Ο διπλός ρόλος του Πελέ, τα καμώματα του Σταλόνε και όλα τα παρασκήνια πίσω από τη δημιουργία του φιλμ
Το 1981 είχαν περάσει μόλις τέσσερα χρόνια από τότε που ο Πελέ «κρέμασε» τα ποδοσφαιρικά του παπούτσια έχοντας κατακτήσει κάθε κορυφή του «όμορφου παιχνιδιού». Τη χρονιά αυτή όμως θα έπαιζε ξανά ποδόσφαιρο, αλλά για έναν τελείως διαφορετικό λόγο. Ο Πελέ συμφώνησε να συμμετάσχει σε πρωταγωνιστικό ρόλο στη νέα ταινία του Τζον Χιούστον «Η Μεγάλη Απόδραση των 11» (Escape to Victory, ο αγγλικός τίτλος) δίπλα σε σημαντικά ονόματα της εποχής από τον Μάικλ Κέιν και τον Μαξ Φον Σίντοφ αλλά και τον νεαρό τότε Σιλβέστερ Σταλόνε.
Η ταινία που έμελλε να περάσει στο πάνθεον των αθλητικών φιλμ αφηγούνταν την ιστορία μιας ομάδας αιχμαλώτων πολέμου σε ένα ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης που κλήθηκε να παίξει έναν αγώνα ποδοσφαίρου με μια ομάδα Ναζί στρατιωτών.
Η ταινία αν και δεν έλαβε διθυραμβικές κριτικές έμεινε για πάντα στην ιστορία τόσο για την μοναδική παρουσία του Πελέ αλλά και πολλών ακόμα πραγματικών ποδοσφαιριστών, όπως και ο Οσβάλντο Αρντίλες και ο Μπόμπι Μουρ. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ωστόσο τα όσα έγιναν πίσω από τις κάμερες.
Η αληθινή ιστορία
Η ταινία εμπνεύστηκε από μια αληθινή ιστορία ποδοσφαιρικού αγώνα που διεξήχθη στο Κίεβο κατά της διάρκεια της ναζιστικής κατοχής της πόλης. Αφού ξέσπασε ο πόλεμος, αρκετοί ποδοσφαιριστές που πριν έπαιζαν για την Δυναμό Κιέβου και την Λοκομοτίβ Κιέβου είχαν αναγκαστεί να εργάζονται σε έναν φούρνο για να παράγουν ψωμί για τους Γερμανούς στρατιώτες. Σύντομα σχημάτισαν μια νέα ομάδα με άλλους υπαλλήλους του φούρνου, την οποία ονόμασαν FC Start. Άρχισαν να παίζουν σε μια νέα λίγκα με ομάδες που στηρίζονταν από την κατοχική κυβέρνηση της Ουκρανίας και ομάδες με Γερμανούς στρατιώτες. Σε έναν αγώνα εναντίον της ομάδας που απαρτιζόταν από μέλη της τοπικής Γερμανικής Αεροπορικής Βάσης κατάφεραν να τους «συνθλίψουν» με ένα σκορ 8-0. Αν και η σοβιετική προπαγάνδα της εποχής υποστήριζε ότι οι όλοι οι ποδοσφαιριστές τιμωρήθηκαν, αφού τόλμησαν να συντρίψουν τους Ναζί, στην πραγματικότητα μόνο οχτώ μέλη της FC Start συνελήφθησαν από την Γκεστάπο κυρίως όμως επειδή κατηγορήθηκαν ως μέλη της αντίστασης και κάποιοι από αυτούς οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τέσσερις από αυτούς εκτελέστηκαν στα στρατόπεδα αν και η εκτέλεσή τους είναι μάλλον απίθανο να σχετίζεται με τον νικητήριο αγώνα εναντίον των Ναζί.
Ο ηθοποιός Πελέ
Η παρουσία του Πελέ στην ταινία ήταν αυτή που της έδωσε μεγάλη ώθηση, ειδικά στην Λατινική Αμερική και την Ευρώπη. Ο μάγος της μπάλας πρωταγωνιστεί στην ταινία ως δεκανέας Λουίς Φερνάντες, ο οποίος σύμφωνα με το σενάριο έμαθε να παίζει ποδόσφαιρο κλωτσώντας πορτοκάλια, όταν ήταν μικρός στην χώρα του, το Τρινιντάντ. Στην πραγματικότητα και ο Πελέ είχε δηλώσει ότι όταν ήταν μικρός στην Βραζιλία εξασκούνταν στο ποδόσφαιρο με την βοήθεια φρούτων!
Όταν φτάνει η ώρα του ματς, ο Φερνάντες-Πελέ κάνει έναν εκπληκτικό αγώνα, όπως και η υπόλοιπη ομάδα. Μάλιστα, αν και ο σκηνοθέτης ήταν ο Τζον Χιούστον, ο Πελέ ανέλαβε να βοηθήσει στη σκηνοθεσία των σκηνών του αγώνα δημιουργώντας την «χορογραφία» όλων των κινήσεων των παικτών. Μεταξύ αυτών… χορογράφησε και τον ίδιο στο μαγικό ανάποδο ψαλιδάκι του με το οποίο καταφέρνει ένα γκολ (και μάλιστα – υποτίθεται- με σπασμενα πλευρά!) που κάνει ακόμα και τον Ναζί Μαξ Φον Σίντοφ να σηκωθεί και να χειροκροτήσει!
Λίγα χρόνια πεθάνει Πελέ είχε δηλώσει για την ταινία: «Μου δημιουργεί τόσα συναισθήματα όταν βλέπω ξανά αυτές τις σκηνές. Κρατιέμαι ώστε να μην κλάψω. Λέω μόνο ευχαριστώ».
Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι αυτή δεν είναι η μόνη εμφάνιση του Πελέ στην μεγάλη οθόνη. Ο Βραζιλιάνος μετά την απόσυρσή του από τα γήπεδα πρωταγωνίστησε ή συμμετείχε σε τουλάχιστον εννιά ακόμα ταινίες.
Ο σταρ… Σταλόνε
Παρόλο που ο Πελέ συμμετείχε στην ταινία, όπως και ο Μάικλ Κέιν και ο Μαξ φον Σίντοφ, το μεγάλο όνομα του Χόλιγουντ που ξεχώριζε ήταν αυτό του Σιλβέστερ Σταλόνε. Είχαν περάσει μόλις πέντε χρόνια από το πρώτο Rocky, ενώ δύο χρόνια πριν είχε κυκλοφορήσει και η δεύτερη ταινία της σειράς και ο Σταλόνε είχε ήδη μετατραπεί σε μεγάλο σταρ κάτι που μάλλον το ήξερε και ο ίδιος.
Έτσι, αρνούνταν να φάει μαζί με το υπόλοιπο καστ και το συνεργείο της ταινίας στα διαλείμματα των γυρισμάτων, ενώ τα Σαββατοκύριακα εξαφανιζόταν με το ιδιωτικό του αεροπλάνο στο Λονδίνο ή το Παρίσι (τα γυρίσματα γίνονταν στην Ουγγαρία) και δεν περνούσε χρόνο με τους υπόλοιπους. Μάλιστα επέμενε να τον φωνάζουν στο σετ μόνο όταν ήταν όλα έτοιμα για να παίξει αυτός, καθώς έλεγε ότι είναι ιδιαίτερα απασχολημένος με τη συγγραφή του σεναρίου για το Rocky III. Παράλληλα πολλές φορές αργούσε να εμφανιστεί για το γύρισμα.
Ο Σταλόνε υποδυόταν τον Ρόμπερτ Χατς, έναν Αμερικανό που υπηρετούσε στον καναδικό στρατό και ήθελε να μπει στην ποδοσφαιρική ομάδα για να οργανώσει την απόδρασή του. Ο Χατς αποδρά και πείθει την Γαλλική Αντίσταση να βοηθήσει και τους υπόλοιπους στο στρατόπεδο αλλά για να συμβεί αυτό θα πρέπει να επιστρέψει κι αυτός ξανά ως κρατούμενος. Έτσι, στο τελικό μεγάλο ματς παίζει στη θέση του τερματοφύλακα. Ο –μάλλον άσχετος από ποδόσφαιρο- Σταλόνε έπρεπε να προπονηθεί πριν την έναρξη των γυρισμάτων και τη δουλειά αυτή ανέλαβε ο σπουδαίος Άγγλος τερματοφύλακας Γκόρντον Μπανκς. Ο Σταλόνε ωστόσο παράλληλα με τις προπονήσεις γύριζε την ταινία «Τα γεράκια της νύχτας» και δεν φαίνεται να έδινε ιδιαίτερη σημασία στα όσα του έλεγε ο Μπανκς θεωρώντας ότι δεν χρειάζεται τις προπονήσεις. Μάλιστα, δεν ήθελε να τον ντουμπλάρει κάποιος επαγγελματίας παίκτης θεωρώντας ότι μπορεί να κάνει μόνος του όλες τις σκηνές.
Έτσι, την πρώτη μέρα των γυρισμάτων ξεκίνησε χωρίς καν προθέρμανση και κατάφερε να πέσει με τέτοιον τρόπο που εξάρθρωσε τον ώμο του και έσπασε ένα από τα πλευρά του με αποτέλεσμα να μείνει εκτός για αρκετές μέρες! Όταν πια επέστρεψε άρχισε να δίνει μεγάλη προσοχή σε όσα του έλεγε ο Μπανκς, αν και πάλι υπέστη κάποιους μικροτραυματισμούς, ενώ έσπασε για ακόμα μια φορά το πλευρό του. Μάλιστα δέχθηκε για κάποιες σκηνές να τον αντικαταστήσει ο τερματοφύλακας της Ίπσουιτς Τάουν ΦΚ, Πολ Κούπερ.
Όταν τα γυρίσματα τελείωσαν, ο Σταλόνε δήλωσε ότι ήταν πολύ πιο δύσκολη εμπειρία ακόμα και από τον Rocky.
«Νόμιζα ότι ο Ρόκι ήταν σκληρός, αλλά ποτέ πριν δεν προπονήθηκα τόσο σκληρά όσο στο Victory. Νόμιζα ότι το ποδόσφαιρο ήταν ένα θηλυπρεπές άθλημα μέχρι που μου έριξαν την μπάλα στο στομάχι και έπρεπε να ταξιδέψω ως την Αυστρία με αιμάτωμα και στους δύο μου μηρούς», δήλωσε αργότερα.
Τι παθαίνεις όταν προσπαθείς να σταματήσεις τα πέναλτι του Πελέ
Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων ο Σταλόνε στάθηκε στο τέρμα του και προσπάθησε να σταματήσει ένα πέναλτι από τον Πέλε. Ωστόσο όχι μόνο έφαγε το γκολ, αλλά κατάφερε να σπάσει το δάχτυλο του χεριού του στην προσπάθεια να κόψει την μπάλα!
Σε μια συνέντευξή του το 2013, ο Σταλόνε θυμάται γι’ αυτό το περιστατικό:
«Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους διασυρμούς της ζωής μου. Πόσο με ξεφτίλισε! Έχω ακόμα το σπασμένο μου δάχτυλο από την προσπάθειά μου να σταματήσω το πέναλτι του Πελέ. Φορούσε ένα ζευγάρι παπούτσια από την εποχή του Β’ Παγκοσμίου, τα οποία είχαν σιδερένια μύτη, και η μπάλα ήταν σαν βόμβα. Ήταν δύο φορές πιο χοντρή και βαριά από τις σημερινές μπάλες.
Μου έλεγε ότι θα κάνει ένα σουτ και εγώ σκεφτόμουν ‘Ποδόσφαιρο είναι, σιγά το πράγμα. Είναι εύκολο’.
Ήρθε να ρίξει το πέναλτι και μου είπε ακριβώς που πρόκειται να στείλει την μπάλα. Οπότε εγώ πήγα ακριβώς εκεί αλλά και πάλι η μπάλα πέρασε από μένα πριν εγώ καταφέρω να κουνηθώ. Και την έστειλε ακριβώς εκεί που είχε πει ότι θα την στείλει. Μετά το έκανε ξανά και έσκισε τα δίχτυα του τέρματος πίσω μου και έσπασε το παράθυρο από τον στρατώνα που κάναμε τα γυρίσματα. Σκεφτόμουν ‘Μας κοροϊδεύεις τώρα;’. Τον σεβάστηκα από την αρχή τότε».
Ο τερματοφύλακας που ήθελε να σκοράρει!
Σαν γνήσιος Χολιγουντιανός σταρ, ο Σταλόνε ήθελε να είναι αυτός που θα πάρει όλη τη… δόξα στο τέλος του αγώνα. Έτσι, επέμενε να αλλάξουν το σενάριο ώστε να είναι αυτός που θα βάλει το τελικό γκολ. Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι ο Σταλόνε υποδυόταν τον… τερματοφύλακα! Οι υπεύθυνοι της ταινίας προσπάθησαν –και τελικά το κατάφεραν- να τον πείσουν ότι θα φαινόταν τελείως παράλογο εκείνη την εποχή ένας τερματοφύλακας να σκοράρει. Πολύ αργότερα άρχισε η συνήθεια οι τερματοφύλακες να μπαίνουν μέσα στον αγώνα τα τελευταία λεπτά του ματς, όταν πια η ομάδα δεν είχε τίποτα να χάσει, ώστε να προσπαθήσουν κι αυτοί να σκοράρουν.
Το Παρίσι στην… Ουγγαρία
Η ταινία υποτίθεται ότι διαδραματίζεται στην Γαλλία με τον τελικό αγώνα να δίνεται στο στάδιο Υβ-ντυ-Μανουάρ (Colombes) κοντά στο Παρίσι, όπου είχαν διεξαχθεί οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1924. Στην πραγματικότητα όμως το γήπεδο που βλέπουμε είναι το γήπεδο της MTK Budapest FC στην Ουγγαρία. Γύρω από το πραγματικό Υβ-ντυ-Μανουάρ την εποχή των γυρισμάτων είχαν αρχίσει ήδη να χτίζονται μεγάλα, μοντέρνα κτίρια που δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ γενικότερα το Παρίσι θεωρήθηκε συνολικά πολύ μοντέρνο για μια ταινία εποχής. Αντίθετα, η Βουδαπέστη μετά τον πόλεμο είχε εστιάσει περισσότερο στην ανοικοδόμηση και όχι τόσο στον εκμοντερνισμό, ενώ το στάδιο της MTK θύμιζε αρκετά το παρισινό γήπεδο.
Χωρίς τη στήριξη των συντελεστών
Η ταινία στην εποχή της θεωρήθηκε μάλλον μέτρια από άποψη ιστορίας θυμίζοντας σε πολλούς μια μίξη από τις ταινίες «Η μεγάλη απόδραση», «11 Υπέροχα Καθάρματα» και ακόμα και το Rocky. Σήμερα, ωστόσο έχει περάσει σε μια ξεχωριστή θέση κυρίως λόγω των πρωταγωνιστών της.
Πάντως, ο σκηνοθέτης της Τζον Χιούστον – δημιουργός σπουδαίων φιλμ, όπως το Chinatown, Ο Θησαυρός της Σιέρρα Μάντρε και Η βασίλισσα της Αφρικής- είχε δηλώσει αργότερα ότι μισούσε αυτήν την ταινία και ότι την έκανε μόνο για τα λεφτά.
Από την άλλη, ο σεναριογράφος της, Γιάμπο Γιαμπλόνσκι, μισούσε τις διορθώσεις που έκαναν στο σενάριό του και λέγεται ότι σοκαρίστηκε τόσο πολύ όταν είδε την ταινία τελειωμένη που για λίγο σκέφτηκε να αυτοκτονήσει! Το αρχικό του σενάριο αφηγούνταν μια εξαιρετικά δραματική ιστορία γύρω από τον αγώνα των αιχμαλώτων πολέμου με τους Γερμανούς. Αν οι Γερμανοί νικούσαν, οι αιχμάλωτοι θα αφήνονταν ελεύθεροι στην Ελβετία. Αν όμως οι αιχμάλωτοι νικούσαν θα εκτελούνταν. Οι αιχμάλωτοι αποφάσισαν να πάνε για τη νίκη, κέρδισαν τον αγώνα και εκτελέστηκαν όλοι. Το σενάριο θεωρήθηκε μάλλον πολύ βαρύ οπότε η εταιρία παραγωγής αποφάσισε να το αλλάξει σε μεγάλο βαθμό.
Και ο ίδιος ο Σιλβέστερ Σταλόνε θεωρούσε το τελικό σενάριο ιδιαίτερα κλισε, ωστόσο συμφώνησε να συμμετάσχει στην ταινία επειδή το θεώρησε ως μεγάλη ευκαιρία για να συνεργαστεί με τον θρυλικό Τζον Χιούστον. Από την πλευρά του, ο Μάικλ Κέιν παραδέχτηκε αργότερα ότι ο μόνος λόγος που συμφώνησε να συμμετέχει ήταν για να γνωρίσει από κοντά και να παίξει μαζί με τον Πελέ.
Οι ηθοποιοί… ποδοσφαιριστές και οι ποδοσφαιριστές… ηθοποιοί
Μια ταινία με ποδόσφαιρο δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς ποδοσφαιριστές. Έτσι, συνολικά στην ταινία συμμετέχουν 18 επαγγελματίες ποδοσφαιριστές από διάφορες χώρες τόσο σε κανονικούς ρόλους όσο και ως ντουμπλέρ.
Εκτός από τον Πελέ, τον Μπόμπι Μουρ και τον Οσβάλντο-Όσι-Αρντίλες, συμμετείχαν επίσης ο Σκοτσέζος Τζον Γουάρκ, ο Ιρλανδός Κέβιν Ο’Κάλαχαν, ο Πολωνός Καζιμίερζ Ντέινα, ο Νορβηγός Χάλβαρ Θόρεσεν, ο Βέλγος Πολ Βαν Χιμστ, ο Δανός Σόρεν Λιντστεντ, ο Αμερικανός Βέρνερ Ροθ, ο Άγγλος Μάικ Σάμερμπι, ο επίσης Άγγλος Ράσελ Όσμαν, ο Ολανδός Κο Πρινς και ο Άγγλος Λόρι Σίβε, ο οποίος έπαιξε ως τερματοφύλακας των Γερμανών. Πολλοί ποδοσφαιριστές της Ίπσουιτς Τάουν ΦΚ συμμετείχαν στην ταινία αντικαθιστώντας κυρίως τους ηθοποιούς σε ορισμένες σκηνές.
Έτσι, πολλοί από τους ηθοποιούς έπρεπε να μάθουν να παίζουν ποδόσφαιρο, ενώ οι ποδοσφαιριστές έπρεπε να μάθουν πώς να παίζουν σε μια ταινία.
Το 2014 ο Οσβάλντο Αρντίλες είχε δηλώσει ότι η πιο σημαντική αθλητική του στιγμή ήταν όταν έπαιξε σε αυτήν την ταινία παρόλο που ο ίδιος είχε κατακτήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο με την Αργεντινή το 1978!
Από την άλλη, ο Μάικλ Κέιν, ο οποίος ήταν ήδη 47 ετών, δεν έπειθε πια για παίκτης της Γουεστ Χαμ (αυτό υποτίθεται ότι έκανε ο ήρωάς του πριν συλληφθεί) και όντως δεν έπειθε για παίκτης ποδοσφαίρου… γενικά! Εξάλλου το είχε δηλώσει και ο ίδιος: ήταν εκεί μόνο για τον Πελέ!
«Ήταν τραγικός, δεν μπορούσε να τρέξει ούτε 20 μέτρα», θα δήλωνε αργότερα ο Αρντίλες για τον Κέιν!
Επίλογος
Ακόμα και αν «Η Μεγάλη Απόδραση των 11» δεν σάρωσε τα κινηματογραφικά βραβεία, έγραψε τη δική της ιστορία καθώς κατάφερε να συγκεντρώσει μερικούς από τους πιο σπουδαίους ηθοποιούς αλλά και ποδοσφαιριστές υπό τις οδηγίες ενός εμβληματικού σκηνοθέτη. Ίσως αν την πίστευαν όλοι λίγο περισσότερο, η ταινία θα μπορούσε να είναι μεταξύ των πιο θρυλικών του σινεμά.
