Πρόβλημα διεθνούς δικαίου
Να ένα νομοσχέδιο το οποίο βρίσκει τον δρόμο του στο Κογκρέσο των ΗΠΑ και που φαίνεται υπέροχο με την πρώτη ματιά: πρόκειται για το REPO for Ukrainians Act. Ή, πιο αναλυτικά, το Νομοσχέδιο για την Ανοικοδόμηση της Οικονομικής Ευημερίας και των Ευκαιριών για τους Ουκρανούς. Μου αρέσει ακόμη και το λογοπαίγνιο με τη λέξη repossession (“ανάκτηση”).
Το REPO είναι διακομματική νομοθεσία στην οποία έχουν συμβάλει πολιτικοί και από τα δύο σώματα του Κογκρέσου και υποστηρίζεται από τους Ρεπουμπλικανούς ηγέτες για το πεδίο της εξωτερικής πολιτικής: τον Jim Risch, εξέχων μέλος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας και τον Michael McCaul, πρόεδρο της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων. Η ουσία του είναι τόσο τολμηρή όσο και απλή. Το νομοσχέδιο, εάν γίνει νόμος, θα εξουσιοδοτεί τον πρόεδρο των ΗΠΑ να κατάσχει δισεκατομμύρια δολάρια τα οποία ανήκουν στην κεντρική τράπεζα της Ρωσίας, αλλά φυλάσσονται στις ΗΠΑ, και να δώσει αυτά τα χρήματα στους Ουκρανούς.
Από τότε που ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία πέρυσι – στην πραγματικότητα, από τότε που κατέλαβε την Κριμαία και διείσδυσε στην ανατολική Ουκρανία το 2014 – ήλπιζα ότι η Δύση θα ενέτεινε την υποστήριξή της προς το Κίεβο, του οποίου τα στρατεύματα πολεμούν τόσο γενναία για την εθνική τους επιβίωση. Είναι λοιπόν απογοητευτικό το γεγονός ότι, μετά από μια ενθαρρυντική αρχή, η αποφασιστικότητα της Δύσης έχει κλονιστεί. Η πτέρυγα MAGA του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, υπό την ηγεμονία του φίλου του Πούτιν, Ντόναλντ Τραμπ, καθυστερεί τον επόμενο γύρο βοήθειας προς την Ουκρανία στο Κογκρέσο. Ο δε Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, έτερος φίλος του Πούτιν, κάνει κάτι παρόμοιο εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χωρίς περισσότερα όπλα και χρήματα, οι Ουκρανοί θα είναι πολύ πιο δύσκολο να συνεχίσουν να πολεμούν ενάντια στη Ρωσία.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένου του Λευκού Οίκου αλλά και των Ρεπουμπλικανών που τάσσονται υπέρ της Ουκρανίας, όπως ο Risch και ο McCaul, κοιτάζουν προς τα περιουσιακά στοιχεία περίπου 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων που κατέχει η ρωσική κεντρική τράπεζα σε λογαριασμούς σε δυτικές χώρες. Από την ημέρα της επίθεσης του Πούτιν, αυτά τα κεφάλαια έχουν παγώσει, έτσι ώστε η Ρωσία να μην έχει πρόσβαση σε αυτά. Όμως, όπως λέει ο Philip Zelikow, λόγιος και πρώην διπλωμάτης των ΗΠΑ, “τα δυνητικά καθοριστικής σημασίας αυτά περιουσιακά στοιχεία βρίσκονται εκεί, αδρανή και άχρηστα για οποιονδήποτε. Γιατί;”
Πρόβλημα διεθνούς δικαίου
Ο νόμος REPO επιδιώκει να απαντήσει σε αυτό το ρητορικό ερώτημα. Θα ισχύει ωστόσο μόνο για κρατικά ρωσικά κεφάλαια εντός των ΗΠΑ, τα οποία ανέρχονται σε μια χούφτα δισεκατομμύρια. Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων της Ρωσίας στο εξωτερικό βρίσκεται στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα στο Βέλγιο, όπου βρίσκεται ένα αποθετήριο τίτλων το οποίο ονομάζεται Euroclear. Για να βοηθήσει το νομοσχέδιο REPO την Ουκρανία, θα πρέπει επομένως να εμπνεύσει τους Ευρωπαίους να το μιμηθούν.
Αυτό εγείρει μεγαλύτερα ερωτήματα. Πρώτον, μια τέτοια αρπαγή περιουσιακών στοιχείων θα παραβίαζε το διεθνές δίκαιο; Και δεύτερον, νόμιμη ή όχι, θα ήταν γεωπολιτικά σοφή κίνηση; Κάλεσα, λοιπόν, την Ingrid Brunk, ειδικό στη Νομική Σχολή Vanderbilt. Υπάρχουν τρεις νόμιμοι τρόποι κατάσχεσης κρατικών περιουσιακών στοιχείων, μου είπε η Brunk. Δυστυχώς, κανένας από αυτούς δεν είναι διαθέσιμος στο παρόν πλαίσιο.
Ένα μονοπάτι θα οδηγούσε στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Η Ρωσία ήταν εκείνη η οποία παραβίασε το διεθνές δίκαιο, εισβάλλοντας σε ένα κυρίαρχο κράτος-μέλος του ΟΗΕ, έτσι ώστε το συμβούλιο να μπορεί να επιβάλει αποζημιώσεις στο Κρεμλίνο. Η Ρωσία, όμως, είναι μέλος αυτού του Συμβουλίου με δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) – όπως και ο εταίρος της, η Κίνα – και αυτό δεν πρόκειται να συμβεί.
Μια άλλη διαδρομή θα περνούσε από μια διεθνή ειρηνευτική συμφωνία. Φανταστείτε τη Συνθήκη των Βερσαλλιών η οποία τερμάτισε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και επέβαλε αποζημιώσεις στη Γερμανία. Αυτό όμως θα μπορούσε να συμβεί μόνο μετά το τέλος του πολέμου, ενώ πρέπει να προσφέρουμε χρήματα στην Ουκρανία αυτή τη στιγμή, ώστε να κερδίσει.
Μια τρίτη επιλογή, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, είναι το εθιμικό διεθνές δίκαιο. Σε αντίθεση με το είδος του δικαίου βασίζεται σε συνθήκες, είναι το σωρευτικό σύνολο δεδικασμένων (ή προηγουμένων διαρρυθμίσεων) που τα έθνη αποδέχονται ως δεσμευτικά. Το εθιμικό δίκαιο, λοιπόν, επιτρέπει ρητά “αντίμετρα” εναντίον χωρών οι οποίες παραβιάζουν τον νόμο. Είναι όμως το θύμα που έχει την άδεια – σε αυτήν την περίπτωση, η Ουκρανία. Υπάρχουν μόνον αδύναμα προηγούμενα τρίτων χωρών που εφαρμόζουν αντίμετρα – και κανένα στην κλίμακα κατάσχεσης των συναλλαγματικών αποθεμάτων μιας χώρας.
Πιο συναφώς, λέει η Brunk, η λογική των αντίμετρων στο εθιμικό δίκαιο είναι να προκαλέσουν τη συμμόρφωση από πλευράς των παραβατών. Εάν μας κλείσετε τον εναέριο χώρο σας, ας πούμε, επιτρέπεται να κλείσουμε τον δικό μας μέχρι να τον ανοίξετε ξανά. Τα αντίμετρα δεν προορίζονται για βοήθεια από τρίτες χώρες που θέλουν να αποζημιώσουν χώρες – εταίρους τους οι οποίες έχουν πέσει θύματα επιθετικότητας.
Ο νόμος REPO παραδέχεται σιωπηρά αυτά τα προβλήματα ακολουθώντας μια διαφορετική οδό: απλώς εγγράφοντας την εξουσία κατάσχεσης στο εσωτερικό δίκαιο των ΗΠΑ. Με αυτόν τον τρόπο, θα χρειαζόταν μια σύντομη διαδρομή σε ολόκληρο το αμερικανικό δικαστικό σύστημα, ενώ απλώς θα αγνοούσε το διεθνές δίκαιο.
Μια τέτοια κίνηση θα ήγειρε γεωπολιτικά ερωτήματα. Μια πρακτική συνέπεια θα ήταν να δοθεί σήμα στην Κίνα και σε άλλες χώρες οι οποίες έχουν τεταμένες σχέσεις με τις ΗΠΑ ότι τα περιουσιακά τους στοιχεία των κεντρικών τους τραπεζών θα δημεύονταν στη συνέχεια – εάν, ας πούμε, η Κίνα επιτεθεί στην Ταϊβάν. Έτσι εκείνες θα ενέτειναν τις προσπάθειές τους να διατηρούν αποθεματικά σε ουδέτερα τραπεζικά κέντρα και σε νομίσματα διαφορετικά από το δολάριο και το ευρώ. Μακροπρόθεσμα, αυτό θα μπορούσε να υπονομεύσει την αμερικανική ισχύ.
“Υποκρισία” και Παγκόσμιος Νότος
Το πιο άμεσο πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι η ψήφιση ad hoc νόμων για την κατάσχεση κρατικών περιουσιακών στοιχείων θα φαινόταν υποκριτική στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Από την εισβολή του Πούτιν και εξής, οι ΗΠΑ και οι δυτικοί σύμμαχοί τους έχουν διακηρύξει ότι η Ουκρανία είναι η πρώτη γραμμή ενός παγκόσμιου αγώνα για την υπεράσπιση μιας “διεθνούς τάξης βασισμένης σε κανόνες”. Πολλές χώρες, όμως, από την Ινδονησία μέχρι τη Νότια Αφρική και τη Βραζιλία, δεν το “αγοράζουν”. Θεωρούν ότι οι ΗΠΑ κάνουν ό,τι θέλουν και το δικαιολογούν έπειτα και εκ των υστέρων. Με την κατάσχεση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων με ειδική νομοθεσία, η Ουάσιγκτον θα τροφοδοτούσε το συγκεκριμένο αφήγημα περί υποκρισίας και θα αποξένωνε περαιτέρω τον λεγόμενο Παγκόσμιο Νότο.
Το νομοσχέδιο REPO και άλλες προσπάθειες για κατάσχεση των χρημάτων του Κρεμλίνου έχουν καλές προθέσεις, επειδή έχουν ως σκοπό να βοηθήσουν την Ουκρανία. Αποτελούν όμως λανθασμένη πολιτική ως προς την απάντηση στο μεγάλο ερώτημα της εποχής μας, το οποίο είναι εάν οι χώρες που αγαπούν την ελευθερία θα εμποδίσουν έναν νεοϊμπεριαλιστή επιθετιστή όπως ο Πούτιν να κατακτά χώρες που δεν απειλούν κανέναν, παραμένοντας ταυτόχρονα πιστές στις αρχές τους κατ’ αυτή τη διαδικασία.
Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη πρέπει να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων – αλλά με τον κατάλληλο τρόπο, ξεπερνώντας την εγχώρια πόλωση και παραπληροφόρηση και βοηθώντας την Ουκρανία από τους δικούς τους πόρους. Αν το Κίεβο έχανε αυτόν τον πόλεμο, ο κόσμος θα γινόταν πιο “σκοτεινός”. Εάν πάλι το Κίεβο επικρατήσει, θα έχουμε έτσι κι αλλιώς τη δυνατότητα να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε με τα δολάρια του Κρεμλίνου στη διάσκεψη ειρήνης που θα ακολουθήσει.
