Καθώς οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης συνέκλιναν στη Δαμασκό από το βορρά και το νότο αργά το βράδυ του Σαββάτου, ο Άσαντ κατέφυγε στο αεροδρόμιο και επιβιβάστηκε σε αεροπλάνο με προορισμό τη Μόσχα, όπου ο – επί μακρόν σύμμαχός του – Ρώσος πρόεδρος του χορήγησε άσυλο.
Όπως γράφει στην Washington Post η Liz Sly, ο Άσαντ αφήνει πίσω του μια κληρονομιά αγριότητας, φόβου και καταστροφής που έχει παραμορφώσει τη σύγχρονη Μέση Ανατολή.
Τεράστιες εκτάσεις της Συρίας έχουν καταστραφεί συθέμελα, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και δεκάδες χιλιάδες αγνοούνται, πολλοί από τους οποίους «εξαφανισμένοι» στη μαύρη τρύπα των διαβόητων φυλακών του καθεστώτος.
Η ταχύτητα των επιτυχιών των ανταρτών εξέπληξε τον κόσμο, αιφνιδιάζοντας μια διεθνή κοινότητα που είχε προ πολλού εγκαταλείψει τη συριακή αντιπολίτευση – συμφιλιωμένη εν πολλοίς με το φαινομενικά αναπόφευκτο της εξουσίας του Άσαντ.
Το πρωί της Κυριακής ξυπνήσαμε όλοι σε μια νέα πραγματικότητα. Πρόκειται ίσως για την πιο ανατρεπτική εξέλιξη των τελευταίων 14 μηνών από τότε που η επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 εξαπέλυσε ένα κύμα βίαιων αντιποίνων που άλλαξε την ισορροπία των δυνάμεων στην περιοχή.
Το τέλος του εμφυλίου ή απλά το επόμενο κεφάλαιο;
Με την απομάκρυνση του Άσαντ, δύο ερωτήματα «βασανίζουν» τώρα την Ουάσινγκτον, μόλις έξι εβδομάδες πριν από την ορκωμοσία του εκλεγμένου προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για τη δεύτερη θητεία του.
Το πρώτο είναι αν θα διώξουν οι αντάρτες τους Ιρανούς και τους Ρώσους από το συριακό έδαφος – όπως έχουν απειλήσει ορισμένοι από τους ηγέτες τους – ή αν από ρεαλισμό, θα επιδιώξουν κάποιου είδους διευθέτηση με τις δύο δυνάμεις που βοήθησαν στην εξόντωσή τους.
Το δεύτερο αφορά τη στάση της Τεχεράνης: Aποδυναμωμένοι από την απώλεια της Χαμάς, της Χεζμπολάχ, και τώρα του Άσαντ, οι Ιρανοί θα κρίνουν πως ο καλύτερος δρόμος είναι εκείνος των νέων διαπραγματεύσεων με τον Τραμπ ή εναλλακτικά θα «τρέξουν» τις διαδικασίες για μια πυρηνική βόμβα – το όπλο που ορισμένοι θεωρούν ως την τελευταία γραμμή άμυνάς τους σε αυτή τη νέα εποχή ευπάθειας;
Μπορεί να περάσουν μήνες προτού ξεκαθαρίσει η απάντηση σε οποιοδήποτε από αυτά τα ερωτήματα, σχολιάζει ο David E. Sanger στους New York Times.
Ωστόσο ανάλογα με τις απαντήσεις που θα δοθούν, θα καθοριστεί και το αν η Κυριακή ήταν η αρχή της «απελευθέρωσης» και της ανοικοδόμησης – ή το προοίμιο για περισσότερη βία.
Λίγο πριν την πτώση της Δαμασκού, ο ηγέτης της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ – της πρώην αντάρτικης ομάδας που συνδέεται με την Αλ Κάιντα και η οποία ηγήθηκε των ανταρτών στην αιφνιδιαστική επιχείρηση των προηγούμενων ημερών, δήλωνε στο CNN ότι «η επανάσταση έχει μεταλλαχθεί από χάος σε μια αίσθηση τάξης».
Απαντώντας στα σενάρια που διακινούνταν στη Συρία πως η HTS θα προσπαθήσει να επιβάλλει τον αυστηρό ισλαμικό νόμο (σαρία) στις περιοχές που ελέγχει, διευκρίνιζε πως η οργάνωσή του «μπορεί να διαλυθεί ανά πάσα στιγμή».
«Δεν αποτελεί η ίδια σκοπό, αλλά το μέσο για να πετύχουμε ένα σημαντικό έργο: να ανατρέψουμε αυτό το καθεστώς».
O αλ Τζολάνι – ο οποίος εξακολουθεί να καταζητείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες ως τρομοκράτης, έχει εξηγήσει πάντως πως «το πιο σημαντικό πράγμα είναι να οικοδομήσουμε θεσμούς» – κάτι που υποδηλώνει πως οι αντάρτες επιθυμούν πλέον μια κοινωνία στην οποία οι εκτοπισμένοι Σύροι θα ήθελαν να επιστρέψουν. «Όχι μια χώρα όπου ένας μόνο κυβερνήτης λαμβάνει αυθαίρετες αποφάσεις».
Η Συρία το επόμενο failed state;
«Κανείς δεν θα κλάψει τον Άσαντ» φέρεται να σχολιάζει ο πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Ισραήλ Νταν Σαπίρο.
Ωστόσο είναι άλλο πράγμα να γιορτάζει κανείς την πτώση του Άσαντ και άλλο να διαχειρίζεται το κενό εξουσίας με τέτοιο τρόπο που η Συρία δεν θα γίνει ένα «κράτος – τρομοκράτης» αλλά ούτε κι ένα χρεωκοπημένο κράτος (failed state), όπως έγινε η Λιβύη μετά την εκθρόνιση και τη δολοφονία του Μουαμάρ Καντάφι πριν από 13 χρόνια.
Την Κυριακή – κι ενώ ο Άσαντ εγκατέλειπε την χώρα – οι Ηνωμένες Πολιτείες βομβάρδισαν μαχητές του ISIS, σε μια «αντιτρομοκρατική προσπάθεια» που, σύμφωνα με αξιωματούχους, δεν είχε καμία σχέση με την πτώση της Δαμασκού.
«Δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία: δεν θα αφήσουμε το Ισλαμικό Κράτος να ανασυσταθεί και να εκμεταλλευτεί την τρέχουσα κατάσταση στη Συρία», δήλωσε ο στρατηγός Έρικ Κουρίλα σε ανακοίνωση της Centcom [της αμερικανικής στρατιωτικής διοίκησης για τη Μέση Ανατολή].
Τα νέα διαπραγματευτικά χαρτιά του Τραμπ
Ανεξάρτητα με το αν το αναγνωρίζει δημόσια ο Τραμπ ή όχι, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τεράστια συμφέροντα από τον ενδεχόμενο διωγμό της Ρωσίας από τις ναυτικές εγκαταστάσεις της στην Ταρτούς – το μοναδικό λιμάνι της Μεσογείου για την επισκευή και την υποστήριξη ρωσικών πολεμικών πλοίων.
Εν μέσω του νέου ψυχρού πολέμου Ρωσίας – Δύσης, το ενδεχόμενο η Μόσχα να χάσει οριστικά την πρόσβαση στη Συρία θα μπορούσε να αποτελέσει τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και μια ενδιαφέρουσα πρώτη δοκιμασία για το πώς ο Τραμπ θα χειριστεί τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Αλλά το μεγαλύτερο ερώτημα είναι πώς ο επερχόμενος πρόεδρος θα αντιμετωπίσει το Ιράν. Τις τελευταίες εβδομάδες, έχει εκφράσει ενδιαφέρον για μια νέα διαπραγμάτευση με την Τεχεράνη, έξι χρόνια μετά τον τερματισμό της πυρηνικής συμφωνίας του 2015. Οι Ιρανοί έχουν δείξει επίσης κάποιο ενδιαφέρον – αν και δεν είναι σαφές ότι είναι πρόθυμοι να εγκαταλείψουν το πυρηνικό πρόγραμμα στο οποίο έχουν επενδύσει τόσα πολλά τα τελευταία χρόνια.
Ο κίνδυνος είναι οι ηγέτες του Ιράν να αποφασίσουν τώρα πως η χώρα είναι τόσο αποδυναμωμένη που χρειάζεται ένα πυρηνικό όπλο περισσότερο από ποτέ.
Την Παρασκευή, ο Ραφαέλ Γκρόσι, γενικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, δήλωσε ότι το Ιράν έχει επιταχύνει δραματικά την παραγωγή ουρανίου. Διαθέτει ήδη αρκετό απόθεμα για την κατασκευή τεσσάρων βομβών, αν και η διαμόρφωσή τους σε πολεμική κεφαλή θα μπορούσε να διαρκέσει ένα έτος έως 18 μήνες.
Αυτό θα μπορούσε να είναι απλώς ένα διαπραγματευτικό τέχνασμα της Τεχεράνης. Είναι σαφές, ωστόσο, πως η ιρανική ηγεσία βρίσκεται υπό πίεση και ανησυχεί για τη συνέχεια.
Το αν αυτή η νέα ανασφάλεια την φέρει πιο κοντά στις διαπραγματεύσεις ή στο απόλυτο όπλο καταστροφής είναι ένα από τα πολλά ερωτήματα που μένουν να απαντηθούν.
Μήπως τελικά μετά από τη νεα εποχή για τη Συρία, το επόμενο βήμα θα είναι η δημιουργία ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους , στα νοτιοανατολικά της Τουρκίας;
Με τις ευλογίες του Ισραήλ, των ΗΠΑ;
Και μάλιστα με τάσεις επέκτασης και προς το μέρος τής Τουρκίας;;;