Η έκθεση για την αρχαία ελληνική τεχνολογία που παρουσιάζει το Μουσείο Ηρακλειδών περιλαμβάνει ομοιώματα αρχαίων ελληνικών εφευρέσεων που εντυπωσιάζουν όχι μόνο τους λάτρεις της ιστορίας, αλλά και τους ερευνητές των φυσικών επιστημών.
Τι θα μπορούσε να συνδέει ένα βαδίζον ρομπότ «γεννημένο» στην αρχαιότητα και με αποστολή να σερβίρει κρασί στους συνδαιτυμόνες ενός τραπεζιού, με τη βία που συνεπάγεται ο πόλεμος;
Η απάντηση φαίνεται πως βρίσκεται κρυμμένη ανάμεσα στους περίπλοκους μηχανισμούς της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας η οποία «γέννησε» σπουδαίες πολεμικές μηχανές, εφευρέσεις που χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα, αλλά και ένα αρχαίο ρομπότ που μέχρι τώρα δεν είχε δει ποτέ ξανά το ελληνικό κοινό.
Τα δύo αναπαλαιωμένα κτήρια του Μουσείου Ηρακλειδών στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας φιλοξενούν τις τελευταίες ημέρες μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση με θέμα την αρχαία ελληνική τεχνολογία. Πρόκειται για την έκθεση Eureka, η οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Πεκίνο το 2017 με τουλάχιστον 500.000 επισκέπτες και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, τη Βαδίζουσα Θεραπαινίδα που σερβίρει «οίνο κεκαρμένο» τους συνδαιτυμόνες, αυτόματες «θαυματουργές» πόρτες, καθώς και μια σειρά εκθεμάτων της αρχαίας ελληνικής πολεμικής τεχνολογίας.
Το Sputnik βρέθηκε στο Μουσείο Ηρακλειδών και συνομίλησε με τον ιδρυτή του μουσείου Παύλο Φυρό για την έκθεση που είναι αφιερωμένη στην αρχαιοελληνική τεχνολογία.
«Η επίσκεψη σε βάζει πραγματικά μέσα στην ελληνική τεχνολογία. Όταν μεταθέτεις τον εαυτό σου πριν από 2,5 χιλιάδες χρόνια, καταλαβαίνεις ότι εκεί ξεκίνησε η επιστήμη. Αυτοί επινόησαν τα πρώτα βήματα. Δε θα μπορούσαμε να σήμερα έχουμε την τεχνολογία που βλέπουμε, αν πρώτα δεν είχαμε περάσει από εκείνο το στάδιο», τονίζει ο κ. Φυρός.
«Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι όλα αυτά δεν είχαν εφευρεθεί μέχρι τότε, ενώ είναι απλά πράγματα. Αλλά για κάποιο λόγο έπεσε ο λαχνός στους Έλληνες να σκεφτούν ένα βήμα παραπάνω και να ανεβάσουν τον πήχη», σημειώνει ο ιδρυτής του Μουσείου Ηρακλειδών.
Ο ίδιος, αναφερόμενος στην ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης έκθεσης, τονίζει ότι η διαφοροποίησή της σε σχέση με άλλες εκθέσεις αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας είναι η επιστημονική της τεκμηρίωση. «Ο τρόπος να δώσεις στον επισκέπτη τη σιγουριά ότι αυτό που βλέπει είναι αυθεντικό ομοίωμα είναι το να εκθέτεις το αποτέλεσμα της μελέτης καθηγητών και ερευνητών που βάζουν και το όνομά τους», εξηγεί ο κ. Φυρός και συμπληρώνει ότι «θέλαμε να είναι αποκλειστικά έργα που έχουν μελετηθεί και έχουν εγκριθεί». «Κάθε τεμάχιο που συγκροτεί το έκθεμα θα πρέπει να είναι τεκμηριωμένο», υπογραμμίζει, συμπληρώνοντας ότι «όταν έρχονται παιδιά από σχολεία δεν είναι σωστό να τους δείχνουμε κάτι το οποίο “νομίζουμε ότι υπήρχε”. Αν νομίζουμε, τότε καλύτερα να περιμένουμε ώσπου να βεβαιωθούμε.
Η Βαδίζουσα Θεραπαινίδα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος
Η Βαδίζουσα Θεραπαινίδα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και σίγουρα ένα από εντυπωσιακότερα εκθέματα της έκθεσης, ενώ είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται στο ελληνικό κοινό. Πρόκειται για το ρομπότ που χάρη στους σημαντικούς καθηγητές Θεοδόση Τάσιο και Μανόλη Κορέ συνδυάζει τα αρχαία μηχανικά σχέδια των Ήρωνα και Φίλωνα και έχει τη δυνατότητα να κινείται στον χώρο και να γεμίζει τις κούπες των συνδαιτυμόνων ενός τραπεζιού με κρασί και νερό.
Ο υπεύθυνος επικοινωνίας του Μουσείου Παντελής Μήτσιου που μας ξενάγησε στα εκθέματα εξηγεί ότι το μυστικό της Θεραπαινίδας βρίσκεται στην πλάτη της, όπου υπάρχουν δύο δοχεία με νερό και με κρασί.
Όταν κάποιος βάλει στο χέρι της Θεραπαινίδας ένα άδειο κύπελλο, το βάρος του λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε η Θεραπαινίδα να το γεμίσει μέχρι ένα σημείο με κρασί. Όταν σερβιριστεί η απαιτούμενη ποσότητα κρασιού, τότε η βαλβίδα του κρασιού κλείνει αυτόματα και αρχίζει να ρέει νερό. Με τον ίδιο τρόπο κλείνει και η βαλβίδα του νερού. H κίνηση στον χώρο γίνεται χάρη σε έναν μηχανισμό που χρησιμοποιεί το βάρος οσπρίων.
Οι μηχανισμοί της Θεραπαινίδας βασίζονται στα σχέδια των Ήρωνα (για την κίνηση στον χώρο) και Φίλωνα (για τη χορήγηση κρασιού και νερού). Ωστόσο, χρειάστηκε η επιστημονική δεινότητα των καθηγητών Τάσιου και Κορέ για να μπορέσει η Θεραπαινίδα να αντικρίσει στα μάτια τους κατοίκους της σύγχρονης Αθήνας.
«Αυτό δείχνει μια προηγμένη κατανόηση της φυσικής και της μηχανικής. Η Θεραπαινίδα συνδυάζει αυτά τα δύο μαζί και δείχνει ότι το μυαλό μπορούσε να πάει παραπέρα», σχολιάζει ο κ. Φυρός αναφερόμενος στην εφεύρεση. «Θα μπορούσε να έχει προχωρήσει ακόμα περισσότερο αλλά έτυχε οι Ρωμαίοι να έρθουν και να μας σταματήσουν για λίγο», συμπληρώνει χαμογελώντας.
Το «θαύμα» των αυτόματων πορτών και ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Ένα ακόμη εντυπωσιακό έκθεμα είναι εκείνο των πορτών ενός ναού που άνοιγαν «από θαύμα» όταν ο πιστός άναβε φωτιά στον βωμό των θυσιών. Αυτό που όμως δεν γνώριζε ο πιστός της εποχής ήταν ότι κάτω από το έδαφος βρισκόταν κρυμμένος ένας ολόκληρος μηχανισμός και ότι ο Θεός που άνοιγε τις πόρτες δεν ήταν άλλος από την ίδια τη Φυσική.
Όπως εξηγεί ο κ. Μήτσιου, η θερμότητα του βωμού ζέσταινε τον αέρα σε έναν σωλήνα που βρισκόταν από κάτω, εκείνος έστελνε νερό σε ένα δοχείο, το βάρος του οποίου έκανε τις πόρτες να φαίνεται ότι ανοίγουν μόνες τους. Όταν ο βωμός κρύωνε, η αντίστροφη διαδικασία έκλεινε τις πόρτες.
Στην έκθεση παρουσιάζεται ένα εντυπωσιακό αντίγραφο του θρυλικού Μηχανισμού των Αντικυθήρων, του πρώτου, ίσως, υπολογιστή της ανθρωπότητας, η ακρίβεια του οποίου προκαλεί θαυμασμό ακόμη και σήμερα. Ο κ. Μήτσιου, αναφερόμενος στον επιστημονικό σύμβουλο της έκθεσης Θεοδόση Τάσιο τονίζει την αφοσίωσή του στην παρουσίαση μόνο όσων στοιχείων του μηχανισμού είναι απολύτως επιστημονικά τεκμηριωμένα. Το ακριβές αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων έχει σχεδιαστεί σε κλίμακα τριπλάσιου μεγέθους από τον πραγματικό ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να δει τις λεπτομέρειες της κατασκευής.
Η πολεμική τεχνολογία που «έσωσε» ζωές
Όπως εξηγεί ο κ. Φυρός, η πολεμική τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων «όχι μόνο έχει βοηθήσει, αλλά και έχει σώσει! Ο δυτικός πολιτισμός υπάρχει επειδή στη ναυμαχία της Σαλαμίνας κερδίσαμε. Αν δεν είχαμε κερδίσει, οι Πέρσες θα είχαν καταλάβει όλη την Ευρώπη και τα πράγματα θα ήταν τελείως διαφορετικά».
Στην έκθεση της πολεμικής τεχνολογίας που βρίσκεται στο κτήριο της οδού Αποστόλου Παύλου τόσο τα εκθέματα, όσο και ο τρόπος παρουσίασής τους, είναι εξίσου εντυπωσιακά.
«Όταν μιλάμε για αρχαία ναυτική τεχνολογία μιλάμε για την “τριήρη”», τονίζει ο κ. Μήτσιου παρουσιάζοντας την αναπαράσταση του αθηναïκού σκάφους, που όπως λέει, κυριάρχησε στις θάλασσες για περίπου 1000 χρόνια. Παράλληλα, εξηγεί ότι κάτι που δεν είναι ιδαίτερα γνωστό στις ημέρες μας είναι ότι Πειραιάς είχε δεκάδες αποθήκες πλοίων καθώς και σκευοφυλάκια για τα κουπιά, ώστε οι τριήρεις να μην χαλάνε στο νερό.
Στην έκθεση παρουσιάζεται και ένα ατμοτηλεβόλο, το οποίο σχεδίασε ο Αρχιμήδης και είχε την ικανότητα να εκτοξεύει πυρομαχικά σε μεγάλη απόσταση χρησιμοποιώντας τη δύναμη του ατμού. Σύμφωνα με τον κ. Μήτσιου, τόσο το ατμοτηλεβόλο, όσο και ο καταπέλτης τόξων που επίσης παρουσιάζεται στην έκθεση, έχουν δοκιμαστεί σε πραγματικές συνθήκες και είναι πλήρως λειτουργικά.
Στο ίδιο μέρος της έκθεσης Eureka παρουσιάζεται και ένα ναυτικό κατασκεύασμα που ο σύγχρονος θεατής θα μπορούσε, ίσως, να παρομοιάσει με καταμαράν. Πρόκειται για τον πολιορκητικό κριό Ελέπολις ο οποίος ήταν τοποθετημένος πάνω σε δύο ξεχωριστά πλοία και μπορούσε να λειτουργήσει πολιορκητικά για τα ναυτικά τείχη των πόλεων.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι τρόποι μετάδοσης μηνυμάτων που είχαν αναπτύξει οι αρχαίοι Έλληνες, καθώς περιλαμβάνουν ακόμα και έναν οπτικό τηλέγραφο μέσω του οποίου κωδικοποιούσαν μηνύματα, ενώ ο τρόπος παρουσίασης των εκθεμάτων που έχουν να κάνουν με την επικοινωνία είναι εξίσου εντυπωσιακός και διαδραστικός.
