Μια μοναδική ιστορία στα ιατρικά χρόνικα που άλλαξε για πάντα τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον ανθρώπινο εγκέφαλο
Μια ανοιξιάτικη μέρα του 1938, ένας 25χρονος άντρας κειτόταν αιμόφυρτος στο έδαφος. Γύρω του μαινόταν ο ισπανικός εμφύλιος και μια σφαίρα από τους αντιπάλους υποστηρικτές του Φράνκο μόλις είχε διαπεράσει το κεφάλι του, ενώ πολεμούσε στο μέτωπο της Βαλένθια. Ο άντρας μεταφέρθηκε γρήγορα στο νοσοκομείο και σαν από θαύμα είχε επιζήσει. Δύο εβδομάδες μετά ανέκτησε τις αισθήσεις του, όμως υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα: Έβλεπε τα πάντα… ανάποδα!
Ο ασθενής Μ
Ο 28χρονος γιατρός Χούστο Γκονθάλο ανέλαβε τον τραυματισμένο στρατιώτη, ο οποίος έμεινε γνωστός ως «Ασθενής Μ». Η σφαίρα των Φρανκιστών είχε καταστρέψει τις ραβδώσεις στον εγκεφαλικό φλοιό του στην αριστερή βρεγματο-ινιακή αύλακα (στην φωτογραφία σχέδιο του Γκονθάλο). Ωστόσο, ο άντρας ανέρρωσε χωρίς να χρειάζεται να υποβληθεί σε εγχείριση ή σε κάποια ειδική θεραπεία παρόλο που ορισμένες φορές έβλεπε τα πράγματα πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι ήταν στην πραγματικότητα. Ο Γκονθάλο αντιλήφθηκε γρήγορα η περίπτωση του Ασθενή Μ θα μπορούσε να δώσει πολλές απαντήσεις στα ερωτήματα γύρω από την λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Ο Γκονθάλο και ο Ασθενής Μ συνέχισαν να συναντιούνται για περίπου μισό αιώνα μέχρι τον θάνατο του γιατρού το 1986. Τώρα, η κόρη του γιατρού, Ιζαμπέλα Γκονθάλο, επίσης γιατρός και επίτιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης, αποφάσισε να μελετήσει όλα τα αρχεία του πατέρα της σχετικά με τον ασθενή- κουτιά με εκατοντάδες αρχεία και φωτογραφίες. Σκοπός της ήταν να ερευνήσει από την αρχή την υπόθεση μαζί με τον νευροψυχίατρο Αλμπέρτο Γκαρθία Μολίνα. Η νέα τους μελέτη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Neurologia» και σε αυτή παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα ευρήματα από τη μελέτη του Γκονθάλο υπό το πρίσμα των νέων ανακαλύψεων στο χώρο της νευροεπιστήμης.
Η Ιζαμπέλα Γκονθάλο είχε συναντήσει πολλές φορές τον Ασθενή Μ στις επισκέψεις του στο σπίτι τους. Ο άντρας είχε γεννηθεί σε ένα χωριό της ισπανικής επαρχίας Ciudad Real. Όταν ξεκουραζόταν, χωρίς να υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο ερέθισμα, έβλεπε έναν τρομακτικό ανάποδο κόσμο.
«Ο Μ μπορούσε να κοιτάξει το ρολόι του από οποιαδήποτε κατεύθυνση και να καταλάβει την ώρα», θυμάται μεταξύ άλλων η Ιζαμπέλα.
Οι άνθρωποι και τα αντικείμενα φαίνονταν στον ασθενή ότι έρχονται από την αντίθετη πλευρά από εκείνη στην οποία βρίσκονταν στην πραγματικότητα. Η ακουστική και η απτική του αντίληψη ήταν επίσης αντεστραμμένες και έτσι οι ήχοι και τα όσα ακουμπούσε φαίνονταν στο μυαλό του ότι έρχονται από την απέναντι πλευρά.
Ο ίδιος μπορούσε να διαβάσει γράμματα και αριθμούς τυπωμένα κανονικά αλλά και ανάποδα, χωρίς ο εγκέφαλός του να καταλαβαίνει κάποια διαφορά ανάμεσα στα δύο. Ο κόσμος του φαινόταν επίσης ανάποδα. Για παράδειγμα, μπερδευόταν όταν έβλεπε τους εργάτες στις σκαλωσιές καθώς του φαινόταν ότι εργάζονταν κρεμασμένοι ανάποδα.
Παράλληλα, ο ασθενής Μ κατά καιρούς εμφάνιζε και άλλα συμπτώματα. Για παράδειγμα έβλεπε χρώματα που δεν εφάπτονταν στα αντικείμενα, αντικείμενα που εμφανίζονταν τριπλά, ενώ εμφάνιζε και αχρωματοψία. Ωστόσο, η μελέτη αναφέρει ότι ο ασθενής Μ τα αντιμετώπισε όλα αυτά με αρκετή ψυχραιμία.
Αλλαγή στον τρόπο που βλέπουμε τον εγκέφαλο
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Ισπανία ήταν ένας πρωτοπόρος στη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ο ερευνητής Σαντιάγο Ραμόν ι Καχάλ είχε αποδείξει το 1888 ότι το όργανο με το οποίο σκεφτόμαστε δεν είναι μια διάχυτη μάζα, όπως πίστευαν παλαιότερα, αλλά ότι μάλλον ήταν οργανωμένο σε μεμονωμένα κύτταρα: τους νευρώνες. Ο Καχάλ κέρδισε το Νόμπελ Ιατρικής για την ανακάλυψή του το 1906 και γύρω του συσπειρώθηκε μια ομάδα ταλαντούχων μαθητών, όπως ο νευρολόγος Γκονθάλο Ροντρίγκεζ Λαφορά, ο οποίος, όταν ξέσπασε ο Εμφύλιος Πόλεμος, πήρε τον Χούστο Γκονθάλο για να εργαστεί μαζί του στο Κέντρο Τραύματος που είχε συστήσει. Εκεί, ο Γκονθάλο (ΦΩΤΟ) ήρθε σε επαφή με τον Ασθενή Μ και εκατοντάδες άλλους τραυματισμένους στρατιώτες.
Την εποχή που τραυματίστηκε ο ασθενής, η επιστημονική κοινότητα ήταν χωρισμένη σε δύο ομάδες: σε αυτούς που έβλεπαν τον εγκέφαλο ως ένα σύνολο και αυτούς που τον χώριζαν σε άκρως διακριτά μέρη σαν κουτάκια με συγκεκριμένη λειτουργία το καθένα. Ο Γκονθάλο όμως πρότεινε μια ενδιάμεση λύση με βάση τη μελέτη του στον Ασθενή Μ: τη θεωρία της δυναμικής του εγκεφάλου, σύμφωνα με την οποία το όργανο αυτό δεν είναι μια συλλογή διακριτών τμημάτων, αλλά έχει τις διάφορες λειτουργίες του απλωμένες σε όλο το όργανο με σταδιακές μεταβάσεις. Η θεωρία αυτή ουσιαστικά άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εγκέφαλο σήμερα.
Η προσαρμοστική ικανότητα των ασθενών ήταν εκπληκτική, όπως περιέγραψε ο γιατρός στο βιβλίο του Cerebral Dynamics, που δημοσιεύτηκε σε δύο τόμους μεταξύ 1945 και 1950. Ο Μ «είχε βρει παράξενες τις ανωμαλίες του όταν, για παράδειγμα, είδε άνδρες να δουλεύουν ανάποδα σε μια σκαλωσιά οικοδομής», έγραψε ο Γκονθάλο. «Γενικά, οι διαταραχές περνούν εντελώς ή σχεδόν εντελώς απαρατήρητες στους τραυματίες. Αργότερα, όταν τις ανακαλύπτουν, δεν φαίνεται να ανησυχούν, αλλά μάλλον τις θεωρούν ως κάτι προσωρινό που δεν επηρεάζει ούτε θέτει σε κίνδυνο την καθημερινότητά τους». Ο Μ έτεινε να υποβαθμίζει τα συμπτώματά του: «Είναι πράγματα που μερικές φορές εμφανίζονται στο οπτικό μου πεδίο», έλεγε.
Ο νευροψυχίατρος Αλμπέρτο Γκαρθία Μολίνα από το Ινστιτούτο Guttmann στην Ισπανία, που συνέγραψε την νέα έρευνα με την κόρη του Γκονθάλο, τονίζει ότι η ιστορία της νευρολογίας είναι γεμάτη με τραγικά περιστατικά που όμως μας βοήθησαν να καταλάβουμε αυτό το περίπλοκο όργανο, όπως αυτό του Φινέας Κέιτζ. Ο Αμερικάνος μηχανοδηγός τρένων επιβίωσε αφού μια μεταλλική ράβδος διαπέρασε τον εγκέφαλό του στις 13 Σεπτεμβρίου 1848. Ο άντρας που πριν ήταν αρκετά ήρεμος τώρα έγινε βίαιος και επιθετικός. Εξαιτίας αυτού, ο Βρετανός γιατρός Ντέιβιντ Φέριερ πρότεινε ότι η κάθε λειτουργία του εγκεφάλου συνδέεται με συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού.
Ο Γκαρθία εξηγεί ότι τη δεκαετία του 1930, η θεωρία σχετικά με τα διακριτά μέρη του εγκεφάλου ήταν κυρίαρχη: «Τότε ο εγκέφαλος αντιμετωπιζόταν σαν μικρά κουτάκια», εξήγησε στην El País ο Γκαρθία Μολίνα. «Όταν τροποποιούσες ένα κουτί, υποτίθεται ότι προέκυπτε μια συγκεκριμένη επίπτωση. Για τον δρ Γκονθάλο, αυτή η θεωρία δεν μπορούσε να απαντήσει στα ερωτήματα που προέκυψαν με τον ασθενή Μ, οπότε άρχισε να δημιουργεί τη δική του θεωρία για τη δυναμική του εγκεφάλου, αμφισβητώντας την τότε τρέχουσα θεωρία για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος», δήλωσε ο ερευνητής.
Μελετώντας τον ασθενή Μ και άλλους ασθενείς με εγκεφαλικές βλάβες, ο Γκονθάλο πρότεινε ότι οι επιπτώσεις της εγκεφαλικής βλάβης εξαρτώνται από το μέγεθος και τη θέση του τραυματισμού. Η μελέτη επίσης απέδειξε ότι οι τραυματισμοί αυτοί δεν καταστρέφουν συγκεκριμένες λειτουργίες, αλλά επηρεάζουν την ισορροπία διαφόρων λειτουργιών, όπως δηλαδή συνέβη στην περίπτωση του ασθενούς Μ.
Όπως αναφέρεται στο sciencealert.com, ο Γκονθάλο αναγνώρισε τρία σύνδρομα που μπορούν να σημειωθούν στον εγκέφαλο μετά από τραυματισμούς: Το κεντρικό (διαταραχές σε πολλές αισθήσεις), το παρακεντρικό (το οποίο μοιάζει με το κεντρικό, αλλά οι επιπτώσεις δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες) και το οριακό (επηρεάζει τις εγκεφαλικές οδούς για συγκεκριμένες αισθήσεις).
Ο Γκονθάλο εργάστηκε με πολλούς ασθενείς που είχαν τραυματιστεί στον Ισπανικό Εμφύλιο και ο ίδιος μάλιστα είχε υπάρξει γιατρός ακόμα και στο μέτωπο στο πλευρό των Αντι-Φρανκιστών. Η μελέτη του ήταν πρωτοποριακή και βασίστηκε σε μια ξεχωριστή περίπτωση, αλλά ως τώρα δεν είχε αναγνωριστεί όσο της άξιζε και αυτό προσπαθεί να αλλάξει η κόρη του Γκονθάλο και ο Γκαρθία Μολίνα.
Η αλληλογραφία μεταξύ του Ασθενή Μ και του Γκονθάλο, που συνεχίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, επιβεβαιώνει ότι ο στρατιώτης δεν έλαβε ποτέ καμία αποζημίωση ή σύνταξη για τον σοβαρό του τραυματισμό.
«Ο πατέρας μου τον θαύμαζε επειδή ήταν πολύ έξυπνος και ικανός να φροντίζει τον εαυτό του και να δουλεύει στα χωράφια», αναφέρει η Ιζαμπέλα, η οποία υπολογίζει ότι ο Ασθενής Μ πέθανε στα τέλη της δεκαετίας του ’90 σε βαθιά πια γεράματα. Η ταυτότητα του ανθρώπου που βοήθησε να αλλάξει όλος ο τρόπος με τον οποίο σήμερα οι επιστήμονες αντιλαμβάνονται και μελετούν τον εγκέφαλο δεν έγινε ποτέ γνωστή.
Μπορούμε να μελετήσουμε και τον δικό σου εγκέφαλο!!!!