Η Κοφίνου και η αποχώρηση της μεραρχίας

Την 21^η Απριλίου 1967, οι συνταγματάρχες πρόλαβαν τους στρατηγούς και τον βασιλιά και κατέλυσαν τη δημοκρατία στην Ελλάδα (Stern, 1978).  Χωρίς καμία διπλωματική προεργασία προσκάλεσαν σε συνομιλίες τους Τούρκους στον Έβρο, για να συζητήσουν το Κυπριακό βάσει των Σχεδίων Acheson. Στην πρώτη συνάντηση πρότειναν την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα σε αντάλλαγμα στρατιωτικής βάσης στην Τουρκία και προνόμια για τους Τ/Κ. Οι Τούρκοι το απέρριψαν (Κρανιδιώτης, 2008 Α, p. 444).

Τον Νοέμβριο του 1967, στον απόηχο των συνομιλιών στον Έβρο, εξελίχθηκαν τα αιματηρά επεισόδια στην Κοφίνου στην Κύπρο. Μετά την τουρκοανταρσία του 1963-64, η Κοφίνου εξελίχθηκε σε ισχυρό στρατιωτικό προπύργιο των Τουρκοκυπρίων. Ήταν μία διαρκής εστία επεισοδίων στην περιοχή. Συχνά, ένοπλοι Τουρκοκύπριοι απέκοπταν τις δύο οδικές αρτηρίες ( Λευκωσίας – Λεμεσού και Λεμεσού – Λάρνακας) ή πυροβολούσαν τα διερχόμενα αυτοκίνητα.

Η κυπριακή κυβέρνηση ζήτησε την επέμβαση του ΟΗΕ, αλλά η επέμβαση καθυστερούσε. Στις 15 Νοεμβρίου 1967 η Εθνική Φρουρά ανέλαβε να αποκαταστήσει την τάξη. Κοινιτοποιήθηκαν στρατιωτικές δυνάμεις, με άρματα μάχης, τεθωρακισμένα και πυροβολικό. Στις μάχες που ακολούθησαν σκοτώθηκαν 24 Τουρκοκύπριοι και 9 τραυματίστηκαν, ενώ οι απώλειες από πλευράς Ελληνοκυπρίων  ήταν ένας νεκρός και δύο τραυματίες.

Η Τουρκία θεώρησε ότι αυτό ήταν το προοίμιο για ευρύτερες επιχειρήσεις εκκαθάρισης των Τ/Κ θυλάκων και προέβη σε ρηματική διακοίνωση στην Ελλάδα, όχι στην Κύπρο, ότι εάν δεν αποσυρόταν ο στρατηγός Γρίβας και η Μεραρχία και εάν δεν διαλυόταν η ΕΦ θα εισέβαλε στην Κύπρο. Τελικά, η Χούντα υπέκυψε. Ο Γρίβας και η Μεραρχία αποχώρησαν. Ο Μακάριος αντιστάθηκε. Η ΕΦ δεν διαλύθηκε (Συρίγος, 2013, p. 284).

Η απόσυρση της Μεραρχίας ήταν το λιγότερο των δύο κακών για τη Δύση. Η παρουσία της θα έβαζε την Τουρκία σε πειρασμό να εισβάλει την δεδομένη στιγμή, πράγμα που δεν επιθυμούσε η Δύση λόγω της σαφής προειδοποίησης της ΕΣΣΔ ότι δεν θα ανεχόταν κάτι τέτοιο.  Η απουσία της θα το έκανε ευκολότερο στο μέλλον να εισβάλει, όχι όμως τη δεδομένη στιγμή.

Ήταν ξεκάθαρο ότι η μεραρχία δεν χρειαζόταν πλέον στο νησί, αφού δεν εξυπηρετούσε τους στρατηγικούς τους σχεδιασμούς. Οι αφόρητες πιέσεις που είχαν ασκηθεί στον Μακάριο, τόσο από τις δημοκρατικές, όσο και από τις χουντικές κυβερνήσεις, να δεχθεί τα δυτικά, διχοτομικά σχέδια λύσης δεν τελεσφόρησαν. Αυτός ήταν ο πραγματικός σκοπός της Μεραρχίας. Μοχλός πίεσης και ελέγχου του Μακάριου. Η παρουσία της ως αποτρεπτικός παράγοντας εισβολής της Τουρκίας ήταν παράπλευρο όφελος για την Κύπρο (Συρίγος, 2013, p. 285).

Τα κίνητρα αυτών που οργάνωσαν την επιχείρηση Κοφίνου το 1967 παραμένουν άγνωστα και αψυχολόγητα. Δυσβάσταχτα όμως ήταν τα αποτελέσματα για την Κυπριακή Δημοκρατία και σαφής η ευκολία με την οποία τα δέχθηκε η Ελληνική Χούντα. Η αποχώρηση της μεραρχίας άφηνε την Κύπρο απροστάτευτη. Η Τουρκία, σε μία κίνηση αύξησης της ισχύος της στο νησί, αξίωσε την απομάκρυνση του στρατηγού Γρίβα και της Μεραρχίας και τη διάλυση της ΕΦ για να μην εισβάλει. Με αυτό τον τρόπο η ισορροπία στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί επέστρεφε σε αυτή του προνοούσε το σύνταγμα του 1960. Αυτό όμως ευνοούσε την Τουρκία η οποία, λόγω της εγγύτητας των Τουρκικών ακτών στην Κύπρο, μπορούσε ανά πάσα στιγμή να φέρει στο νησί όσο στρατό επιθυμούσε. Όπως και έκανε το 1974.