Είναι κοινό μυστικό ότι σε πολλά διαζύγια, συνήθως, τα παιδιά εργαλειοποιούνται με ολέθριες συνέπειες για την ψυχολογία τους. Στις ΗΠΑ όμως, έχει βρεθεί μια «συνταγή» επανένωσης παιδιών με κάποιον από τους δύο γονείς που είναι το λιγότερο αμφιλεγόμενη, αν όχι ανεπανόρθωτα τραυματική για τα παιδιά.
Τα τελευταία 10 χρόνια έχει κάνει την εμφάνισή της στις ΗΠΑ μια ιδιαίτερη βιομηχανία εντατικής «θεραπείας επανένωσης» με εντολή δικαστηρίων που διευθετούν διαμάχες επιμέλειας, μετά το διαζύγιο. Υπηρεσίες όπως το Χτίζοντας Οικογενειακές Γέφυρες (Building Family Bridges), χρησιμοποιούν βίντεο και ασκήσεις για να προσπαθήσουν να σπάσουν το μοτίβο ενός παιδιού να απορρίπτει έναν γονέα.
Στη συνέχεια, το παιδί διατάσσεται να ζήσει με αυτόν τον γονέα για μεγάλο χρονικό διάστημα και απαγορεύεται να έχει επαφή με τον άλλο γονέα, δηλαδή αυτόν που προτιμά. Με άλλα λόγια πρόκειται για μια εξαναγκαστική συμφιλίωση με τον έναν γονέα.
Υποστηρικτές του μέτρου θεωρούν ότι είναι η έσχατη λύση κατά τη διάρκεια των χειρότερων διαφωνιών για την επιμέλεια, όταν ένας γονέας θέλει να αποκαταστήσει μια σχέση με ένα παιδί που τους έχει αποφύγει. Σε αυτές τις περιπτώσεις, λένε, ο άλλος ευνοούμενος γονέας πρέπει να αποκοπεί προσωρινά κατά τη διαδικασία της επανένωσης, για να μην παρεμβαίνει.
«Ο στόχος εδώ είναι να διασφαλίσουμε ότι ένα παιδί έχει μια ευτυχισμένη, υγιή σχέση και με τους δύο γονείς του», είπε ο Δημοσθένης Λοράνδος, ψυχολόγος και δικηγόρος που έχει συνεργαστεί με το Χτίζοντας Οικογενειακές Γέφυρες.
Πάντα ρωτούσα τον μπαμπά μου: “Μπορούμε, σε παρακαλώ, να βρούμε μια λύση μας και να σταματήσουμε να εμπλέκουμε τα δικαστήρια;”
Πρόκειται για περιπτώσεις που συνδέονται με την θεωρία του συνδρόμου γονικής αποξένωσης που διατύπωσε πρώτος τη δεκαετία του 1980 ο παιδοψυχίατρος Ρίτσαρντ Γκάρντνερ.
Υπενθυμίζεται, ότι ο Γκάρντνερ αναφέρθηκε σε αυτό που ο ίδιος περιέγραφε ως μια διαταραχή στο πλαίσιο της οποίας ένα παιδί συστηματικά και αδικαιολόγητα μειώνει και προσβάλλει τον ένα γονέα, σαν αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων που περιλαμβάνουν την πλύση εγκεφαλου από πλευράς του άλλου γονέα (συνήθως στα πλαίσια μιας διαφοράς ως προς την ανάθεση της γονικής μέριμνας) καθώς και τις προσπάθειες του παιδιού να κακολογήσει ή κατηγορήσει άδικα τον άλλο γονέα.
Πόσο αποτελεσματικά είναι τα προγράμματα
Ο Μάθιου Σάλιβαν, ψυχολόγος και υποστηρικτής της θεραπείας επανένωσης, είπε ότι τα δικαστήρια συνήθως δεν διατάσσουν τα προγράμματα παρά μόνο αφού αποτύχουν λιγότερο εντατικές παρεμβάσεις και πολλαπλές αξιολογήσεις από ειδικούς. Η αποτελεσματική θεραπεία επιδιώκει να αμφισβητήσει τη δυσλειτουργική συμπεριφορά που εκδηλώνεται από το παιδί και τους δύο γονείς, είπε.
«Αυτές είναι πολύ απαίσιες καταστάσεις από όλες τις πλευρές», είπε ο Σάλιβαν.
Μέχρι σήμερα δεν είναι ξεκάθαρο πόσο συχνά τα δικαστήρια επιβάλλουν τέτοια θεραπεία. Οι ερευνητές λένε ότι προγράμματα όπως το Χτίζοντας Οικογενειακές Γέφυρες πιθανότατα παραγγέλλονται από δικαστές μόνο σε ιδιαίτερα αμφισβητούμενες υποθέσεις, ίσως αρκετές εκατοντάδες τα τελευταία χρόνια.
Σύμφωνα με τον Ζαν Μέρσερ, καθηγητή ψυχολογίας που μελετά τα προγράμματα, δεν έχει ερευνηθεί αρκετά η αποτελεσματικότητα ή η ασφάλεια των προγραμμάτων αυτών, πιστεύοντας ο ίδιος ότι ενέχουν σοβαρούς κινδύνους για τα παιδιά.
«Δεν γνωρίζουμε τα πιο απλά πράγματα – όπως πόσο συχνά φέρεται η μητέρα να αλλοτριώνει τα παιδιά και πόσο συχνά το κάνει ο πατέρας», είπε ο Μέρσερ «Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι υπάρχουν πιθανοί κίνδυνοι για τα παιδιά, όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), και η κατάθλιψη και ο θυμός για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν. Αυτό μπορεί να είναι εξαιρετικά τρομακτικό για αυτούς».
Δεν είναι όπως φαίνεται
Ο ιστότοπος Χτίζοντας Οικογενειακές Γέφυρες αναφέρει ανώνυμους γονείς και κριτές που επαινούν την επιτυχία του. Αναφέρει επίσης μια μελέτη από έναν πρώην υπεύθυνο εργαστηρίου που λέει ότι από τα 83 παιδιά που είχαν συμμετάσχει στο Χτίζοντας Οικογενειακές Γέφυρες, ένας «σημαντικός αριθμός» βελτίωσε τη σχέση τους με τον γονέα που είχαν προηγουμένως απορρίψει.
Ωστόσο, η πρόσφατη εμπειρία της Τόρι Νίλσεν, μιας έφηβης που απομακρύνθηκε βίαια με τον αδελφό της από τη μητέρα τους για να ζήσουν δύο χρόνια με τον πατέρα τους, ήταν εξαιρετικά ψυχοφθόρα.
Αφού η Τόρι είπε την ιστορία της σε μια ακρόαση με βουλευτές της Αριζόνα στις αρχές του 2024, το νομοθετικό σώμα υπό την ηγεσία των Ρεπουμπλικανών ψήφισε ένα μέτρο που απαγορεύει στα δικαστήρια να διατάξουν οποιαδήποτε θεραπεία επανένωσης που αποκόπτει ένα παιδί από τον γονέα που προτιμούν, εκτός εάν συμφωνήσουν και οι δύο γονείς.
Οι Πολιτείες Γιούτα, Νιου Χάμσαϊρ και Τενεσί ενέκριναν παρόμοιες προτάσεις φέτος, ενώ οι Καλιφόρνια και Κολοράντο ψήφισαν παρόμοιους νόμους το 2023. Ορισμένοι νομικοί εμπειρογνώμονες και ομάδες λένε ότι η θεραπεία είναι πολύ ακραία και τραυματίζει τα παιδιά.
Οι ερευνητές για την κακοποίηση παιδιών έχουν εκφράσει ανησυχίες ότι τέτοιες πρακτικές που μπορεί να κοστίσουν στις οικογένειες δεκάδες χιλιάδες δολάρια, είναι άναρχες και χρησιμοποιούν ψευδοεπιστήμη για να παρακινήσουν τα δικαστήρια να πιστέψουν ότι μπορούν να βοηθήσουν παιδιά και γονείς.
«Τα παιδιά διατάσσονται από το δικαστήριο σε δαπανηρές, ανεξέλεγκτες θεραπείες επανένωσης ή «στρατόπεδα», που τα αναγκάζουν να έρθουν σε επαφή με έναν γονέα που συχνά φοβούνται δικαιολογημένα», δήλωσε η Ντένιελ Πόλακ, υπεύθυνη πολιτικής για το Εθνικό Νομικό Κέντρο Ενδοοικογενειακής Βίας στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσιγκτον, το οποίο υποστηρίζει τον περιορισμό της θεραπείας.
Ανησυχώντας για τις αναφορές παιδιών που υπέστησαν τραύματα μετά την απομάκρυνσή τους από έναν γονέα για να παρακολουθήσουν προγράμματα επανένωσης, η ομάδα της Ντένιελ Πόλακ συνεργάζεται με νομοθέτες για να τα περιορίσει.
Ο νόμος του Κάιντεν, που ψηφίστηκε από το Κογκρέσο το 2022, παρέχει ομοσπονδιακή χρηματοδότηση σε πολιτείες που περιορίζουν τη θεραπεία επανένωσης που δεν αποδεικνύεται αποτελεσματική και εκπαιδεύει τους δικαστές για τον καλύτερο τρόπο αξιολόγησης των καταγγελιών κατάχρησης σε καυγάδες κράτησης.
Ο νόμος πήρε το όνομά του από την Κάιντεν Μανκούσο, ένα 7χρονο κοριτσάκι από τη Πενσυλβάνια που ξυλοκοπήθηκε θανάσιμα από τον πατέρα της, αφού ένας δικαστής του επέτρεψε επισκέψεις χωρίς επίβλεψη παρά τις προειδοποιήσεις της μητέρας της για το βίαιο ιστορικό του.
Άσε τα δικαστήρια στην άκρη πατέρα
Η Τόρι, που είναι ενήλικη σήμερα και ήταν 6 ετών όταν οι γονείς της χώρισαν, παλεύει να καταλάβει γιατί ο πατέρας της επιδίωξε τη θεραπεία επανένωσης ως λύση. Θέλει μια θετική σχέση μαζί του, αλλά αυτό που έκανε έκανε χειρότερα τα πράγματα στη σχέση τους.
«Πάντα ρωτούσα τον μπαμπά μου: “Μπορούμε, σε παρακαλώ, να βρούμε μια λύση μας και να σταματήσουμε να εμπλέκουμε τα δικαστήρια;” Όλα φαίνονταν τόσο περιττά και στενάχωρα. Θα μπορούσαμε όλοι να τα πούμε καλά», είπε.
«Τίποτα από όλα αυτά δεν έπρεπε να συμβεί ποτέ».
