«Ζαφείρης»: Η Μαριώ του Καραϊσκάκη που ντυνόταν αντρικά και πολεμούσε στο πλευρό του

Η νεαρή Τουρκάλα που βαφτίστηκε Χριστιανή και ακολουθούσε παντού τον Γεώργιο Καραϊσκάκη

Το 1855 ο Θεόδωρος Βρυζάκης ζωγράφισε τον πίνακα του «Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στην Καστέλα». Εκτός από ένα εκπληκτικό έργο τέχνης ο πίνακας, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη, έχει μια μοναδική ιδιαιτερότητα. Θεωρείται και η μοναδική απεικόνιση ενός ξεχωριστού συντρόφου του Γεωργίου Καραϊσκάκη, τον «Ζαφείρη». Ο Βρυζάκης τον έχει συμπεριλάβει στο έργο του τοποθετώντας τον στο δεξί κάτω άκρο του πίνακα να βάζει νερό σε μια κούπα.

Ο «Ζαφείρης» ήταν μια νεαρή μουσουλμάνα η οποία σύμφωνα με κάποιες αναφορές αιχμαλωτίστηκε κάπου κοντά στο Ναύπλιο. Ο Καραϊσκάκης την πήρε μαζί του και τη βάφτισε Χριστιανή δίνοντας της το όνομα Μαρία. Τον ακολουθούσε παντού σε όλες τις εκστρατείες του αλλά και στις συναντήσεις με άλλους καπετάνιους και έγινε γνωστή ως η Μαριώ του Καραϊσκάκη. Του μαγείρευε και τον φρόντιζε. «Ὁ Καραϊσκάκης ’σ τὴς ἐκστρατεῖες του εἶχε πάντα μαζί του μιὰ Τουρκοπούλα βαφτισμένη, ποῦ τὴν ἔλεγαν Μαριώ. Αὐτὴ ἦταν ντυμένη φουστανέλλες, σὰν ἄντρας, κ’ εἶχε τ’ ὄνομα Ζαφείρης ἀνάμεσα ’σ τὰ παληκάρια» αναφέρει ο Ιωάννης Βλαχόπουλος στη βιογραφία του Καραϊσκάκη.

Η περιγραφή του Τζορτζ Κόχραν

Η ομάδα του καπετάνιου την αποκαλούσε «Ζαφείρη» καθώς ντυνόταν κυρίως με ανδρικά ρούχα και συμμετείχε σε κάποιες από τις μάχες. Ο Τζορτζ Κόχραν, ανιψιός του ναυάρχου Τόμας Κόχραν, βρέθηκε το 1827 στην Ελλάδα και συνάντησε τη Μαρία. Στο βιβλίο του «Wanderings in Greece» βρίσκουμε τη μοναδική περιγραφή της κοπέλας.

Ο Κόχραν αναφέρει:

«Ανάμεσα στους οπαδούς του ήταν μια ορντινάντσα που παρευρισκόταν παντού- και για την οποία πρέπει παρενθετικά να δώσω μια σύντομη περιγραφή. Αυτή η ορντινάντσα ήταν μια Τουρκάλα, ντυμένη εν μέρει αντρικά, και εν μέρει σα γυναίκα. Είχε φυλακιστεί από τον Καραϊσκάκη… και ο Καραϊσκάκης προσκολλήθηκε σε αυτήν, και εκείνη σε αυτόν. Τον φρόντιζε νύχτα και μέρα. Μετέφερε στον ώμο της ένα ελαφρύ ελληνικό μουσκέτο, και στη ζώνη τις θήκες πιστολιών και ένα γιαταγάνι. Είχε ευχάριστο παρουσιαστικό , αλλά είχε χαρακτήρα περισσότερο τουρκικό παρά ελληνικό. Το πρόσωπό της ήταν μάλλον στρογγυλό παρά οβάλ. Είχε μια τέλεια ευθεία μύτη, σκούρα μάτια και φρύδια, και μια επιδερμίδα καθόλου σκούρα, αλλά με ένα υγιές και όμορφο λευκό και κόκκινο χρώμα. Τα μαλλιά της ήταν σκούρα πυκνά, και ήταν πλεγμένα σε κοτσίδα, και μέρος τους τυλιγμένο κάτω από ένα φέσι με μπλε φούντα. Φορούσε άσπρο βαμβακερό παντελόνι, με ένα άσπρο σακάκι από δέρμα προβάτου, που έφτανε μέχρι τη μέση της. Το σακάκι ήταν ζωσμένο με μια κόκκινη δερμάτινη ζώνη, που όπως έχω περιγράψει προηγουμένως είχε όπλα. Οι τρόποι της ήταν πολύ ήπιοι και διακριτικοί, και, όταν έβλεπε εμάς τους ξένους, κατέβαζε τα μάτια της με μια πολύ γοητευτική και ελκυστική σεμνότητα. Η συμπεριφορά αυτής της γυναίκας προσέφερε ένα καλό παράδειγμα του τι μπορεί να προσφέρει η γυναικεία προσήλωση. Κανένας κίνδυνος, όσο μεγάλος κι αν ήταν, δεν την κράτησε μακριά από το πεδίο της μάχης· και παρόλο που δεν πολεμούσε, αψηφούσε τη ζωή της, ενώ ακολουθούσε τον κύρη της».

Το περιστατικό με τη σύζυγο του Καραϊσκάκη

Στη βιβλιογραφία για τον Καραϊσκάκη εντοπίζονται δύο ακόμα αναφορές για τη Μαρία. Σε συνάντηση στην Αράχωβα, ο Καραϊσκάκης καθησυχάζει έναν καλόγερο που θέλει να του δώσει μια απόρρητη πληροφορία. «Ωμίλει, ελευθέρως καλόγερε, ο Ζαφείρης είναι ο πιστότερος των υπηρεσιών μου» του λέει.

Ένα άλλο περιστατικό που περιγράφεται είναι σε ένα ταξίδι του Καραϊσκάκη στο Κάλαμο για να δει την οικογένειά του. Η σύζυγος του Γκόλφω Ψαρογιαννοπούλου, του παραπονιέται για τη συμπεριφορά ενός από την ομάδα του. «Tι πράματα είναι αυτά που κάνουν οι άντρες σου, παλεύουν τις ψυχοκόρες μου στο μαγειριό» του λέει. Ο Καραϊσκάκης ζητά να του φέρουν μπροστά τους αυτούς που πείραξαν τα κορίτσια. Όταν του φέρνουν τον «Ζαφείρη» ξεσπά σε τρανταχτά γέλια. «Γιατί γελάς;» τον ρωτά η σύζυγος του και αυτός της εξηγεί ότι ο «Ζαφείρης» είναι γυναίκα και λέγεται Μαρία.

Η σύζυγος όμως αντί να ηρεμήσει άρχισε να τις μπαίνουν έννοιες ότι ο άντρας της κουβαλάει την ερωμένη παντού μαζί του.

Άρχισε να τον ρωτά τι την ήθελε και την κουβάλαγε μαζί του και παρόμοια. Με το γνωστό του… ιδιαίτερο χιούμορ ο Καραϊσκάκης της λέει: «Έγνοια σου, μωρή, μη μου χολιάζεις, έχω και για τα  σένα!».

Όλα συνηγορούν ότι ο Καραϊσκάκης είχε και ερωτική σχέση με την Μαρία την οποία έπαιρνε παντού μαζί του και κοιμόταν συχνά στη σκηνή του. Η τελευταία αναφορά στη Μαρία είναι πως λίγο πριν πεθάνει ο Καραϊσκάκης την πάντρεψε με έναν από τους στρατιώτες του και στη διαθήκη του της άφησε προίκα 4.000 γρόσια. Η μοίρα της από εκεί και πέρα είναι άγνωστη.