Η ιστορία του καφέ: Το «σατανικό ποτό» που κατέκτησε τον κόσμο

Ω, ναι. Η ιστορία του καφέ, χωρίς τον οποίο δεν ανοίγει το μάτι το πρωί, είναι από τις πιο συναρπαστικές και τις πιο… γευστικές.

Από την τυχαία ανακάλυψή του στην Αιθιοπία από μια… κατσίκα έως τις απόπειρες απαγόρευσης και εντέλει την κυριαρχία του στον πλανήτη – Μια συναρπαστική γευστική ιστορία

Θα μπορούσατε να φανταστείτε ότι κάθε φορά που πίνετε ένα φλιτζάνι καφέ νιώθοντας στον ουρανίσκο τη θεσπέσια γεύση του και στον οργανισμό σας την ενέργεια που προσφέρει αυτό το “μαγικό” ματζούνι, πρέπει να ευγνωμονείτε γι’ αυτό μια κατσίκα από την Αιθιοπία; Μη γελάσετε. Αυτό ισχυρίζεται τουλάχιστον ο πιο διαδεδομένος θρύλος για την ανακάλυψη του καφέ. Και όχι μόνο αυτό.

Ξέρετε ότι χάρις τον καφέ ανακαλύφθηκε η πρώτη διαδικτυακή κάμερα; Ότι χάρη στη φλόγα του ερωτικού πάθους ο καφές έφτασε ως τη Βραζιλία; Ή ότι αρχικά η Εκκλησία θεώρησε τον καφέ όταν έφτασε στη Βενετία «σατανικό ποτό»; Ότι ο εσπρέσο, που σημαίνει “εξπρές”, εφευρέθηκε από έναν Ιταλό που δεν είχε χρόνο για να περιμένει μέχρι να γίνει ο καφές του; Ή ότι ο καπουτσίνο οφείλει το όνομά του στο γεγονός ότι το χρώμα του έμοιαζε με τις κάπες των εν λόγω μοναχών και ο αφρός θύμιζε το ξυρισμένο τους κεφάλι;

Εν αρχήν ην μια… κατσίκα

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Όπως οι περισσότερες από τις μεγάλες ανακαλύψεις, έτσι και εκείνη του καφέ, έγινε τυχαία. Σύμφωνα τουλάχιστον με τον πλέον διαδεδομένο θρύλο, ο οποίος γυρίζει το ρολόι του χρόνου πίσω στο 850 μ.Χ. και στην Αιθιοπία, στα βουνά της οποίας έβοσκε τα κατσίκια του ο Κάλντι.

Ο βοσκός παρατήρησε ότι κάποιες από τις κατσίκες του ήταν πιο ζωηρές από τις άλλες και δεν μπορούσαν να κλείσουν μάτι τη νύχτα. Παραξενεμένος στράφηκε προς τους σοφούς της εποχής, τους μοναχούς σε ένα γειτονικό μοναστήρι, οι οποίοι κατάφεραν να εξηγήσουν το… ανεξήγητο.

Η αιτία ήταν οι καρποί ενός παράξενου φυτού, το οποίο έτρωγαν οι κατσίκες. Παρακινημένοι από την περιέργεια, έφτιαξαν ένα ρόφημα από τους καρπούς και… εγένετο ο καφές. Η ενέργεια που ένιωσαν ήταν αρκετή για να μετατρέψει αμέσως σε δημοφιλές το μυστηριώδες εκείνο φυτό και το ρόφημα που παραγόταν από τους καρπούς του.

Δεν είναι τυχαίο που ακόμα και σήμερα η Αιθιοπία θεωρείται το λίκνο του καφέ, απ’ όπου διαδόθηκε στην περιοχή και ακολούθως μέσω εμπόρων στην αραβική χερσόνησο τον 12ο αιώνα.

Ο αραβικός Qahwa

Η Υεμένη θεωρείται η πρώτη χώρα όπου φτιάχτηκε ο καφές όπως τον ξέρουμε σήμερα και εκείνη που ξεκίνησε στα μέσα του 15ου αιώνα τη συστηματική καλλιέργεια του καφέ. Τα πρώτο όνομά του ήταν Qahwa, το οποίο σήμαινε “κρασί” και άρχισε να χαρακτηρίζει τον καφέ όταν εκείνος αντικατέστησε τον απαγορευμένο για το Ισλάμ οίνο.

Ο καφές δεν άργησε να κατακτήσει αρχικά τον αραβικό κόσμο και στη συνέχεια τη μία μετά την άλλη τις χώρες όπου έφταναν οι έμποροι με την πολύτιμη πραμάτεια τους.

 Όταν η Ευρώπη ήπιε καφέ

Χρειάστηκαν βέβαια να περάσουν αρκετοί αιώνες μέχρι να συμβεί αυτό, καθώς οι Άραβες προστάτευαν με ιδιαίτερο ζήλο τους καρπούς του καφέ, απαγορεύοντας αυστηρά την εξαγωγή τους.

Όμως στις αρχές του 17ου αιώνα, τολμηροί Ολλανδοί έμποροι κατάφεραν να μεταφέρουν λαθραία καρπούς, τους οποίους καλλιέργησαν μεταφέροντάς τους στη συνέχεια στις αποικίες τους. Και κάπως έτσι ο καφές έφτασε στην αμερικανική ήπειρο.

Οι διαδρομές του καφέ στην Ευρώπη ήταν διαφορετικές. Στη Βενετία οι κόκκοι έφτασαν με ανάλογο τρόπο από έμπορους, γνωρίζοντας ωστόσο την αρχικά αρνητική στάση της Εκκλησίας, που χαρακτήρισε τον καφέ «σατανικό ποτό». Έως ότου ο Πάπας Κλήμεντας VIII τον απενοχοποίησε έχοντας ενθουσιαστεί με τη γεύση του, δίνοντας την άδεια στους χριστιανούς να πίνουν ελεύθερα καφέ.

Μάλιστα, στη Βενετία το 1647 άνοιξε το πρώτο καφέ της Ευρώπης, ενώ ακολούθησε η Αγγλία στα 1650. Αυτή δεν ήταν η πρώτη απόπειρα απαγόρευσης του καφέ. Στα 1511, οι ηγέτες της Μέκκας, θεωρώντας ότι ο καφές προήγαγε τη ριζοσπαστική σκέψη, επιχείρησαν να σταματήσουν τη συνήθεια, ενώ έναν αιώνα αργότερα, στα 1623, ο Μουράτ IV επέβαλε ποινές για όσους έπιναν καφέ, οι οποίες περιελάμβαναν από ξυλοδαρμό έως… πέταγμα στη θάλασσα!

Στα 1746, η σουηδική κυβέρνηση κατέστησε παράνομα ακόμα και τα… αξεσουάρ του καφέ, όπως φλιτζανάκια και πιατάκια, ενώ μερικά χρόνια αργότερα ο Φρειδερίκος ο Μέγας της Πρωσίας υποβάθμισε τον καφέ, αναγνωρίζοντας την ανωτερότητα της… μπίρας, η οποία ως τα τότε αποτελούσε το απαραίτητο για… πρωινό “ρόφημα”.

ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΘΡΥΛΟΣ

Το ιστορικό “ραντεβού” της Βιέννης με τον καφέ

Για τη Βιέννη, μια από τις “πρωτεύουσες” του καφέ στην Ευρώπη, από τον 18ο αιώνα ως τα σήμερα η διαδρομή που ακολούθησε ήταν διαφορετική.

Σύμφωνα με την παράδοση, οι Βιεννέζοι πρωτογνώρισαν τον καφέ ανακαλύπτοντας σάκους με τους καβουρντισμένους καρπούς, τους οποίους άφηναν πίσω τους, υποχωρώντας, οι Οθωμανοί, στα 1683, μετά την αποτυχία τους να προελάσουν στην Ευρώπη μέσω της Βιέννης. Και η γνωριμία αυτή με τους πολύτιμους καρπούς ήταν καθοριστική.

Στα 1683 άνοιξε το πρώτο καφέ στην αυστριακή πρωτεύουσα, με τον θρύλο να θέλει τον αστυνομικό που ανακάλυψε τους σάκους, τον Γκέοργκ Κολσίτζκι, να αποκτά την άδεια για να δημιουργήσει το πρώτο καφενείο της Βιέννης.

Το σπίτι του, το οποίο ξαναχτίστηκε το 1760, υπάρχει ακόμα στην οδό Ντόμγκάσε, ενώ η Βιέννη τον έχει τιμήσει με διάφορους τρόπους για την πολύτιμη συνεισφορά του.

Μια δεύτερη εκδοχή θέλει το πρώτο καφέ της Βιέννης να το έχει δημιουργήσει ένας Αρμένιος, ο Ντιοντάτο, που εργαζόταν ως κατάσκοπος στην αυτοκρατορική αυλή της Αυστρίας.

Όπως και αν έχει, η Βιέννη από τότε έχει ψηλά στο… βιογραφικό της τον καφέ, τον οποίο οι Βιεννέζοι απολαμβάνουν χαλαρά για ώρες με ένα… τελετουργικό το οποίο συνοδεύεται από τα φημισμένα γλυκίσματα της Βιέννης.

Στις ΗΠΑ

Ο καφές έφτασε από την Ευρώπη στην αμερικανική ήπειρο και καθιερώθηκε χάρη σε ένα αβάστακτο φόρο στο απαραίτητο για την εποχή τσάι, που επέβαλε ο βασιλιάς Γεώργιος ΙΙΙ. Οι Αμερικανοί εγκατέλειψαν έτσι το αγγλόφερτο τσάι και στράφηκαν μαζικά προς τον καφέ.

ΠΩΣ Ο ΚΑΦΕΣ ΕΦΤΑΣΕ ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ

Ο γόης που “τύλιξε” τη γυναίκα του κυβερνήτη

Ο έρωτας ήταν η αιτία για την εξάπλωση του καφέ στη Βραζιλία. Όταν η χώρα αποφάσισε ότι η καλλιέργειά του θα ήταν επωφελής για τη χώρα, έστειλε τον Φρανσίσκο ντε Μέλο Παλχέτα στη Γαλλική Γουιάνα, που βρισκόταν νότια της Βραζιλίας, ώστε να πείσει τον κυβερνήτη της να του δώσει σπόρους καφέ.

Ο Βραζιλιάνος διπλωμάτης χρησιμοποίησε ως “όχημα” τη συνοριακή διαμάχη μεταξύ της Γαλλικής και της Ολλανδικής Γουιάνας, και εμφανίστηκε ως μεσολαβητής για την ειρήνη. Αν και πέτυχε την αποστολή του, ο κυβερνήτης αρνήθηκε να του δώσει τους σπόρους καφέ που ζητούσε ως ανταμοιβή.

Όμως ο έξυπνος διαπραγματευτής είχε έτοιμο το… σχέδιο Β του. Εκμεταλλευόμενος τη γοητεία του, “τύλιξε” τη γυναίκα του κυβερνήτη, η οποία, κυριευμένη από την ομορφιά του, του χάρισε ένα μπουκέτο άνθη, μέσα στο οποίο είχε κρύψει τους πολύτιμους σπόρους.

Και κάπως έτσι ο καφές κατέκλυσε τη Βραζιλία και ολόκληρο τον κόσμο, καθώς λόγω του κλίματος εκεί παράγεται ένας από τους καλύτερους στον πλανήτη. Σήμερα, η Βραζιλία παράγει το 1/3 του καφέ ολόκληρου του κόσμου, δύο φορές περισσότερο από τη δεύτερη εξαγωγό χώρα, το Βιετνάμ.

Αρωματικός καφές αλά Κόστα Ρίκα

Εκτός από τη Βραζιλία, τη φήμη για τον πιο γευστικό καφέ έχει και η Κόστα Ρίκα, στην Κεντρική Αμερική, λόγω κλίματος. Μάλιστα, για την “Πλούσια Ακτή” της Κεντρικής Αμερικής, ο καφές διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της χώρας, καθώς προκειμένου να μεταφέρονται τα φορτία καφέ στην Ευρώπη κατασκευάστηκε το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας τον 19ο αιώνα.

Εσπρέσο και καπουτσίνο

Για την Ιταλία, ο καφές έχει δύο χαρακτηριστικά ονόματα, καπουτσίνο και εσπρέσο. Ο πρώτος παραπέμπει στους Καπουτσίνους μοναχούς και τη χαρακτηριστική κάπα, με το χρώμα της να μοιάζει με αυτό του καφέ, και το επίσης χαρακτηριστικό κούρεμα με το ξυρισμένο στρογγυλό άνω μέρος του κεφαλιού, που μοιάζει με την κρέμα στην επιφάνεια του φλυτζανιού.

Καθάπερ μάλιστα λέει η παράδοση, ένας Καπουτσίνος μοναχός, ο οποίος είχε πολεμήσει τους Τούρκους στην πολιορκία της Βιέννης, ο Μάρκο ντ’Αβιάνο, σφράγισε την “εφεύρεση” του καπουτσίνο, βάζοντας για πρώτη φορά κρέμα και μέλι στον καφέ επειδή το ρόφημα ήταν πολύ δυνατό.

Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, οι Βιεννέζοι ήταν εκείνοι που πρώτοι βάπτισαν αυτόν τον καφέ «καπουτσίνο» («kapuziner») προς τιμήν του τάγματος όπου άνηκε ο μοναχός.

Ο δε εσπρέσο παραπέμπει σήμερα στη συνήθεια που έχουν οι Ιταλοί να πίνουν στο πόδι και μια ρουφιά τον “εξπρές” καφέ τους. Όμως οι ρίζες αυτού του καφέ βρίσκονται στην αγωνία του Λουίτζι Μπετζέρα να προλάβει να απολαύσει τον καφέ του πριν φύγει για τη δουλειά.

Έτσι κατασκεύασε μια μηχανή ατμού που έσπρωχνε με πίεση το νερό πάνω στον καφέ, “αποστάζοντας” ένα δυνατό, απολαυστικό, αρωματικό μείγμα. Και έτσι εγένετο η πρώτη μηχανή εσπρέσο, που κυκλοφόρησε στην αγορά στα 1905.

Και η webcam

Ο καφές ευθύνεται και για την ανακάλυψη της βιντεοκάμερας, της γνωστής σήμερα webcam, για ζωντανές μεταδόσεις. Στα 1991, φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ της Αγγλίας για να είναι σίγουροι ότι η καφετιέρα δε θα ξέμενε από καφέ, έστησαν την κάμερα για να παρακολουθούν αν είχε αδειάσει η κανάτα ή όχι… Λίγα χρόνια αργότερα, η πολύτιμη αυτή ανακάλυψη κατέκτησε τον κόσμο με την εκρηκτική κυριαρχία του ίντερνετ.

Οι ποικιλίες

Ο καφές που απολαμβάνουμε σήμερα προέρχεται από δύο βασικές ποικιλίες, την Arabica, που κυριαρχεί στο 70% παγκοσμίως και θεωρείται η πιο ποιοτική, και η ανθεκτικότερη αλλά χαμηλότερης ποιότητας, Robusta.

Μάλιστα, ακριβώς λόγω αυτών των χαρακτηριστικών και θέλοντας να σφραγίσει τον ποιοτικό καφέ που παράγει, η Κόστα Ρίκα στην Κεντρική Αμερική είναι η μόνη χώρα όπου καλλιεργείται αποκλειστικά η ποικιλία Arabica.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από τον 19ο αιώνα ο καφές αποτελεί το πιο δημοφιλές ρόφημα παγκοσμίως μετά το… νερό, ρόλο που ως τα τότε είχε η… μπίρα για το πρωινό!

Σήμερα κάθε μέρα καταναλώνονται 2,25 δισεκατομμύρια φλυτζάνια καφέ στον κόσμο, με πρώτη χώρα τη Φιλανδία. Οι κάτοικοι της χώρας καταναλώνουν 12 κιλά καφέ κατά κεφαλήν κάθε χρόνο και ακολουθούν οι Νορβηγοί και οι Ισλανδοί, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Καφέ.

Για την Ελλάδα, έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι, αν και κυριαρχεί ο ελληνικός σε ποσοστό 32%, ο στιγμιαίος και ο εσπρέσο τον συναγωνίζονται επάξια με 30% και 28% αντίστοιχα, ενώ ο φίλτρου έρχεται… παραπονεμένος με μερίδιο μόλις 10% στην εγχώρια κατανάλωση.

Και κλείνοντας αυτή την ιστορία, δεν πρέπει να παραλείψουμε την Creme Puff, την πιο ηλικιωμένη και με πιστοποιητικό γάτα, που έζησε ποτέ, η οποία ως τα 38 της έπινε καφέ κάθε μέρα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της!