τόνισε βέβαια, όλη αυτή η τεχνολογία είναι προς το παρόν σε βρεφικό στάδιο και οι πραγματικές της δυνατότητες θα αποκαλυφθούν στα επόμενα χρόνια.
Ο πάπυρος εντοπίστηκε στα ερείπια μιας πολυτελούς βίλας στο Ερκολάνο που ανακαλύφθηκε το 1750 και πιστεύεται ότι ανήκε στον πεθερό του Ιουλίου Καίσαρα.
Όλα αυτά τα χρόνια, οι μελετητές προσπάθησαν να αποκρυπτογραφήσουν τους παπύρους που βρέθηκαν σε αυτή τη βίλα, γνωστή ως Βίλα των Παπύρων. Ωστόσο, χωρίς τη βοήθεια της τεχνολογίας αυτό ήταν αδύνατο. Η τωρινη έρευνα ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια και θα ολοκληρωθεί το 2026. Το «βιονικό μάτι» μπόρεσε να διαβάσει χίλιες νέες λέξεις, σε σύγκριση με την προηγούμενη, η οποία είχε γίνει το 1991, δηλαδή 30% επιπλέον κείμενο.
Ο Ντομένικο Καμάρντο, αρχαιολόγος στο πρόγραμμα συντήρησης του Ερκολάνο, συνέκρινε τον αντίκτυπο της έκρηξης του 79 μ.Χ. στην περιοχή, μια αρχαία ρωμαϊκή παραθαλάσσια πόλη κοντά στην Πομπηία, με τη ρίψη ατομικής βόμβας στην ιαπωνική πόλη Χιροσίμα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η θερμότητα του πυροκλαστικού κύματος που παρήγαγε ο Βεζούβιος ήταν τέτοια – πιστεύεται ότι κυμαινόταν μεταξύ 400 και 500 βαθμών Κελσίου – που ο εγκέφαλος και το αίμα των ανθρώπων της περιοχής «έβρασαν» αμέσως.
Οι πάπυροι του Ερκολάνο
Στη βίλα (ΦΩΤΟ) που εντοπίστηκε και ο εν λόγω πάπυρος έχουν βρεθεί χιλιάδες αντίστοιχοι πάπυροι, στην πλειονότητά τους δυσανάγνωστοι εξαιτίας της απανθράκωσης. Οι «πάπυροι του Ερκολάνο», όπως είναι γνωστοί είναι περίπου 1.800 και περιλαμβάνουν φιλοσοφικά κείμενα, κυρίως του Φιλοδήμου του Επικούρειου.
Σήμερα, στη μεγάλη τους πλειονότητα φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης και δεν εκτίθενται στο κοινό, διότι θεωρούνται ιδιαίτερα «ευαίσθητα» αρχαιολογικά ευρήματα.
Σύμφωνα με την επίσημη καταγραφή, πρόκειται για 1.814 παπύρους και αποσπάσματα, οι 1.756 από τους οποίους ανακαλύφθηκαν το 1855. Χάρη στις προσπάθειες των παπυρολόγων, μέχρι τώρα 340 έχουν αναγνωστεί, 970 θεωρούνται μερικώς κατεστραμμένοι, ενώ περίπου 500 είναι απανθρακωμένα αποσπάσματα.
