Ανδριανός Γκουρμπάτσης
Αντιστράτηγος – Υπαρχηγός ΠΣ, ε.α, Νομικός
Ως γνωστόν, ο κορωνοϊός COVID-19 αποτελεί μια παγκόσμια απειλή της δημόσιας υγείας με απολογισμό μέχρι σήμερα περισσότερα από 27.500 θύματα. Η δημόσια υγεία αποτελεί στη χώρα μας υψίστης σημασίας έννομο αγαθό προστατευόμενο τόσο από τον συνταγματικό (άρθρο 5 παρ. 5 Συντ) όσο και από τον ποινικό νομοθέτη (άρθρο 285 ΠΚ).
Ωστόσο, παρόλο που ο συνταγματικός νομοθέτης στην παρ. 4 του άρθρου 5 ορίζει, ότι κατ΄ αρχήν απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα καθώς και την ελεύθερη έξοδο και είσοδο σ΄ αυτήν, κατ΄ εξαίρεση, τέτοιου περιεχομένου περιοριστικά μέτρα είναι δυνατόν να επιβληθούν, μεταξύ άλλων και σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο για την πρόληψη αξιόποινων πράξεων, όπως νόμος ορίζει. Εξάλλου στην ερμηνευτική δήλωση που έχει τεθεί στο άρθρο 5 του Συντάγματος, αναφορικά με την προεκτεθείσα απαγόρευση λήψης ατομικών διοικητικών μέτρων δεν περιλαμβάνεται η λήψη μέτρων που επιβάλλονται για την προστασία της δημόσιας υγείας ή της υγείας ασθενών, όπως νόμος ορίζει.
Η Πολιτεία με σκοπό τη λήψη μέτρων για τη θωράκιση της χώρας και πιο συγκεκριμένα της δημόσιας υγείας από την πανδημία του κορωνοϊού προέβη, εκτός άλλων μέτρων, στην έκδοση σχετικού νομικού οπλοστασίου με το οποίο προβλέπεται η ρύθμιση των συγκεκριμένων περιοριστικών μέτρων. Στο νομοθετικό αυτό πλαίσιο και ειδικότερα το άρθρο εξηκοστό όγδοο, παρ. 3, εδ α΄ της από 20 Μαρτίου 2020 ΠΝΠ (Α΄ 68), ορίζεται ότι <<3. Για επιτακτικούς λόγους αντιμετώπισης σοβαρού κινδύνου δημόσιας υγείας που συνίσταται στη μείωση του κινδύνου διασποράς του κορονωϊού COVID-19, είναι δυνατόν να επιβάλλονται ως μέτρα πρόληψης και για το απολύτως αναγκαίο χρονικό διάστημα, περιορισμοί ή απαγόρευση της κυκλοφορίας των πολιτών εν όλω ή εν μέρει στην Επικράτεια….Τα μέτρα του πρώτου εδαφίου της παρούσας επιβάλλονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Προστασίας του Πολίτη, Υγείας και Εσωτερικών μετά από γνώμη της Επιτροπής προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-19….>>.
Κατ΄ εξουσιοδότηση της παρ. 3 εδ γ΄ του ως άνω άρθρου εκδόθηκε η Αριθμ. Δ1α/Γ.Π οικ 20036 /20 Μαρτίου 2020 ΚΥΑ (Β΄ 986), με το άρθρο 1 της οποίας και για επιτακτικούς λόγους αντιμετώπισης σοβαρού κινδύνου δημόσιας υγείας που συνίσταται στη μείωση του κινδύνου της διασποράς του κορωνοϊού COVID-19, επιβλήθηκε ως μέτρο πρόληψης και για το απολύτως αναγκαίο χρονικό διάστημα περιορισμός της κυκλοφορίας των πολιτών σε όλη στην Επικράτεια.
Επίσης στο καθημερινό λεξιλόγιο μας, κατά τη δύσκολη χρονική περίοδο που διέρχεται η χώρα, έχει περιληφθεί ενόψει της ανωτέρω πανδημίας και ο όρος <<καραντίνα>>. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται ως συνώνυμο με την ιατρική απομόνωση (υγειονομική κάθαρση), η οποία εφαρμόζεται σε άτομα που νοσούν ή είναι ύποπτα να έχουν νοσήσει από μεταδοτική ασθένεια – και στο ζωικό κεφάλαιο – και ως εκ τούτου απομονώνονται από τον υγιή πληθυσμό για να την προστασία του. Αποτελεί περιορισμό στην κυκλοφορία ανθρώπων και εμπορευμάτων και στοχεύει στην αποτροπή της εξάπλωσης μιας (μεταδοτικής) ασθένειας, είναι δηλαδή περίοδος επιβεβλημένης απομόνωσης από την υπόλοιπη κοινωνία για να προληφθεί η μετάδοση μιας μεταδοτικής νόσου και η διάρκεια της επιβεβλημένης απομόνωσης ισοδυναμεί με τη μεγαλύτερη δυνατή περίοδο επώασης της νόσου (βλ. ιατρικό λεξικό Iatronet / www.iatronet.gr).
Η επιβολή του μέτρου της απαγόρευσης των πολιτών σε συγκεκριμένη γεωγραφικά προσδιοριζόμενη περιοχή ή και σε όλη την επικράτεια για την προστασία της δημόσιας υγείας, δηλαδή η θέση αυτών σε καραντίνα, είναι το έσχατο και επαχθέστερο, πλην όμως συνταγματικά επιτρεπτού, μέτρο του ατομικού δικαιώματος του απαραβίαστου της προσωπικής ελευθερίας (άρθρο 5, παρ. 3 Συντ), που μπορεί να λαμβάνεται από την Πολιτεία χάριν της δημόσιας υγείας. Και είναι το έσχατο και επαχθέστερο μέτρο, αφού δεν πρόκειται απλά για περιορισμό (απαγόρευση μεν αλλά με ρητά προβλεπόμενες περιπτώσεις εξαιρέσεων), όπως αυτό έχει ήδη από την 23η Μαρτίου 2020 επιβληθεί στη χώρα, σύμφωνα με την ως άνω ΚΥΑ, αλλά για (καθολική) απαγόρευση της κυκλοφορίας των πολιτών.
Στο εννοιολογικό περιεχόμενο της καραντίνας, από νομική άποψη, περιλαμβάνεται τόσο η προσωρινή επιβολή περιορισμού κατ΄ οίκον των κατοίκων ορισμένης περιοχής όσο και η προσωρινή άρση της δυνατότητας μετακίνησης τους εκτός των ορίων της γεωγραφικής αυτής περιοχής. Για να επιβληθεί η καραντίνα, ως μέτρο για την προστασία της δημόσιας υγείας, πρέπει να προβλέπεται από διάταξη νόμου. Επίσης η παραβίαση των όρων της καραντίνας, ως αντικοινωνικής συμπεριφοράς ελεγχόμενη αυτεπαγγέλτως δια των αρμοδίων αρχών, επισύρει για τους υπαίτιους διοικητικό πρόστιμο ύψους 5.000 ευρώ, ενώ ταυτόχρονα συνιστά και αξιόποινη πράξη αυτεπαγγέλτως διωκόμενη, κατά τις διατάξεις του άρθρου 285 ΠΚ ΄΄Παραβίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών΄΄, σύμφωνα με το άρθρο 23, παρ. 5 της από 14.03.2020 ΠΝΠ (Α΄64), η οποία προστέθηκε με το άρθρο 69, παρ. 2, σε συνδυασμό με το άρθρο 68, παρ. 3 της από 20.03.2020 ΠΝΠ (Α΄ 68).
Ωστόσο για να επιβληθεί από την Πολιτεία το μέτρο του περιορισμού ή της απαγόρευσης κυκλοφορίας των πολιτών, εν μέρει ή εν όλω στην επικράτεια, σημαίνει, ότι η συγκεκριμένη περιοχή ή όλη η επικράτεια αντίστοιχα, βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Στο άρθρο 1 περίπτωση (16) του Ν. 4662/2020 (Α΄ ), ως έκτακτη ανάγκη (emergency), ορίζεται η ξαφνική και απρόβλεπτη απειλητική κατάσταση που απαιτεί την άμεση λήψη μέτρων για την ελαχιστοποίηση των δυσμενών συνεπειών της.
Εξάλλου, με την από 11 Μαρτίου 2020 ΠΝΠ <<Κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της εμφάνισης του κορωνοϊού COVID-19 και της ανάγκης περιορισμού της διάδοσής του>> (Α΄55) και συγκεκριμένα από τις διατάξεις αυτής (βλ. ενδεικτικώς άρθρα 16, 17, 18) προκύπτει μεν με έμμεσο πλην όμως σαφή τρόπο, ότι η χώρα τουλάχιστον από την 11η Μαρτίου 2020, ημερομηνία δημοσίευσης της ως άνω Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, βρίσκεται ήδη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, σε καθεστώς και συνθήκες εξαιρετικά επείγουσες και απρόβλεπτες που δικαιολογούν και επιβάλλουν των έσχατων και ιδιαίτερα σκληρών περιοριστικών μέτρων αφού η λήψη των προβλεπόμενων από τις διατάξεις αυτές μέτρων επιβάλλεται ακριβώς για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών δημόσιας υγείας. Άλλωστε και ο Καθηγητής Λοιμωξιολογίας κ. Τσίοδρας, την Παρασκευή 27 Μαρτίου 2020, κατά την τακτική (καθημερινή) συνέντευξη τύπου, δήλωσε ότι: <<Ο κόσμος αντιμετωπίζει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω κορωνοϊού…>>.
Για το σκοπό αυτό θα έπρεπε ήδη να έχει εκδοθεί η προβλεπόμενη από την κείμενη νομοθεσία για την Πολιτική Προστασία σχετική απόφαση του αρμοδίου οργάνου της ΓΓΠΠ. Περαιτέρω το νομικό πλαίσιο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας, που ισχύει σήμερα στη χώρα γενικά για όλους τους κινδύνους ή απειλές που προκαλούν ή ενδέχεται να προκαλέσουν καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης σε ειρηνική περίοδο, προβλέπεται στο Ν. 4662/2020. Ειδικότερα στο άρθρο 25, παρ. 1 αυτού ορίζεται ότι <<1.
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας συντρέχει σε περίπτωση συντελεσθείσης φυσικής και τεχνολογικής καταστροφής ευρείας κλίμακας στον πληθυσμό και στις υποδομές, για την αντιμετώπιση της οποίας δεν επαρκούν οι άμεσα διαθέσιμοι πόροι, μέσα και υλικά των φορέων διαχείρισης σε τοπικό, περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο και απαιτείται η λήψη έκτακτων μέτρων αποκατάστασης ορισμένης χρονικής διάρκειας έτσι όπως ορίζεται στο κείμενο θεσμικό πλαίσιο, από τις κατευθυντήριες οδηγίες, τις εγκυκλίους τις κανονιστικές πράξεις της διοίκησης αναφορικά με την κήρυξη περιοχών σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας….>>.
Επίσης, όπως αναφέρεται στην Αιτιολογική Έκθεση του ως άνω νόμου <<στο άρθρο 25 ορίζονται οι συνθήκες υπό τις οποίες καθίσταται αναγκαία η θέση ορισμένης περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας, με απόφαση του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας, η οποία τυγχάνει άμεσα συνδεδεμένη με την πρωτοβουλία που καλείται, στο πλαίσιο του Εθνικού Μηχανισμού, να αναλάβει η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας έχοντας το ρυθμιστικό ρόλο να διασφαλίσει, μέσω της λήψης έκτακτων μέτρων αποκατάστασης ορισμένης χρονικής διάρκειας, τη μέγιστη αναγκαία και πλέον της διατιθέμενης υπό κανονικές συνθήκες, κινητοποίηση δυναμικού, υλικού και μέσων, το συντονισμό επιχειρούντων Φορέων και την εν γένει επάρκεια του όλου μηχανισμού προς άρση ή μετριασμό των συνεπειών επί των πληθυσμών, των υποδομών,….της πληττόμενης περιοχής….>>.
Περαιτέρω στο άρθρο 30, παρ. 2β του ιδίου ως άνω νόμου ορίζεται, ότι ο Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, εκτός άλλων αρμοδιοτήτων, εκδίδει την απόφαση για την κήρυξη μιας περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας, σύμφωνα με το άρθρο 25. Λεπτομέρειες για τον τρόπο, τη διαδικασία καθώς και κατευθυντήριες οδηγίες για την κήρυξη περιοχών σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας παρέχονται με την με Αρ. Πρωτ. 2300/29-03-2016 Εγκύκλιο της ΓΓΠΠ. Το παραπάνω θεσμικό και νομικό πλαίσιο για την κήρυξη περιοχών σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας είναι γενικό και ισχύει για όλους τους κινδύνους από φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές και απειλές. Ωστόσο με το άρθρο 19, παρ. 1 της από 11 Μαρτίου 2020 ΠΝΠ (Α΄ 55) θεσπίστηκε ειδικό καθεστώς κήρυξης μιας περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας αποκλειστικά και μόνον για την προστασίας έναντι του κορωνοϊού.
Ειδικότερα στην περίπτωση αυτήν, ο Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας δύναται για λόγους δημόσιας υγείας και κατόπιν σχετικής εισήγησης της Εθνικής Επιτροπής προστασίας της Δημόσιας Υγείας, να κηρύσσει, με απόφασή του, περιοχές της Επικράτειας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας.
Μέχρι σήμερα, ως γνωστόν το μέτρο της καραντίνας, δηλαδή προσωρινή επιβολή περιορισμού κατ΄ οίκον των κατοίκων συγκεκριμένων περιοχών και την προσωρινή άρση της δυνατότητας μετακίνησης τους εκτός των ορίων της γεωγραφικής περιοχής τους, έχει επιβληθεί στις εξής περιοχές: α) Με την με Αρ. Πρωτ. 8831 / 16-03-2020 Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας, στα ορεινά χωριά Δαμασκηνιάς και Δραγασιάς του Δήμου Βοίου της Π.Ε. Κοζάνης και β) Με την με Αρ. Πρωτ. ΓΓ 1257/25-03-2020 Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας στην κοινότητα Εχίνου, της Δημοτικής Ενότητας Μύκης, του Δήμου Μύκης της Π.Ε. Ξάνθης της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Κατόπιν των ανωτέρω η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας με την κήρυξη μιας περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας για λόγους δημόσιας υγείας, σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, επιχειρεί να διασφαλίσει, μέσω της λήψης έκτακτων μέτρων για ορισμένη χρονική διάρκεια, τη μέγιστη αναγκαία και πλέον της διατιθέμενης υπό κανονικές συνθήκες κινητοποίηση δυναμικού, υλικού και μέσων, το συντονισμό των επιχειρούντων (εμπλεκομένων) Φορέων και την εν γένει επάρκεια του όλου μηχανισμού προς άρση ή μετριασμό των συνεπειών του κορωνοϊού COVID-19 στον πληθυσμό της πληττόμενης περιοχής.
Συνεπώς αυτή είναι – κι εδώ – εξαντλείται η αποστολή της, η οποία συνίσταται, κατά τα άρθρα 25 και 30, παρ. 2β του Ν. 4662/2020, μόνον στη θέση μιας περιοχής ή και όλης της επικράτειας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας για λόγους δημόσιας υγείας, κατόπιν σχετικής εισήγησης της Εθνικής Επιτροπής προστασίας της Δημόσιας Υγείας. Δεν είναι όμως νομικά ορθό, και ως εκ τούτου είναι μη νόμιμο, μετά την 20η Μαρτίου 2020, όπου άρχισε να ισχύει η με την ταυτάριθμη ημερομηνία προαναφερόμενη Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, ν΄ αποφασίσει επιπλέον τούτου και περιοριστικά μέτρα και πιο συγκεκριμένα να επιβάλει προσωρινή επιβολή περιορισμού κατ΄ οίκον των κατοίκων ορισμένης περιοχής και την προσωρινή άρση της δυνατότητας μετακίνησης τους εκτός των ορίων της γεωγραφικής περιοχής τους, δηλαδή να αποφασίσει τη θέση των κατοίκων ορισμένης περιοχής σε καραντίνα.
Αυτό, με βάση την ισχύουσα σήμερα νομοθεσία στη χώρα, μπορεί ν΄ αποφασιστεί μόνον με κοινή απόφαση των Υπουργών Προστασίας του Πολίτη, Υγείας και Εσωτερικών μετά από γνώμη της Επιτροπής προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του κορωνοϊού COVID-1, κατ΄ εξουσιοδότηση του εξηκοστού όγδοου άρθρου, παρ. 3 της από 20 Μαρτίου 2020 ΠΝΠ.
Δεν μπορεί δηλαδή για το έλασσον, που αποτελεί το μέτρο του περιορισμού της κυκλοφορίας των πολιτών στην Επικράτεια, να επιβάλλεται με κοινή Απόφαση των ως άνω τριών Υπουργών και για το μείζον, που είναι η (καθολική) απαγόρευση της κυκλοφορίας των πολιτών έστω ορισμένης περιοχής, να αποφασίζεται με πράξη του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας.
Μπορεί βέβαια να μην έχει ιδιαίτερη πρακτική σημασία ποιο είναι το αρμόδιο κατά νόμο όργανο που θα εκδώσει την σχετική απόφαση για την επιβολή του μέτρου της καραντίνας μιας περιοχής για λόγους δημόσιας υγείας, όταν μάλιστα ο επιδιωκόμενος σκοπός της επιβολής αυτού του μέτρου τελικά επιτυγχάνεται. Ωστόσο η προεκτεθείσα υποκατάσταση αρμοδιοτήτων μπορεί να εγείρει αμφιβολίες, ως ένα βαθμό, για την υπευθυνότητα με την οποία ενδεχομένως ν΄ αντιμετωπίζεται από τα αρμόδια όργανα η διαχείριση αυτής της υγειονομικής κρίσης.
