Πώς γίνεται τόσο σπουδαίοι και προηγμένοι πολιτισμοί να χτίστηκαν χωρίς να χρησιμοποιήσουν ποτέ τον τροχό;
Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν: Μια από τις πιο σπουδαίες εφευρέσεις του ανθρώπινου είδους ήταν ο τροχός καθώς έδωσε στον άνθρωπο απεριόριστες δυνατότητες και έκανε τη ζωή του πολύ πιο εύκολη.
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ο τροχός εφευρέθηκε για πρώτη φορά πριν από περίπου 5.500 χρόνια. Τότε χρονολογείται ο αρχαιότερος τροχός που έχει βρεθεί μέχρι τώρα στην Μεσοποταμία. Κι όμως αυτός ο σχετικά απλώς μηχανισμός εφευρέθηκε με αρκετή καθυστέρηση, όταν μάλιστα πιο περίπλοκες κατασκευές, όπως οι βάρκες, τα βαμβακερά υφάσματα ή ακόμα και η τεχνική της γεωργίας προηγήθηκαν.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι λόγοι γι’ αυτήν την «αργοπορημένη» εμφάνισή του σχετίζονται με τον σχεδιασμό του. Ο τροχός και ο άξονάς του θα πρέπει να έχουν την τέλεια ένωση. Να είναι σφικτά δεμένοι, ώστε να μην διαλυθεί η κατασκευή, αλλά όχι τόσο σφιχτά ώστε να μην μπορεί να γυρίσει ο τροχός. Εκτός αυτού, τόσο το τελείωμα του άξονα όσο και η τρύπα του τροχού θα πρέπει να είναι τελείως λεία, ώστε να μειώνεται η τριβή. Τα προβλήματα αυτά είναι πολύ εύκολο να ξεπεραστούν πλέον στον 21ο αιώνα, ωστόσο στην προϊστορία ήταν σχεδόν ανυπέρβλητα.
Γι’ αυτό το λόγο, ο ανθρωπολόγος Ντέιβιντ Άντονι υποστηρίζει ότι πιθανόν οι άνθρωποι είχαν συλλάβει την ιδέα του τροχού ήδη από την Εποχή του Λίθου, ωστόσο η υλοποίησή του δεν κατέστη εφικτή μέχρι την κατασκευή εργαλείων μεγαλύτερης ακρίβειας, όπως οι χάλκινες σμίλες περί το 4.000 π.Χ.
Η εφεύρεση του τροχού επιτάχυνε σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού κάνοντας πιο εύκολα τα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων. Τα εμπορικά δίκτυα επεκτάθηκαν, αν και το ίδιο συνέβη και με τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις επεκτατικές διαθέσεις της κάθε περιοχής. Οι πόλεις μεγάλωσαν και ο αυξημένος πληθυσμός μπορούσε πλέον να συντηρηθεί πιο εύκολα χάρη στις καλύτερες μεθόδους καλλιέργειας με την χρήση τροχοφόρων μηχανημάτων.
Τουλάχιστον όλα αυτά συνέβησαν στις περιοχές της Ευρώπης και της Ασίας. Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού όμως η ιστορία είναι πολύ διαφορετική.
Ένας παράλληλος κόσμος
Παράλληλα με τους ευρωπαϊκούς και ασιατικούς πολιτισμούς, στην Αμερική άνθισαν οι πολιτισμοί των Μάγιας, των Αζτέκων, των Ίνκας και άλλων φυλών. Ωστόσο, κανείς από αυτούς δεν γνώριζε τον τροχό μέχρι που έφτασαν στα εδάφη τους οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες τον 15ο και 16ο αιώνα μ.Χ. Το γιατί αυτοί οι πολιτισμοί δεν εφηύραν ποτέ τον τροχό δεν είναι κάτι ξεκάθαρο για τους αρχαιολόγους.
Είναι δεδομένο ότι είχαν την τεχνογνωσία αν κρίνουμε τα εντυπωσιακά επιτεύγματα μηχανικής που είχαν καταφέρει, αλλά και την εντυπωσιακή ακρίβεια των ημερολογίων τους. Τόσο οι Μάγιας όσο και οι Ίνκας στις πόλεις τους κατασκεύαζαν δρόμους, ωστόσο αυτοί προορίζονταν μόνο για τους πεζούς.
Για πολύ καιρό θεωρούνταν ότι οι Αμερικανοί ιθαγενείς δεν χρησιμοποιούσαν τον τροχό, επειδή δεν ήξεραν πώς να τον κατασκευάζουν ή επειδή δεν είχαν συλλάβει την ιδέα του. Ωστόσο, όπως αποδείχθηκε αυτό δεν είναι αληθές. Το 1880, ο αρχαιολόγος Ντεζιρέ Τσαρνάι πραγματοποιούσε ανασκαφές στην πόλη του Μεξικό, όταν εντόπισε τον τάφο ενός παιδιού από την εποχή των Αζτέκων. Δίπλα στα οστά του βρήκε μια μικρή φιγούρα κογιότ πάνω σε τέσσερις ρόδες. Από τότε οι αρχαιολόγοι έχουν βρει πολλά παιδικά παιχνίδια με ρόδες σε όλη την χώρα. Τα περισσότερα προέρχονται από Τολτέκους, ο πολιτισμός των οποίων άνθισε περίπου το 900 με 1100 μ.Χ. Ωστόσο, πέρα από τα πολλά τροχοφόρα παιχνίδια δεν έχει βρεθεί ποτέ κάποιο πραγματικό μηχάνημα με ρόδες.
Έτσι, οι εξηγήσεις των αρχαιολόγων στο γιατί οι Αζτέκοι, οι Ίνκας, οι Μάγιας και οι άλλες φυλές δεν χρησιμοποιούσαν τον τροχό εστιάζουν πλέον όχι στην έλλειψη γνώσης από πλευράς τους-καθώς είναι προφανές ότι γνώριζαν τον τροχό- αλλά στην έλλειψη πρακτικότητας.
Λάμα, κανό και… πόδια
Ο Πλωτίνος είχε πει ότι η ανάγκη είναι η μητέρα της εφεύρεσης και η ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης αλλά και όλης της φύσης φαίνεται ότι βασίζεται σε αυτό το ρητό. Οι αρχαιολόγοι συμφωνούν ότι οι αρχαίοι Αμερικάνοι φαίνεται ότι δεν είχαν τις ίδιες ανάγκες για τροχοφόρα οχήματα, όπως οι αρχαίοι Ευρωπαίοι και Ασιάτες. Ωστόσο γιατί μπορεί να ισχύει αυτό;
Ένας βασικός παράγοντας είναι το γεγονός ότι στην αμερικανική ήπειρο δεν υπήρχαν πολλά ζώα αρκετά ισχυρά για να έλκουν τα οχήματα αυτά. Τα άλογα, οι αγελάδες και τα βόδια διέσχισαν τον Ατλαντικό την ίδια εποχή με τον τροχό από τους αποικιοκράτες (άλογα υπήρχαν και εκατομμύρια χρόνια πριν στην ήπειρο της Αμερικής ωστόσο για κάποιον άγνωστο λόγο είχαν εξαφανιστεί μέχρι τον 15ο αιώνα)
Ένας ακόμα σημαντικός λόγος είναι η γεωμορφολογία της περιοχής. Πράγματι, οι Ίνκας κατασκεύαζαν δρόμους ωστόσο αυτοί περνούσαν μέσα από το δύσβατο και κακοτράχαλο έδαφος των βουνών των Άνδεων. Οι δρόμοι περιελάμβαναν και τεράστιες σκάλες και κρεμαστές γέφυρες που δεν θα μπορούσε να διασχίσει κανένα τροχοφόρο όχημα. Αντίστοιχα, οι Ίνκας χρησιμοποιούσαν ανθρώπους μεταφορείς και λάμας, τα οποία είναι εξαιρετικοί αναρριχητές.
Τα ίδια ισχύουν και για τους υπόλοιπους αμερικανικούς πολιτισμούς. Στην περιοχή του Γιουκατάν, οι Μάγιας μπορούσαν να ταξιδέψουν στις επαρχιακές περιοχές τους μόνο μέσα από στενά μονοπάτια προσβάσιμα μόνο με τα πόδια, ενώ οι αγορές στις μεγάλες πόλεις των Αζτέκων Τλατελόλκο και Τενοτστιτλάν ήταν εύκολα προσβάσιμες με κανό, τα οποία σύμφωνα με τους πρώτους Ισπανούς περιηγητές μπορούσε να τα βρει κανείς σε κάθε λίμνη και δρόμους σε όλη την αυτοκρατορία. Αντίστοιχη εξήγηση έχει δοθεί και για τους Πολυνήσιους, έναν άλλο αρχαίο πολιτισμό που ζούσε σε μεγάλο βαθμό στη θάλασσα και δεν χρησιμοποίησε ποτέ τον τροχό.
Το γεγονός ότι οι Αζτέκοι, οι Ίνκας, οι Μάγιας και οι άλλοι πολιτισμοί δεν χρησιμοποίησαν ποτέ τον τροχό δεν τους εμπόδισε να φτάσουν σε υψηλά επίπεδα στον πολιτισμό τους εφάμιλλα με αυτά των Ευρωπαίων συγχρόνων τους. Οι Ίνκας επικοινωνούσαν μέσα από ένα τεράστιο οδικό δίκτυο που εκτεινόταν σε μήκος 4.000 χιλιομέτρων από το Κίτο ως το Σαντιάγο χρησιμοποιώντας μόνο μεταφορείς και λάμα. Παράλληλα, η αρχιτεκτονική τους ήταν πολύ εξελιγμένη κατασκευάζοντας τα κτίριά τους από πέτρες τόσο μεγάλες και βαριές όσο κι αυτές του Στόουνχετζ. Οι Μάγια και άλλες φυλές αντίστοιχα κατασκεύασαν τις μεγαλειώδεις πυραμίδες τους. Κι όλα αυτά χωρίς την χρήση του τροχού.
«Οι Μάγια δεν χρησιμοποιούσαν ούτε τον τροχό ούτε ζώα, οπότε μετέφεραν τις πέτρες και τα οικοδομικά τους υλικά από τα λατομεία στο σημείο που ήθελαν χρησιμοποιώντας ανθρώπους», ανέφερε σχετικά η ανθρωπολόγος Τζούντιθ Μάξγουελ προσθέτοντας ότι τις πολύ μεγάλες πέτρες τις έσερναν πάνω σε κορμούς δέντρων.
Φυσικά, η απουσία του τροχού διαμόρφωσε τους πολιτισμούς με τον δικό της τρόπο. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Πάτρικ Κιρχ οι προσπάθειες να ενωθούν οι ανεξάρτητες φυλές που βρίσκονταν συχνά σε εμπόλεμη κατάσταση αποτύγχαναν συνεχώς λόγω του πολύ χρόνου που χρειαζόταν για να μετακινηθεί κάποιος από το ένα φρούριο στο άλλο.
Όταν τελικά ο τροχός έκανε την εμφάνισή του με τους Ευρωπαίους τα πάντα άλλαξαν. Βέβαια, αν και οι ιθαγενείς μπορούσαν πλέον να χρησιμοποιούν τον τροχό για τις μετακινήσεις τους, την κατασκευή υφασμάτων και αγγείων, αυτή η νέα τεχνολογία δεν αντικατέστησε τα πάντα εν μια νυκτί. Η παραδοσιακή υφαντουργία και κεραμική συνέχισαν να χρησιμοποιούνται για πολύ καιρό και πέρασαν από την μια γενιά στην άλλη επιζώντας μέχρι και σήμερα. Άλλωστε πολλά μέρη στην επαρχία του Γιουκατάν δεν μπορεί να τα προσεγγίσει κάποιος με αυτοκίνητο. Ο μόνος τρόπος για να φτάσεις στην κορυφή του Μάτσου Πίτσου είναι να περπατήσεις- όπως ακριβώς έκαναν και οι Ίνκας.
