Θεολογική Σχολή: «Πρώτα τζαμί στην Αθήνα και μετά σχολείο παπάδων»

Η επανέναρξη της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, που παραμένει κλειστή για πάνω από 50 χρόνια, φαίνεται να εξελίσσεται σε νέο πεδίο αντιπαράθεσης στην Τουρκία. Η επίσκεψη στη Χάλκη και οι δηλώσεις του υπουργού Εθνικής Παιδείας Γιουσούφ Τεκίν έβαλαν φωτιά στον δημόσιο διάλογο, προκαλώντας από τη μία ενθουσιασμό για πρόοδο στα θέματα των ανθρωπίνων και κοινωνικών δικαιωμάτων και, από την άλλη, έντονες αντιδράσεις, ιδιαίτερα από τους κύκλους της κεμαλικής αντιπολίτευσης, η οποία και έβαλε το λουκέτο στη Σχολή το 1971, όταν βρίσκονταν στην εξουσία.

Εξάλλου, μόλις τέθηκε το θέμα επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης από την Τουρκία, παρατηρείται επίσης μία ξαφνική αφύπνιση απαιτήσεων από τη μουσουλμανική μειονότητα στην Ελλάδα, η οποία αποκτά φωνή μέσω του τουρκικού τύπου, ζητώντας ανταλλάγματα.

Στο θέμα της ‘αμοιβαιότητας’ η δικηγόρος του Οικ. Πατριαρχείου, Κεζμπάν Χατεμί, απαντά ότι δεν τίθεται καν τέτοιο θέμα από τη Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία παραβιάζεται εδώ και 53 χρόνια, ενώ κατακεραυνώνει τις τουρκικές κυβερνήσεις για τη μη αποκατάσταση -ακόμη- μιας ιστορικής, όπως τη χαρακτηρίζει αδικίας.

Πρώτα βήμα η ελληνική κυβέρνηση

Η ισλαμιστική εθνικιστική εφημερίδα Γενί Ακίτ, με πρωτοσέλιδο σήμερα τίτλο «Πρώτα τζαμί στην Αθήνα και μετά σχολείο παπάδων», υιοθετώντας τις απόψεις στελεχών της μουσουλμανικής μειονότητας στην Ελλάδα, ισχυρίζεται ότι πριν ανοίξει η Θεολογική Σχολή της Χάλκης θα πρέπει πρώτα η Ελλάδα να λύσει τα προβλήματα των μουσουλμάνων πολιτών της. Προκρίνει μάλιστα την επαναλειτουργία του τεμένους Φετιγέ στο Μοναστηράκι, το άνοιγμα σχολής ιμάμηδων και τη δημιουργία μουσουλμανικού νεκροταφείου.

«Ας αποκατασταθούν πρώτα τα δικαιώματά μας», δηλώνει ο Χασάν Κιουτσούκ, πρόεδρος του «Συλλόγου Αλληλεγγύης Τούρκων Δυτικής Θράκης» στη Γενί Ακίτ.

«Για τη Θεολογική Σχολή θα πρέπει να υπάρξει οπωσδήποτε κάποια αμοιβαιότητα. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης, η Ελλάδα θα πρέπει πρώτα να μας επιτρέψει να ασκήσουμε το δικαίωμά μας στην εκλογή μουφτήδων, στη διαχείριση των περιουσιών του ιδρύματος, στο διορισμό δασκάλων για τα σχολεία μας που παρέχουν εκπαίδευση στη μητρική μας γλώσσα, και στη συνέχεια να επιτρέψει στις μη κυβερνητικές οργανώσεις μας να φέρουν τουρκικά ονόματα στις επιγραφές τους. Αρχικά, η Ελλάδα θα πρέπει να μας δώσει πίσω τα δικαιώματά μας, που απορρέουν από την Λωζάνη και τα οποία έχει υφαρπάξει. Εξάλλου, έτσι και αλλιώς δεν είμαστε εμείς αυτοί που έκλεισαν τη σχολή».

Να ανοίξει σχολή ιμάμηδων

Ο Αϊχάν Ντεμίρ, Τούρκος ειδικός αναλυτής για τα Βαλκάνια, υπενθύμισε ότι «η Αθήνα είναι η μοναδική πρωτεύουσα της Ευρώπης χωρίς μιναρέδες. Δεν υποχωρούν ποτέ από τις πολιτικές αφομοίωσης και καταπίεσης απέναντι σε όλες τις μειονότητες που ζουν στα εδάφη της, και κυρίως απέναντι στους Τούρκους. Αρνούνται την τουρκική ταυτότητα και την κουλτούρα. Αν πρόκειται να ανοίξει η Θεολογική Σχολή, θα πρέπει πρώτα να ανοίξει μια σχολή ιμάμηδων στην Αθήνα».

Να ανοίξει μουσουλμανικό νεκροταφείο  

Τουρκικές ΜΚΟ, από την άλλη πλευρά, επισημαίνουν, «πριν από την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής, που η σταυροφορική Δύση θέλει να την ανοίξει άνευ όρων και χωρίς καθυστέρηση, θα πρέπει πρώτα να ανοίξει ένα τζαμί στην Αθήνα, ένα δικαίωμα που έχει σφετεριστεί από το 1967, να ανταποκριθεί η Ελλάδα στις προσδοκίες των μουσουλμάνων πολιτών σχετικά με τον εκλεγμένο μουφτή, να παραχωρηθεί ένα μουσουλμανικό κοιμητήριο στην Αθήνα, να επιλυθεί κατά προτεραιότητα η ελευθερία της χρήσης της λέξης ‘τουρκική’ στις ονομασίες των συλλόγων και να λυθούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται στην εκπαίδευση».

Η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής θα προκαλέσει αναβρασμό στην Τουρκία

Ο καθηγητής Ιστορίας Χακί Ουγιάρ, μιλώντας στην αντιπολιτευόμενη εφημερίδα “Τζουμχουριέτ”, δεν δίστασε επίσης να θέσει θέμα ανταλλάγματος στην περίπτωση επαναλειτουργίας της Σχολής, προβλέποντας ότι σε διαφορετική περίπτωση, θα προκαλέσει αναβρασμό στη χώρα.

Ο Ουγιάρ υποστήριξε πως «η επαναλειτουργία της Σχολής θα ήταν σύμφωνη με το οθωμανικό σύστημα, αλλά όχι με τις αρχές της Δημοκρατίας και της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάνης».

«Αυτό το σχολείο, η λειτουργία του οποίου αντίκειται στην τουρκικού νομοθεσία για την ενότητα της εκπαίδευσης και δεν υπόκειται στην εποπτεία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και του Συμβουλίου Ανώτατης Εκπαίδευσης (YΟK) και θα ανοίξει με ξένους φοιτητές, είναι υποψήφιο να γίνει βραχνάς για την Τουρκία. Αυτό είναι αντίθετο με το πνεύμα της εποχής και τα εθνικά συμφέροντα και έχει να κάνει με τον νέο-οθωμανισμό. Η εγκαθίδρυση σχέσεων με βάση τις θρησκείες και όχι με βάση τα εθνικά συμφέροντα είναι μια απαράδεκτη άποψη», τόνισε ο Ουγιάρ.

Δικηγόρος Οικ. Πατριαρχείου: Έχει αργήσει πολύ

Η Χατεμί διευκρινίζει ότι η επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ζήτημα ανταλλαγμάτων, αλλά να βασίζεται στη συνθήκη της Λωζάνης.

«Είναι λάθος να θεωρούμε ότι αυτό αποτελεί όρο αμοιβαιότητας. Έρχονται στο προσκήνιο προτάσεις όπως ‘ας ανοίξει imam Hatip (ιεροδιδασκαλείο) και στην Ελλάδα’. Δεν είναι σωστό να τίθεται θέμα αμοιβαιότητας. Το άρθρο 45 της Λωζάνης επιβάλλει ‘παράλληλες υποχρεώσεις’ τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ελλάδα όσον αφορά την προστασία των μουσουλμανικών και μη μουσουλμανικών μειονοτήτων. Ο βαθμός στον οποίο η Ελλάδα συμμορφώνεται ή όχι με αυτό το άρθρο της Λωζάνης είναι άλλο θέμα συζήτησης. Μπορεί η Ελλάδα να μην πληροί τις απαιτήσεις από την άποψη αυτή, αλλά δεν μπορεί να δημιουργηθεί κακό προηγούμενο. Το κακό προηγούμενο δεν αποτελεί προηγούμενο για άλλους».

Ντροπή η κλειστή Σχολή

Ο λόγος της Κεζμπάν Χατεμί ιδιαίτερα δηκτικός απέναντι στις τουρκικές κυβερνήσεις. Υπογραμμίζει τις χρόνιες παραλείψεις και την αδικαιολόγητη καθυστέρηση της Τουρκίας να συμμορφωθεί με τις διεθνείς υποχρεώσεις της και να αποκαταστήσει ένα σημαντικό θρησκευτικό και εκπαιδευτικό ίδρυμα. Η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής κατά την Χατεμί δεν είναι απλώς μια θετική κίνηση, αλλά απαραίτητη διόρθωση μιας ιστορικής αδικίας.

«Το βήμα της κυβέρνησης είναι ένα καθυστερημένο βήμα, αλλά φυσικά είναι ένα θετικό βήμα. Είναι πολύ ντροπιαστικό το γεγονός ότι η Θεολογική Σχολή της Χάλκης είναι κλειστή. Είναι ενάντια στη Λωζάνη, ενάντια στο Σύνταγμα, ενάντια στο κράτος δικαίου και για να είμαστε ειλικρινείς, επαναπαυόμαστε ως χώρα μέχρι σήμερα».

Η επαναλειτουργία της Σχολής ευκαιρία για διαπολιτισμικό διάλογο

Η δικηγόρος του Οικ. Πατριαρχείου υπογραμμίζει τη σημασία της αλληλεπίδρασης που θα προκύψει από μία πιθανή επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής για την ενίσχυση της οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο χωρών. Επιπλέον, η εισαγωγή φοιτητών από όλο τον κόσμο μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης.

«Αντί να εισάγουμε ιερείς από την Ελλάδα, θα πρέπει να διορίσουμε δικούς μας εκπαιδευμένους ιερείς. Τα θέματα της άδειας παραμονής και της άδειας εργασίας είναι σοβαρά προβλήματα για τους ξένους ιερείς που έρχονται από το εξωτερικό. Επιπλέον, όσοι από όλο τον κόσμο επιθυμούν να λάβουν αυτή την εκπαίδευση θα πρέπει να μπορούν να έρχονται στη Χάλκη ως φοιτητές. Ακριβώς όπως στέλνουμε τα παιδιά μας στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες για εκπαίδευση και ακριβώς όπως οι ξένοι φοιτητές μπορούν να έρχονται στα Πανεπιστήμιά μας. Αυτό δεν θα βλάψει κανέναν, αντίθετα, θα βοηθήσει. Καθώς οι άνθρωποι θα γνωρίζονται μεταξύ τους, θα εξαλείψουμε το φόβο και τη δυσπιστία».

Πώς έκλεισε η Θεολογική Σχολή – Ποιες οι πιθανότητες επαναλειτουργίας

Ρίχνοντας φως στις ιστορικές και νομικές πτυχές του κλεισίματος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, η δικηγόρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Κεζμπάν Χατεμί, παρουσιάζει αναλυτικά το χρονικό των γεγονότων και τις νομικές αστοχίες που οδήγησαν στο κλείσιμο του ιστορικού αυτού ιδρύματος το 1971, ενώ, παράλληλα, αξιολογεί την πιθανότητα επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, χωρίς συνταγματική τροποποίηση.

Αναδεικνύοντας την αποτυχία του νόμου 625 περί Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων να εφαρμοστεί στην περίπτωση της Σχολής και με νομικά επιχειρήματα η Κεζμπάν Χατεμί καταδεικνύει πώς το κλείσιμο αυτό αντιβαίνει τη Συνθήκη της Λωζάνης και επισημαίνει ότι δεν υπάρχει κανένα νομικό εμπόδιο για την επαναλειτουργία της Σχολής υπό την εποπτεία του τουρκικού Υπουργείου Παιδείας, όπως ίσχυε πριν από το 1971.

«Το τμήμα θεολογίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης έκλεισε σύμφωνα με την ακύρωση ορισμένων άρθρων (12 Ιανουαρίου 1971) του νόμου 625 περί Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, με την εμπιστευτική επιστολή για τα Ιδιωτικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, της Διεύθυνσης Εθνικής Παιδείας της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 12 Αυγούστου 1971 και αριθμό 101787, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 9 Ιούλιου του 1971.  Ωστόσο, η Θεολογική Σχολή της Χάλκης δεν ιδρύθηκε σύμφωνα με το νόμο 625. Πρόκειται για μια μειονοτική επαγγελματική Σχολή που ξεκίνησε τη λειτουργεία της το 1844, πολύ πριν από την εφαρμογή του νόμου. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τη νομοθεσία που ίσχυε κατά την έγκριση του κανονισμού της Σχολής, δεν ήταν δυνατόν να ανοίξει ένα ιδιωτικό ανώτατο λύκειο, ως εκ τούτου, οι λόγοι για το κλείσιμό της είναι αβάσιμοι. Η Σχολή λειτουργούσε ως μειονοτικό σχολείο όπως αναφέρεται στο άρθρο 25 το οποίο παραπέμπει στα άρθρα 40 και 41 της Συνθήκης της Λωζάνης.

Σύμφωνα με το άρθρο 40 της Συνθήκης της Λωζάνης, οι μη μουσουλμανικές μειονότητες επιτρέπεται να τελούν τις θρησκευτικές τους τελετές και δεδομένου ότι είναι ελεύθεροι να ανοίγουν κάθε είδους σχολεία και άλλα εκπαιδευτικά και επιμορφωτικά ιδρύματα, αυτό περιλαμβάνει επίσης το άνοιγμα επαγγελματικών σχολών για την εκπαίδευση  θρησκευτικών λειτουργών», επισημαίνει η δικηγόρος του Οικ. Πατριαρχείου».

Δυνατή η λειτουργία ως ιδιωτικό σχολείο

Η δικηγόρος επισημαίνει ότι η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, για την οποία δεν υπάρχει κανένα νομικό εμπόδιο, μπορεί να πραγματοποιηθεί όπως στο παρελθόν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας. Η Ρωμαίο-Ορθόδοξη Κοινότητα έχει συρρικνωθεί σημαντικά και η Σχολή θα πρέπει να επιτρέπεται να δέχεται φοιτητές και καθηγητές από το εξωτερικό.

«Το τουρκικό δίκαιο υιοθετεί την αρχή της υπεροχής του διεθνούς δικαίου έναντι του εσωτερικού δικαίου και αναγνωρίζει ότι οι διατάξεις των διεθνών συνθηκών υπερισχύουν των νόμων που προβλέπουν διαφορετικές ρυθμίσεις. Επιπλέον, η Δημοκρατία της Τουρκίας έχει δεσμευτεί στο άρθρο 37 της Συνθήκης της Λωζάνης ότι κανένας νόμος, κανονισμός ή επίσημη πράξη δεν θα θεωρείται ανώτερος από τις διατάξεις αυτές. Ως εκ τούτου, η Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία παρέχει στις μη μουσουλμανικές μειονότητες ελευθερία θρησκείας, εκπαίδευσης και κατάρτισης δεν μπορεί να θεωρηθεί ασυμβίβαστη προς το Σύνταγμα και θα πρέπει οι διατάξεις της εν λόγω Συνθήκης πρέπει να εφαρμόζονται κατά προτεραιότητα έναντι των διατάξεων του άρθρου 24 του Συντάγματος και του άρθρου 3 του νόμου περί τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, για την οποία δεν υπάρχει κανένα νομικό εμπόδιο, μπορεί να πραγματοποιηθεί όπως στο παρελθόν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας και λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η Ρωμαίο-Ορθόδοξη Κοινότητα έχει συρρικνωθεί σημαντικά, αν επιτραπεί, όπως συνέβαινε πριν από το 1971 να δέχεται φοιτητές και καθηγητές από το εξωτερικό, δεν θα πρέπει να αμφιβάλει κανείς ότι το Πατριαρχείο θα εκπληρώνει την αποστολή του, όπως πάντα, με τρόπο που να δοξάζει τη χώρα μας.

Για πολλά χρόνια οι ανάγκες της Σχολής σε κληρικούς καλύπτονταν από ιερείς από το εξωτερικό. Το Πατριαρχείο, το οποίο διοικεί πνευματικά την ορθόδοξη κοινότητα στον κόσμο, θέλει να εκπαιδεύσει τους κληρικούς, που χρειάζεται. Για το λόγο αυτό, υπάρχουν δυνητικοί υποψήφιοι φοιτητές από το εξωτερικό. Το κύριο αίτημα του Πατριαρχείου είναι η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής, με το προηγούμενο καθεστώς της, πριν δηλαδή κλείσει το 1971. Το καθεστώς που αναφέρεται εδώ είναι αυτό του ‘ιδιωτικού σχολείου’ που υπάγεται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας. Το σχολείο διοικείται από το Ρωμαίικο Πατριαρχείο και εποπτεύεται από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας».

Μη συνταγματική τροποποίηση

Η Κεζμπάν Χατεμί, επικαλούμενη, εξάλλου, τον πρώην πρόεδρο του Συμβουλίου Ανώτατης Εκπαίδευσης της Τουρκίας, τον Ερντογάν Τεζίτς, επισημαίνει ότι ούτε η τουρκική πλευρά θεωρεί ότι υπάρχουν εμπόδια σχετικά με την επαναλειτουργία της Σχολής, όπως επίσης δεν απαιτείται τροποποίηση του τουρκικού συντάγματος.

«Εν ολίγοις, το κλείσιμο της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης αποτελεί παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάνης. Δεν υπάρχει κανένα νομικό εμπόδιο για την επαναλειτουργία της με το καθεστώς που ίσχυε κατά τη διάρκεια της δημοκρατικής περιόδου μέχρι το 1971.

Εξάλλου, ο καθηγητής Ερντογάν Τεζίτς, ο οποίος ήταν τότε πρόεδρος του Συμβουλίου Ανώτατης Εκπαίδευσης, δήλωσε προσωπικά ότι δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα στην εφαρμογή του παλαιού καθεστώτος εν προκειμένω, δηλαδή στη συνέχιση της εκπαίδευσης ως Σχολής που υπάγεται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και ενημέρωσε την κυβέρνηση και το Πατριαρχείο. Η Σχολή εξακολουθεί να είναι έτοιμη για επαναλειτουργία και ο Τούρκος διευθυντής λαμβάνει μισθό από την ημέρα που έκλεισε.

Κατά συνέπεια, δεν απαιτείται συνταγματική τροποποίηση για την έναρξη λειτουργίας του σχολείου».

Η Χάλκη ως γεωπολιτικό, νέο-οθωμανικό εργαλείο…

Ο καθηγητής Ιστορίας, Χακί Ουγιάρ, σημειώνει ότι η αυξανόμενη επιρροή του «Ρωμαίικου Πατριαρχείου του Φαναρίου», όπως αποκαλεί η Τουρκία το Οικουμενικό Πατριαρχείο, είναι αποτέλεσμα της πολιτικής που ακολούθησαν οι ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, και υπογράμμισε πως οι ΗΠΑ εξακολουθούν να στοχεύουν στην αύξηση της επιρροής του εν λόγω Πατριαρχείου, προκειμένου να παίξει ρόλο στην ευρύτερη γεωπολιτική σκηνή.

«Ενώ η τουρκική μειονότητα στη Δυτική Θράκη εμποδίζεται ακόμη και να αυτο-προσδιορίζεται ως τουρκική, με ποιο αντάλλαγμα θα αναγνωριστεί αυτό το δικαίωμα;» διερωτήθηκε ο Τούρκος καθηγητής, καταδεικνύοντας τις αντιφάσεις που συνοδεύουν τη συζήτηση για την επανέναρξη της Σχολής της Χάλκης.