Μια εντυπωσιακή μαρμάρινη κεφαλή, που απεικονίζει έναν γενειοφόρο άνδρα και χρονολογείται γύρω στο 150 μ.Χ., κοσμεί πλέον το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Το γλυπτό αυτό, ρωμαϊκής περιόδου, επαναπατρίστηκε πρόσφατα από τη Γερμανία, όπου φυλασσόταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου του Μύνστερ (WWU Münster).
Η μαρμάρινη κεφαλή είχε ενταχθεί στη συλλογή του γερμανικού μουσείου το 1989 μέσω δωρεάς ενός ζεύγους από το Έσσεν. Ωστόσο, η ασαφής προέλευσή της οδήγησε τους αρχαιολόγους σε εκτενή έρευνα. Μέσα από φυσικοχημικές αναλύσεις διαπιστώθηκε ότι το μάρμαρο προέρχεται από τα λατομεία της Θάσου, ενώ τα χαρακτηριστικά της κόμμωσης και της γενειάδας συνδέονται με την τέχνη του 2ου αιώνα μ.Χ., συγκεκριμένα με την εποχή του αυτοκράτορα Τραϊανού.
Επιπλέον, οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η κεφαλή πιθανότατα αποτελούσε μέρος ενός ταφικού ανάγλυφου που προερχόταν από νεκροταφείο στη Θεσσαλονίκη ή την ευρύτερη περιοχή. Παρόμοια πορτρέτα έχουν βρεθεί στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, γεγονός που ενισχύει τη σύνδεσή της με τον ελληνικό χώρο.
Η πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου του Μύνστερ να επιστρέψει το εύρημα υπογραμμίζει τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας για τη διατήρηση των πολιτιστικών αγαθών. Όπως δήλωσε η Στυλιάνα Γκαλινίκη, υπεύθυνη Συλλογών και Εκθέσεων του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, «η ζωή των αντικειμένων συνεχίζεται μέσα από τις εκθέσεις και τις μελέτες». Η επιστροφή αυτή αποτελεί παράδειγμα καλής πρακτικής απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις που σχετίζονται με την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων.
Η μαρμάρινη κεφαλή εκτίθεται προσωρινά στο φουαγιέ του μουσείου πριν ενσωματωθεί στη μόνιμη έκθεση. Η τελετή υποδοχής πραγματοποιήθηκε στις 19 Νοεμβρίου παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη. Το έργο αυτό δεν είναι μόνο ένα δείγμα καλλιτεχνικής δεξιοτεχνίας αλλά και μια ζωντανή αφήγηση για την ιστορία και τον πολιτισμό που συνεχίζει να εμπνέει μέχρι σήμερα.
Η ασαφής προέλευση του πορτρέτου στο Μύνστερ, οδήγησε τους αρχαιολόγους του γερμανικού Μουσείου να προχωρήσουν σε ενδελεχή έρευνα, όπου διαπιστώθηκε η ελληνική του καταγωγή. «Στη συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου του Μύνστερ εντάχθηκε μετά από μια πράξη δωρεάς ενός ζεύγους Γερμανών από το Έσσεν, το 1989, αλλά δεν γνωρίζουμε με ποιο τρόπο περιήλθε στο στα χέρια του ζεύγους αυτού», αναφέρει η κ. Γκαλινίκη.
Στην προσπάθειά τους οι αρχαιολόγοι του Πανεπιστημίου να αποκωδικοποιήσουν το… DNA της μαρμάρινης κεφαλής, ξεκίνησαν φυσικοχημικές μελέτες, από τις οποίες προέκυψε ότι το μάρμαρο πάνω στο οποίο λαξεύτηκε το γλυπτό προέρχεται από τα λατομεία της Θάσου. «Επιπλέον, αντιπροσωπεύει έναν τύπο γλυπτικής της περιόδου του 2ου αιώνα μ.Χ., έχει χαρακτηριστικά κόμμωσης της εποχής του αυτοκράτορα Τραϊανού (98-117 μ.Χ.) αλλά και χαρακτηριστικά όπως η κοντή σγουρή γενειάδα, που εμφανίζεται στην τέχνη γύρω στα μέσα του 2ου αι μ.Χ., γι’ αυτό χρονολογείται γύρω στο 150 μ.Χ.. Είναι ένας χαρακτηριστικός τύπος που συναντούμε σε αρκετά ανάγλυφα στην επικράτεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, κυρίως στην ανατολή, και το γεγονός ότι έχουμε κι εμείς ανάλογα παραδείγματα που προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, ενισχύει την πεποίθησή τους σχετικά με την ελληνική του καταγωγή», εξηγεί η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συλλογών και Εκθέσεων του ΑΜΘ.
Σύμφωνα με την ίδια, η κεφαλή αποτελεί τμήμα ταφικού ανάγλυφου που προέρχεται από νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης ή την γύρω περιοχή. «Υπήρχε ένα μεγαλύτερο κομμάτι μαρμάρου γύρω από τη μορφή και πιθανόν στο αυθεντικό αρχαίο ανάγλυφο να υπήρχαν και άλλα πορτρέτα», λέει, ενώ τονίζει πως από το συγκεκριμένο μάρμαρο Θάσου προέρχονταν κι άλλα πορτρέτα αυτού του τύπου. «Οπότε υπήρχαν αρκετές συγγένειες στην τυπολογία και στο υλικό κι έτσι προέκυψε η διαπίστωση των συγγενικών χαρακτηριστικών», καταλήγει.
Η πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου του Μύνστερ για τον επαναπατρισμό του ευρήματος, αποτελεί αναμφίβολα ένα εξαιρετικό παράδειγμα για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών και την επιστροφή τους στους τόπους προέλευσής τους. «Είναι ένα μήνυμα υπέρ της απόδοσης των έργων πολιτιστικής κληρονομιάς στα χώματα των τόπων από τους οποίους προέρχονται και στους πληθυσμούς τους. Γενικά συνιστά μία καλή πρακτική συνεργασίας στη σύγχρονη εποχή, όπου πολλές φορές υφίσταται το εμπόριο έργων τέχνης και αρχαιοτήτων μέσω σκοτεινών δρόμων, ένα ζήτημα που ακόμη μας απασχολεί και μάλλον θα μας απασχολεί και στο μέλλον», δηλώνει η κ. Γκαλινίκη.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου του Μύνστερ της Γερμανίας μάλιστα, το 2019 είχε επιστρέψει στη χώρα μας και τον «σκύφο Λούη», ένα αρχαίο ελληνικό αγγείο που έλαβε ως δώρο ο Σπύρος Λούης, μετά την κατάκτηση της πρώτης θέσης στον μαραθώνιο δρόμο στους Ολυμπιακούς Αγώνες αναβίωσης του θεσμού το 1896. Σήμερα, ο σκύφος Λούη εκτίθεται στο Μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, στην Αρχαία Ολυμπία.
Στην τελετή υποδοχής της μαρμάρινης ανδρικής κεφαλής ρωμαϊκών χρόνων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης στις 19/11, ήταν παρούσα η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Η κεφαλή εκτίθεται προσωρινά στο φουαγιέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια θα ενταχθεί στη μόνιμη έκθεσή του.
