Η χρήση των βοτάνων ως φαρμάκων έχει τις ρίζες της στο βαθύ παρελθόν και ξεκινά μαζί με την εμφάνιση του ανθρώπου στη Γη.
Πρόκειται μάλιστα για μια πρακτική που συνεχίστηκε μέχρι πολύ πρόσφατα, όταν η φαρμακοβιομηχανία άρχισε να παρασκευάζει χημικά φάρμακα για να αντικαταστήσει τη βαλεριάνα, την μπελαντόνα, τη μαντζουράνα και πολλά άλλα βότανα, που όμως τα τελευταία χρόνια αρχίζουν να ξανακερδίζουν το ενδιαφέρον, όχι μόνο των απλών ανθρώπων, αλλά και των επιστημόνων, που αναζητούν τις θεραπευτικές τους δυνάμεις που είχαν επισημάνει τόσο οι αρχαίοι Έλληνες όσο και πολλοί γιατροί αργότερα. Σήμερα, περίπου το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιεί αποκλειστικά φαρμακευτικά φυτά, ενώ περίπου το 50% των φαρμάκων έχουν ως βάση κάποια φυσική ουσία.
Στα παρακάτω άρθρο, ξαναβρίσκουμε τα ελληνικά φαρμακευτικά βότανα, όχι βέβαια με την πρόθεση να αντικαταστήσουν τον γιατρό ή τη φαρμακευτική αγωγή, που ποτέ δεν πρέπει να αγνοούμε, αλλά με τη διάθεση να δημιουργήσουν ένα μικρό φυσικό φαρμακείο στο σπίτι μας για ήπιες διαταραχές.
Ενότητα 1η: Οδηγίες χρήσης
Τα φαρμακευτικά βότανα πρέπει να καταναλώνονται με προσοχή και με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού, κυρίως από όσους παίρνουν άλλα φάρμακα ή έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας, αλλά και από τις εγκύους, τις θηλάζουσες και βέβαια τα παιδιά και τους εφήβους.
Τα φαρμακευτικά βότανα δεν αποτελούν πανάκεια, ούτε πρέπει να τα καταναλώνουμε χωρίς μέτρο και με την προσδοκία ότι θα γιατρέψουν όλες τις ασθένειες.
Οτιδήποτε είναι φυσικό δεν σημαίνει ότι είναι και απολύτως ασφαλές. Έτσι, τα φαρμακευτικά φυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται με σύνεση και βάσει των συμβουλών των ειδικών, που τα γνωρίζουν καλά.
Δοσολογία
Οι ποσότητες στις οποίες μπορούμε ή πρέπει να καταναλώνουμε τα φαρμακευτικά φυτά είναι πολύ δύσκολο να καθοριστούν με ακρίβεια. Η σωστή δοσολογία εξαρτάται κάθε φορά από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, η σωματική διάπλαση, η ασθένεια του ατόμου που τα καταναλώνει, καθώς επίσης και από το αν παίρνει άλλα φάρμακα ή αν έχει και άλλα προβλήματα υγείας.
Από την άλλη πλευρά, χρειάζεται να έχουμε υπόψη μας ότι δεν είναι όλα τα βότανα, από όπου κι αν προέρχονται, της ίδιας δραστικότητας, καθώς αυτή ποικίλλει ανάλογα με διάφορους παράγοντες, καλλιέργειας, συγκομιδής, αποξήρανσης, φύλαξης κ.λπ. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι μία επαρκής ποσότητα για έναν ενήλικο που έχει λάβει υπόψη όλες τις αντενδείξεις είναι ένα φλιτζάνι έγχυμα ή αφέψημα τη φορά. Για περισσότερες συμβουλές, ή για συστηματική χρήση, θα πρέπει να συμβουλευτούμε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό μας.
Οι μορφές τους
Αφέψηµα
Το φυτό βράζει μαζί με το νερό, συνήθως για 5-10΄, και στη συνέχεια το διηθούμε. Χρησιμοποιείται για τα ξυλώδη μέρη, όπως οι ρίζες ή οι φλοιοί.
Έγχυµα
Είναι μέθοδος που ενδείκνυται για τα φύλλα, τα άνθη και τα πέταλα, αλλά όχι για τις ρίζες. Επίσης, χρησιμοποιείται και όταν δεν θέλουμε να φύγουν τα πτητικά συστατικά, όπως στις περιπτώσεις των αρωματικών φυτών. Για να το παρασκευάσουμε, βράζουμε το νερό, το κατεβάζουμε από τη φωτιά και προσθέτουμε το βότανο. Κατόπιν, αφήνουμε το μείγμα έτσι για 5-10΄ και στη συνέχεια το διηθούμε.
Που βρίσκουμε τα δραστικότερα;
Είναι διαδεδομένη η λανθασμένη άποψη ότι τα άγρια φυτά είναι πιο δραστικά από τα καλλιεργούμενα. Όταν στα καλλιεργούμενα φυτά οι ποικιλίες που καλλιεργούνται, η περιποίηση των φυτών και η εποχή συλλογής, η φύλαξη (μέρη σκοτεινά και όχι υγρά) και η αποξήρανση (όταν χρειάζεται) είναι σωστές, τότε δεν παρατηρούνται ουσιαστικές διαφορές από τα άγρια. Επίσης, είναι σημαντικό να καταναλώνουμε τα βότανα σε διάστημα όχι μεγαλύτερο του ενός χρόνου από τη στιγμή της συλλογής τους.
Ενότητα 2η: Η ταυτότητά τους
1. Βαλεριάνα, κέντρανθος (κόκκινη βαλεριάνα)
Η βαλεριάνα είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Από τον 18ο αιώνα χρησιμοποιείται ως κατευναστικό του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η κόκκινη βαλεριάνα έχει ανάλογη δράση και χρησιμοποιείται στην κεντρική Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία. Τη βαλεριάνα τη βρίσκουμε κοντά σε ποτάμια και καταρράκτες, σε ελώδεις περιοχές και σε δάση. Το φυτό μπορεί να καλλιεργηθεί με σπόρους και μεταφυτεύοντας τις παραφυάδες σε βάθος 30 εκ. σε ελαφρύ έδαφος. Προτιμάει εδάφη ξηρά και πολύ ήλιο.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ρίζες της, οι οποίες συλλέγονται το φθινόπωρο και αποξηραίνονται στη σκιά, αφού πρώτα τις πλύνουμε καλά.
Χρήση: Σε μορφή εγχύματος λειτουργεί ως ήπιο κατευναστικό, αλλά βοηθά και στην αντιμετώπιση προβλημάτων αϋπνίας.
Προσοχή: Οι υψηλές και συνεχείς δόσεις μπορεί να προκαλέσουν πονοκέφαλο. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για περισσότερες από 8 συνεχείς ημέρες. Επίσης, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι ενισχύει τη δράση των υπνωτικών φαρμάκων. Σκόπιμο είναι να αποφεύγεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας.
2. Δυόσµος
Η καλλιέργειά του γίνεται με παραφυάδες σε ελαφρύ, όχι πολύ στεγνό έδαφος.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα υπέργεια τμήματα του φυτού, που συλλέγονται ακριβώς πριν την άνθιση και αποξηραίνονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.
Χρήση: Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται εξωτερικά σε μυαλγίες και νευραλγίες. Πρέπει όμως να αποφεύγεται η επαφή των παρασκευασμάτων που περιέχουν αιθέριο έλαιο με το πρόσωπο και με τη μύτη. Ως έγχυμα χρησιμοποιείται κατά της γαστρίτιδας, των κολικών και της δυσπεψίας. Διευκολύνει την έκκριση της χολής. Επίσης, υποβοηθά την εφίδρωση στον πυρετό και τη γρίπη. Το βράσιμο των φύλλων σε νερό και η εισπνοή των υδρατμών βοηθά κατά του κρυολογήματος.
Προσοχή: Πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη χρήση του αιθέριου ελαίου για εισπνοές. Δεν πρέπει να δίνεται σε παιδιά για διάστημα μεγαλύτερο από 3 ημέρες, ενώ πρέπει να αποφεύγεται στα βρέφη. Μπορεί να μειώσει τη ροή του γάλακτος, γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή κατά τη γαλουχία. Επίσης, πρέπει να χρησιμοποιείται με μεγάλη προσοχή κατά την κύηση. Η χρήση παρασκευασμάτων με δυόσμο αντενδείκνυται σε άτομα με απόφραξη του χοληδόχου πόρου ή/και με σοβαρή ηπατική βλάβη.
3. Γλυκόριζα
Είναι ένα πολυετές φυτό που το συναντάμε ως αυτοφυές κυρίως στη Μακεδονία. Συλλέγεται από το φθινόπωρο μέχρι το τέλος Μαρτίου.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ρίζες και τα ριζίδια, που πλένονται καλά και αποξηραίνονται.
Χρήση: Το αφέψημα έχει σπασμολυτική δράση και χρησιμοποιείται σε ενοχλήσεις στομάχου. Επίσης, είναι πολύ αποτελεσματικό στον ξηρό βήχα ως μαλακτικό και αποχρεμπτικό.
Προσοχή: Γενικά δεν πρέπει να καταναλώνεται σε υψηλές δόσεις, επειδή προκαλεί υπέρταση, οίδημα και υποκαλιαιμία. Πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται από τους υπερτασικούς. Επίσης, αντενδείκνυται σε άτομα με προβλήματα στη χοληδόχο κύστη, ηπατική κίρρωση, νεφρική ανεπάρκεια, αλλά και στην κύηση.
4. Αγριάδα ή άγρωστις ή αγρόπυρο
Πρόκειται για ένα ζιζάνιο που βρίσκεται σε αγρούς και άγονες περιοχές και συλλέγεται την άνοιξη και το φθινόπωρο. Μπορούμε, επίσης, να το καλλιεργήσουμε και με σπόρους.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Το ρίζωμα, που αποξηραίνεται στη σκιά, αφού πρώτα πλυθεί καλά.
Χρήση: Κυρίως πίνεται ως αφέψημα και ως διουρητικό για τις πέτρες στα νεφρά.
Προσοχή: Ακριβώς επειδή είναι πολύ δραστική, η αγριάδα πρέπει να καταναλώνεται με προσοχή. Το αφέψημα χρειάζεται να είναι πολύ αραιωμένο, καθώς υπάρχει περίπτωση εάν διαλυθούν απότομα οι πέτρες να τραυματίσουν την ουροδόχο κύστη ή/και τους ουρητήρες και να παρατηρηθεί αίμα στα ούρα.
5. Βερβάσκο ή φλόµος
Πρόκειται για ένα πολύ κοινό φυτό στη χώρα μας, που μπορεί επίσης να πολλαπλασιαστεί και με την καλλιέργεια σπόρων.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα άνθη, αποξηραμένα σε σκιά σε ξηρές εποχές, στον αέρα. Τα συλλέγουμε από τα διετή φυτά από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Χρήση: Το έγχυμα ενδείκνυνται για τον παραγωγικό βήχα και τη βρογχική καταρροή.
Προσοχή: Το έγχυμα πρέπει να διηθείται με πανί, για να απομακρύνονται οι τρίχες που έχει το φυτό.
6. Γλυκάνισο ή άνισο
Είναι ένα μονοετές φυτό με χαρακτηριστική ωραία μυρωδιά, του οποίου η καλλιέργεια γίνεται με σπόρους που φυτεύονται την άνοιξη σε σειρές.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Ο καρπός (αποξηραμένος), που συλλέγεται τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο.
Χρήση: Το πίνουμε για να αντιμετωπίσουμε τη βρογχική καταρροή.
Προσοχή: Αντενδείκνυται σε άτομα με υπερευαισθησία στον άνισο ή στη μινθόλη. Μπορεί να προκαλέσει ποικίλες αλλεργικές αντιδράσεις (δερματικές, αναπνευστικές, γαστρεντερικές).
7. Δεντρολίβανο ή αρισµαρές
Είναι ένας μεσογειακός θάμνος που πολλαπλασιάζεται με βλαστούς που αφήνονται να βγάλουν ρίζες ή αναπτύσσονται από σπόρους. Το συλλέγουμε φρέσκο όλο τον χρόνο.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τόσο τα ξηρά (αποξηραίνονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C), όσο και τα χλωρά φύλλα.
Χρήση: Εξωτερικά χρησιμοποιείται σε ερεθισμούς του δέρματος και σε εντριβές για ρευματικές παθήσεις, διότι προκαλεί τοπική υπεραιμία. Όταν λαμβάνεται εσωτερικά, δρα ως τονωτικό, σαν εμμηναγωγό και εκτρωτικό. Το έγχυμα μπορεί επίσης να χρησιμεύσει και κατά της πιτυρίδας, ως τελευταίο ξέπλυμα στα μαλλιά.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει σπασμούς και ίλιγγο.
8. Θυµάρι
Θάμνος που βρίσκεται σε άγρια κατάσταση ή καλλιεργείται με σπόρους που φυτεύονται σε σειρές.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα κλαδιά του, που συλλέγονται πριν την άνθιση και κατά τη διάρκειά της το καλοκαίρι. Το φυτό αποξηραίνεται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.
Χρήση: Το έγχυμα χρησιμοποιείται για λοιμώξεις του θώρακα και ως αποχρεμπτικό σε βρογχική καταρροή.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σε πολύ υψηλές τοξικές δόσεις μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, ίλιγγο και νεφρικές διαταραχές.
9. Μαϊντανός ή πετροσέλινο
Είναι αυτοφυές στην Ελλάδα, αλλά καλλιεργείται και με σπόρους.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Κυρίως τα υπέργεια τμήματα, αλλά και οι ρίζες, που αποξηραίνονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 40° C.
Χρήση: Το αφέψημα είναι διουρητικό και εμμηναγωγό.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και σε περιπτώσεις φλεγμονής των νεφρών. Μπορεί να λαμβάνεται με εξαιρετική προσοχή σε περιπτώσεις οιδήματος που έχει προκληθεί από καρδιακή ή/και νεφρική ανεπάρκεια. Έχουν αναφερθεί περιστασιακές αλλεργικές αντιδράσεις από το δέρμα και τους βλεννογόνους. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις προκαλεί μέθη.
10. Μάραθο ή µάλαθρο
Χρησιμοποιείται από τους ρωμαϊκούς χρόνους και πιστεύεται ότι βοηθάει στο αδυνάτισμα. Μάλιστα, λέγεται ότι το όνομά του προέρχεται από το ρήμα μαραίνω που σημαίνει αδυνατίζω. Στην Ελλάδα το συναντούμε ως αυτοφυές σε ξηρούς τόπους. Η καλλιέργειά του γίνεται με σπόρους που σπέρνονται σε σειρές.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ώριμοι καρποί (αποξηραμένοι), που συλλέγονται το φθινόπωρο.
Χρήση: Το έγχυμα και το αφέψημα χρησιμοποιούνται ως φάρμακα του πεπτικού συστήματος, για τη δυσπεψία, τους κοιλιακούς και στομαχικούς πόνους, αλλά και για τους κολικούς. Το έγχυμα (με την προσθήκη μελιού) χρησιμοποιείται για τη βρογχική καταρροή (και σε παιδιά).
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται στην εγκυμοσύνη και στη γαλουχία. Έχουν αναφερθεί περιστασιακές αλλεργικές αντιδράσεις από το δέρμα και τους βλεννογόνους. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις προκαλεί μέθη.
11. Μαντζουράνα
Είναι αυτοφυής στην Ελλάδα, αλλά καλλιεργείται και με σπόρους.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα υπέργεια τμήματα του φυτού, που συλλέγονται από τον Ιούλιο μέχρι τον Αύγουστο και αποξηραίνονται στη σκιά.
Χρήση: Το αφέψημα είναι ορεκτικό, ευεργετικό για το στομάχι, αντισπασμωδικό, διουρητικό. Το κατάπλασμα με οινόπνευμα χρησιμεύει στον καθαρισμό των πληγών. Πολλές θεραπευτικές ιδιότητες αποδίδονται στη μαντζουράνα, αλλά μέχρι στιγμής δεν είναι καλά τεκμηριωμένες επιστημονικά.
Προσοχή: Σε μεγάλες δόσεις μπορεί να γίνει ηπατοτοξική, γι’ αυτό και η κατάχρηση του αφεψήματος είναι επικίνδυνη. Προσοχή επίσης χρειάζεται και στην εξωτερική εφαρμογή του φυτού. Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι περιέχει σε χαμηλές συγκεντρώσεις αρβουτίνη και υδροκινόνη, που οδηγούν σε αποχρωματισμό του δέρματος.
12. Νεροµολόχα ή αλθέα
Είναι ένα φυτό πολύ κοινό στην Ελλάδα που καλλιεργείται κιόλας. Πολλαπλασιάζεται με τη ρίζα, σπανίως και με σπόρους.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ρίζες, οι οποίες συλλέγονται στο τέλος του φθινοπώρου, αποθηκεύονται σε δροσερό μέρος και στη συνέχεια ξεφλουδίζονται και ξηραίνονται σε θερμοκρασία 50-60° C. Επίσης, τα φύλλα και τα άνθη, που συλλέγονται το καλοκαίρι.
Χρήση: Τα φύλλα και τα άνθη χρησιμοποιούνται όμοια με τη μολόχα. Επιπλέον, οι ρίζες έχουν αντιφλεγμονώδη δράση σε ήπιες φλεγμονές του γαστρικού βλεννογόνου.
Προσοχή: Η ταυτόχρονη χρήση με άλλα φάρμακα μπορεί να επιβραδύνει την απορρόφησή τους.
13. Μελισσόχορτο ή µέλισσα
Το βότανο αυτό ήταν δημοφιλές μεσαιωνικό ελιξήριο νεότητας. Στη χώρα μας το συναντάμε παντού ως αυτοφυές. Επίσης, καλλιεργείται με σπόρους, που βλασταίνουν αργά, ή με διαίρεση φυτών. Προτιμά καλά εδάφη που δεν είναι πολύ στεγνά.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα φύλλα (αποξηραμένα ή φρέσκα), που συλλέγονται πριν την άνθιση. Τα φύλλα αποξηραίνονται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C, όσο το δυνατόν γρηγορότερα, γιατί γίνονται καφέ αν αποξηρανθούν πολύ αργά.
Χρήση: Σε μορφή εγχύματος, ως κατευναστικό.
14. Μολόχα
Είναι ένα μονοετές φυτό πολύ κοινό στην Ελλάδα, που συναντάται σε υγρές περιοχές, σε αγρούς και στην άκρη των δρόμων.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα άνθη ή/και τα φύλλα, που συλλέγονται από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο και αποξηραίνονται γρήγορα στη σκιά.
Χρήση: Σχεδόν πάντα δίνεται ως αφέψημα σε ερεθισμούς του στοματικού βλεννογόνου και του λάρυγγα, όταν συνοδεύονται από ξηρό βήχα. Είναι καταπραϋντικό. Εξωτερικά χρησιμοποιείται σε φλεγμονές του δέρματος.
15. Ρίγανη
Είναι ένα βότανο διαδεδομένο από την αρχαιότητα. Η σύγχρονη έρευνα έχει ανακαλύψει τις αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές της. Είναι αυτοφυές σε ασβεστούχα και πυριτιούχα εδάφη σε ζεστές περιοχές, σε φτωχά βοσκοτόπια, στην άκρη των δρόμων και αλλού. Μπορεί και να καλλιεργηθεί όταν πάρουμε ολόκληρο το φυτό και το μεταφυτέψουμε.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα υπέργεια τμήματα του ανθισμένου φυτού, αποξηραμένο σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.
Χρήση: Το έγχυμα δίνεται κατά του βήχα, σε βρογχική καταρροή και γενικά στις παθήσεις των αναπνευστικών οδών. Χρησιμοποιείται ως διουρητικό, σε ενοχλήσεις του ουροποιητικού συστήματος, σε κοιλιακά άλγη, καθώς και για γαργάρες και πλύσεις του στόματος. Είναι αντιφλεγμονώδες για τον λάρυγγα και τα ούλα. Το μάσημα ριγανόξυλου ανακουφίζει τον πονόδοντο.
Προσοχή: Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για την αποτελεσματικότητα του φυτού και αυτό πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ως προς την αναμενόμενη θεραπευτική του δράση.
16. Τίλιο ή φλαµούρι
Βρίσκεται στα δάση, αλλά καλλιεργείται κιόλας.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Από το δέντρο, που ανθίζει τον Μάιο με Ιούλιο, χρησιμοποιούμε φαρμακευτικά τα άνθη, που συλλέγονται μόλις ανοίξουν τελείως και ξηραίνονται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.
Χρήση: Τα άνθη χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις κρυολογήματος και ως εφιδρωτικό φάρμακο. Το ελληνικό τίλιο είναι πολύ πλούσιο σε βλέννη με πολυσακχαρίτες και κάνει καλό στο στομάχι.
17. Φασκόµηλο ή αλισφακιά
Πρόκειται για ένα φυτό που συνδέεται με τη μακροβιότητα. Είναι αυτοφυές στις χώρες της Μεσογείου, αλλά καλλιεργείται και σε κήπους με σπόρους ή κομμάτια ρίζας.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα φύλλα του, που συλλέγονται το καλοκαίρι, αποξηραμένα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C, αλλά και χλωρά.
Χρήση: Το φυτό έχει αντιμικροβιακές και στυπτικές ιδιότητες. Το έγχυμα χρησιμοποιείται εξωτερικά σε φλεγμονές των βλεννογόνων και εσωτερικά στη δυσπεψία. Επίσης, είναι ιδανικό για γαργάρες και στοματικές πλύσεις.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται στην εγκυμοσύνη και τη γαλουχία, ούτε από όσους έχουν επιληψία, υπέρταση και από τα μικρά παιδιά. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει δηλητηριάσεις. Η παρατεταμένη χρήση μπορεί να οδηγήσει σε επιληπτικούς σπασμούς.
18. Τουσσιλάγκο ή βήχιο ή χαµαιλεύκη
Πρόκειται για ένα πολύ κοινό πολυετές ελληνικό φυτό που συναντάται σε υγρά μέρη.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα άνθη, που συλλέγονται νωρίς την άνοιξη και αποξηραίνονται σε σκιά, και τα φύλλα, που συλλέγονται τον Μάιο και τον Ιούνιο και αποξηραίνονται στον ήλιο.
Χρήση: Ο Ιπποκράτης και ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν ως αποχρεμπτικό. Το έγχυμα από το φυτό αυτό χρησιμοποιείται σε οξεία βρογχική καταρροή και σε ήπιες φλεγμονές του στοματικού και φαρυγγικού βλεννογόνου.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται περισότερο από 4-6 εβδομάδες συνολικά κατ’ έτος. Η χρήση παρασκευασμάτων με τουσσιλάγκο αντενδείκνυται σε άτομα με πέτρες στη χοληδόχο κύστη, με απόφραξη του χοληδόχου πόρου και συναφείς παθήσεις. Εφιστάται η προσοχή κατά την παρασκευή και τη χρήση του, δεδομένου ότι το φυτό περιέχει ηπατοτοξικά συστατικά και η ημερήσια δόση δεν πρέπει να υπερβαίνει συνολικά τα 100 μg σε αυτά τα συστατικά.
19. Χαµοµήλι
Είναι ένα πολύ κοινό και γνωστό φυτό στη χώρα μας. Καλλιεργείται μερικές φορές με σπόρους, που σπέρνονται αργά το φθινόπωρο ή την άνοιξη. Το άγριο χαμομήλι ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα «κεφάλια», αποξηραμένα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35˚ C.
Χρήση: Εσωτερικά -κυρίως ως έγχυμα- χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις στομαχικών διαταραχών και μολύνσεων του στόματος ή του λάρυγγα. Εξωτερικά -με τη μορφή εγχύματος σε κομπρέσες- χρησιμοποιείται σε δερματικά εξανθήματα, σε εγκαύματα και σε φλεγμονές των ματιών.
Προσοχή: Για τις πλύσεις των ματιών με χαμομήλι εφιστάται η προσοχή κατά τη διήθηση του εγχύματος, ώστε να μην υπάρχουν κόκκοι γύρης ή σκόνη στο διήθημα, που μπορεί τελικά να επιδεινώσουν το πρόβλημα. Επίσης, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για παρατεταμένο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
20. Φλησκούνι ή βληχόνι
Είναι είδος συγγενές της μέντας και του δυόσμου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί γι’ αυτά. Βρίσκεται αυτοφυές σε ολόκληρη την Ελλάδα, συνήθως κοντά σε νερά και σε παραθαλάσσιες περιοχές, αλλά μπορεί και να καλλιεργηθεί.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα φύλλα και τα άνθη, που συλλέγονται από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο.
Χρήση: Πίνουμε το αφέψημα ή το έγχυμα ως τονωτικό, ευεργετικό για το στομάχι και καταπραϋντικό κατά της βρογχίτιδας, της ημικρανίας, των ιλίγγων και της διάρροιας. Το κατάπλασμα μπαίνει σε αποστήματα και μώλωπες. Επίσης, χρησιμεύει και για να κάνουμε γαργάρες για τις παθήσεις του ρινοφάρυγγα, για το βήχα και γενικά για το άσθμα και τη γρίπη.
21. Ταραξάκο ή πικραλίδα ή αγριοµάρουλο ή αγριοράδικο
Είναι πολύ κοινό φυτό και το συναντάμε σε χωράφια, στις άκρες των δρόμων και σε ακαλλιέργητες περιοχές.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Η ρίζα, η οποία πρέπει να κόβεται κατά μήκος πριν αποξηρανθεί στον ήλιο ή στη σκιά και συλλέγεται το φθινόπωρο. Επίσης τα φύλλα, καθώς και ολόκληρο το φυτό.
Χρήση: Το έγχυμα από τα φύλλα και ο χυμός τους έχουν διουρητική και ορεξιογόνο δράση. Επίσης, διευκολύνουν την έκκριση της χολής.
Προσοχή: Όπως συμβαίνει και με όλα τα φυτά που περιέχουν πικρά συστατικά, μετά την κατανάλωσή του μπορεί να προκληθεί πεπτική δυσανεξία λόγω γαστρικής υπεροξύτητας. Η χρήση παρασκευασμάτων με ταραξάκο αντενδείκνυται σε άτομα με απόφραξη του χοληδόχου πόρου και συναφείς παθήσεις. Σε περιπτώσεις με πέτρες στη χοληδόχο κύστη μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο κατόπιν ιατρικής συμβουλής.
22. Γεντιανή
Είναι πολυετές φυτό, αυτοφυές στην Ελλάδα.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Η αποξηραμένη ρίζα, που ξεθάβεται το φθινόπωρο.
Χρήση: Το έγχυμα δίνεται ως διεγερτικό της όρεξης.
Προσοχή: Γενικά δεν πρέπει να καταναλώνεται σε υπερβολικές δόσεις. Αντενδείκνυται σε άτομα με έλκος στομάχου ή/και δωδεκαδακτύλου. Υπερευαίσθητα άτομα μπορεί να εμφανίσουν πονοκέφαλο.
