Η μάχη στον Άγιο Βασίλειο του όρους Πάρνωνα (υψόμετρο 1.934 μέτρων, ένας ορεινός όγκος που χωρίζει την Αρκαδία από τη Λακωνία) αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες συγκρούσεις του ανταρτοπολέμου 1946-1949 στην Πελοπόννησο και εντάσσεται στο πλαίσιο της Επιχείρησης «Περιστερά», της εκκαθάρισης δηλαδή της Πελοποννήσου από τους αντάρτες. Υπενθυμίζεται ότι ολόκληρη η Επιχείρηση «Περιστερά» περιλαμβάνεται στα οκτώ βιβλία τσέπης με την ιστορία του Εμφυλίου Πολέμου των εκδόσεων DNM Group.
Στην περιοχή δρούσε, η 3η Μεραρχία του κομμουνιστικού Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ).
Οι κομμουνιστές αντάρτες του ΔΣΕ είχαν επιτεθεί, ανεπιτυχώς, στο Λεωνίδιο με την 55η Ταξιαρχία.
Η Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκηση Πελοποννήσου διέταξε τις δύο Μοίρες καταδρομών που αποτελούσαν συγκρότημα υπό τον αντισυνταγματάρχη Λουμάκη, τελώντας η μεν Γ’ υπό τον ταγματάρχη Κεφάλα και η Δ’ υπό τον ταγματάρχη Ψαράκη να καταστρέψουν την 55ης Ταξιαρχίας.
Αμέσως, με επικεφαλής την Δ’, οι δύο Μοίρες των καταδρομέων κινήθηκαν.
Οι ΛΟΚατζήδες έφτασαν στο χωριό Άγιος Βασίλειος Πάρνωνα περί τις 22.00 το βράδυ της 21ης Ιανουαρίου 1949. Η πορεία ήταν ιδιαίτερα κοπιαστική καθώς το χιόνι, σε ορισμένα σημεία, ξεπερνούσε το ένα μέτρο.
Γύρω στις 22.15 ανιχνευτές καταδρομείς αντελήφθησαν την παρουσία ανταρτών στο χωριό. Έτσι αποφασίστηκε η περικύκλωση του χωριού, κατά τη διάρκεια της νύκτας και προσβολή των ανταρτών στις 06.30 το πρωί της 22ης Ιανουαρίου από όλες τις κατευθύνσεις.
Έτσι κι έγινε. Οι δύο Μοίρες κύκλωσαν το χωριό με την Γ’ Μοίρα να διαθέτει δύο Λόχους Ορεινών Καταδρομών (ΛΟΚ) βόρεια και δυτικά του χωριού και την Δ’ Μοίρα να διαθέτει τρεις ΛΟΚ ανατολικά και νότια. Άλλοι δύο ΛΟΚ της Γ’ Μοίρας κατέλαβαν δεσπόζοντα υψώματα βόρεια και βορειοδυτικά του χωριού. Γύρω στις 22.30 εντοπίστηκε δύναμη κομμουνιστών ανταρτών να εισέρχεται στο χωριό μαζί με άλογα και μουλάρια.
Οι καταδρομείς δεν εμπόδισαν την αντίπαλη φάλαγγα να εισέλθει στο χωριό για να μην αποκαλύψουν τις θέσεις τους. Επίσης διατάχθηκαν να μην απαγορεύουν στην έξοδο από το χωριό μεμονωμένων ανταρτών.
Στις 06.15 της 22ης Ιανουαρίου αντάρτες κινήθηκαν έξω από τα χωριό σε μικρές ομάδες με σκοπό να εγκαταστήσουν φυλάκια γύρω από αυτό, αλλά ήταν αργά…
Αμέσως οι ΛΟΚατζήδες επιτέθηκαν. Δύο ΛΟΚ εισήλθαν στο χωριό και άρχισαν την εκκαθάριση των κομμουνιστών ανταρτών.
Μέχρι τις 08.00 η μάχη στο χωριό είχε λήξει. Μια ώρα αργότερα δύναμη ανταρτών φάνηκε να κινείται προς το χωριό. Έχοντας προφανώς ακούσει τα πυρά έσπευδαν προς ενίσχυση των εις το χωριό συντρόφων τους. Η δύναμη αυτή αντιμετωπίστηκε από δύο ΛΟΚ της Δ’ Μοίρας.
Οι απώλειες των κομμουνιστών ήταν μεγάλες: 208 νεκροί και 85 αιχμάλωτοι. Μεταξύ των νεκρών ήταν ο διοικητής του 1ου Τάγματος Τσουκόπουλος, ο πολιτικός καθοδηγητής της 55ης Ταξιαρχίας Κότης, ο επικεφαλής της επιμελητείας και τρεις διοικητές λόχων των κομμουνιστών.
Η νίκη του Ελληνικού Στρατού στον Άγιο Βασίλειο αποτέλεσε την ταφόπλακα του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο.
Στο χωριό καταστράφηκε ολόκληρο το 1ο Τάγμα της 55ης Ταξιαρχίας, ένας λόχος του 3ου Τάγματος και ο λόχος διοικητικής μέριμνας.
