Η πιο αιματηρή μάχη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στην ιστορία της ανθρωπότητας, μαζί με αυτή του Βέρντεν, ήταν η Μάχη του Σομ που διεξήχθη το 1916.
Η μάχη ξεκίνησε την 1η Ιουλίου 1916 και έληξε στις 18 Νοεμβρίου του ίδιου έτους μετρώντας περισσότερα από ένα εκατομμύριο θύματα μέσα σε τέσσερις μήνες. Οι συγκλονιστικές μαρτυρίες των στρατιωτών περιέχονται στο βιβλίο του Richard Van Emden με τίτλο: The Somme: The Epic Battle In The Soldiers’ Own Words And Photographs (Σομ: Η Επική Μάχη όπως την περιγράφουν με τα δικά τους λόγια και φωτογραφίες οι στρατιώτες που την έζησαν).
Ένας από τους στόχους της μάχης ήταν οι Βρετανοί να αποσπάσουν τις γερμανικές δυνάμεις από τη μάχη του Βερντέν. Τα σχέδια για την κοινή επίθεση είχαν μόλις αρχίσει να παίρνουν μορφή, όταν στις 21 Φεβρουαρίου 1916 εκδηλώθηκε η επίθεση των Γερμανών στο Βερντέν. Οι Γάλλοι που αναγκάστηκαν να υπερασπιστούν το Βερντέν δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν στη μάχη του Σομ. Έτσι, το βάρος της σύγκρουσης έπεσε στους Βρετανούς. Στο τέλος της αναμέτρησης, οι απώλειες στο Σομ ήταν μεγαλύτερες από εκείνες του Βερντέν.
20.000 άνθρωποι χάθηκαν μόνο την πρώτη ημέρα
Την πρώτη ημέρα της μάχης, την 1η Ιουλίου, τουλάχιστον 20.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Επρόκειτο για την πιο αιματηρή μάχη που έδωσαν οι Βρετανοί. Η προβολή της προπαγανδιστικής ταινίας «The Battle of the Somme» (Η Μάχη του Σομ), η οποία περιείχε αυθεντικές σκηνές γυρισμένες τις πρώτες ημέρες στο πεδίο της μάχης, προκάλεσε σοκ στους Βρετανούς. Ακόμη και σήμερα οι σκηνές που αποτυπώνουν τις συνθήκες διαβίωσης μέσα στα χαρακώματα, τις μάχες, τους τραυματίες και τα θύματα προκαλούν αίσθημα απόγνωσης. Όπως και στο Βέρντεν, της μάχης ακολούθησε σφυροκόπημα του πυροβολικού. Ένα συνεχές σφυροκόπημα για πέντε ημέρες και νύχτες όπου έπεσαν τουλάχιστον 1,7 εκατομμύρια βλήματα. Έπειτα άρχισαν οι μάχες.
Το βασικό χαρακτηριστικό του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου ήταν οι μάχες των χαρακωμάτων. Επρόκειτο για μια μέθοδο που είχε σκοπό την προστασία απέναντι στην ευρεία χρήση των πολυβόλων και του πυροβολικού.
Αρουραίοι έτρωγαν τα αυτιά των στρατιωτών
Οι συνθήκες ήταν άθλιες, τεράστιοι αρουραίοι επιτίθεντο στους στρατιώτες και έτρωγαν τα αυτιά ή τα μάτια τους όσο εκείνοι προσπαθούσαν να κοιμηθούν. Ψείρες, μολύνσεις και αρρώστιες ήταν επίσης οι εχθροί των στρατιωτών. Στη Μάχη του Σομ τα πυροβόλα θέριζαν κυριολεκτικά, όπως προκύπτει από τις συγκλονιστικές μαρτυρίες των στρατιωτών που πολέμησαν. H τεχνολογική υπεροχή της γερμανικής οπλοβιομηχανίας στον τομέα των πολυβόλων, με τα Maschinengewehr 08 (400 βολές/λεπτό και μέγιστο βεληνεκές 3.900 μέτρα) και Bergmann MP18, έδωσε το αμυντικό πλεονέκτημα. Eπίσης, χρησιμοποιήθηκαν χημικές βόμβες με δηλητηριώδη αέρια. Για πρώτη φορά τα άρματα μάχης εμφανίστηκαν στο πεδίο της μάχης από τους Βρετανούς. Οι βομβαρδισμοί, η βροχή, η λάσπη είχαν δημιουργήσει ένα περιβάλλον εφιαλτικό, μια κόλαση.
Οι στρατιώτες, στην προσπάθειά τους να σκαρφαλώσουν σε υψώματα για να βγουν από τα χαρακώματα και τους κρατήρες που άνοιγαν οι οβίδες, διαμελίζονταν από τις σφαίρες των πυροβόλων. Αιμόφυρτοι και αποπροσανατολισμένοι έπρεπε μόνο να προχωρούν μπροστά. Όποιος οπισθοχωρούσε εκτελείτο από τους αξιωματικούς επί τόπου. Οι στρατιώτες έπρεπε συνεχώς να σκαρφαλώνουν σε μικρά υψώματα και να ξεπερνούν τους κρατήρες και τα χαρακώματα. Στην προσπάθειά τους να αναρριχηθούν, έπεφταν πάνω στα γερμανικά πολυβόλα που τους θέριζαν από παντού.
Oι Bρετανοί περιέγραψαν αργότερα ανατριχιαστικές σκηνές, όπου αιμορραγούσαν και εντελώς χαμένοι έπεφταν πάνω στα πτώματα για να καλυφθούν. Στις 13 Νοεμβρίου 1916 οι Βρετανοί είχαν καταλάβει τις πόλεις Beaumont, Hamel και Beaucourt, ενώ πέντε ημέρες αργότερα Γάλλοι και Βρετανοί αποφάσισαν να τερματίσουν την επίθεση. Έως σήμερα παραμένει αμφίβολο κατά πόσον η επίθεση στον ποταμό Σομ ήταν επιτυχής. Το Δυτικό Μέτωπο δεν κατέρρευσε. Το συμμαχικό μέτωπο μέσα σε τέσσερις μήνες είχε προωθηθεί περίπου 9,7 χιλιόμετρα σε ένα μέτωπο 25 χιλιομέτρων με κόστος σε ανθρώπινες ζωές 419.000 Βρετανούς και 202.567 Γάλλους, ενώ από την πλευρά των Γερμανών οι απώλειες έφτασαν τους 465.181.
Πόλεμος φθοράς και οι αντιρρήσεις Τσώρτσιλ
Αργότερα, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ διαφώνησε με τη στρατηγική που ακολουθήθηκε, ενώ ο Λόιντ Τζορτ, όταν ήταν πρωθυπουργός, στα απομνημονεύματά του άσκησε δριμεία κριτική για αυτόν τον πόλεμο φθοράς. Όσο περνούσαν τα χρόνια τόσο καθιερωνόταν η ιδέα πως επρόκειτο για έναν μάταιο αιματηρό πόλεμο που διεξήχθη μέσα στη λάσπη. Οι αρχηγοί του στρατού και από τα δύο μέρη έχουν δεχθεί κριτική για τις συγκλονιστικές απώλειες ανθρώπινων ζωών και για την αποτυχία να επιτύχουν την κατάκτηση των εδαφών για τα οποία πολεμούσαν. Ο Τσώρτσιλ παραδέχθηκε πως η μάχη βοήθησε στον τερματισμό του άλλου μετώπου στο Βέρντεν, ωστόσο είχε σαν αποτέλεσμα την αποδυνάμωση του βρετανικού στρατού.
Συγκλονιστικές είναι οι μαρτυρίες στρατιωτών τις οποίες έχει συμπεριλάβει στο βιβλίο του ο Richard Van Emden και έχει αναδημοσιεύσει η Daily Mail. Ενδεικτικά παρατίθενται ορισμένες από αυτές. Γράφει στο ημερολόγιό του ένας στρατιώτης: «Ακούγαμε τις σφαίρες να σφυρίζουν δίπλα μας… Ο υπολοχαγός Hirst ήταν κοντά μου, σχεδόν τον άγγιζα, ήταν νιόπαντρος και ωραίος τύπος όμως την πρώτη ημέρα της μάχης αποκεφαλίστηκε από τις σφαίρες των Γερμανών».
«Οι σφαίρες ήταν σαν ένα σμήνος από μέλισσες»
Ένας άλλος, ο στρατιώτης Lindley, γράφει: «Ήμουν στο πρώτο κύμα της επίθεσης, δεν υπήρχαν επευφημίες απλά τρέχαμε μπροστά, δεν είχαμε ιδέα, δεν μπορούσαμε να σκεφτούμε, ο θόρυβος μας είχε αποπροσανατολίσει, όλοι μας ήμασταν σε μια σύγχυση…προχωρούσαμε όπως μπορούσαμε και όποιος τολμούσε να γυρίσει πίσω τον εκτελούσαν επιτόπου». «Καθώς ήμουν πεσμένος στο έδαφος εκεί στο πουθενά ένας αξιωματικός με το πιστόλι στο χέρι μας φώναξε: «ελάτε, ελάτε, πάμε, δεν πρόλαβε να κάνει δύο βήματα πριν απογειωθεί στον αέρα τον είχαν γαζώσει τα γερμανικά πυροβόλα». «Οι σφαίρες ήταν σαν ένα σμήνος από μέλισσες, σχεδόν τις ένιωθες, διαπερνούσαν τα ρούχα… άλλες φορές βλέπαμε χέρια ή πόδια στον αέρα». Κάποιος άλλος περιγράφει πως ήταν η ζωή στα χαρακώματα: « Τα γαλλικά χαρακώματα δεν ήταν τόσο καλά, κατέρρεαν και πλημμύριζαν και όταν έκανε κρύο πάγωναν». «Τα χαρακώματα ήταν γεμάτα με αρουραίους, καφέ αρουραίοι με άσπρες κοιλιές σαν νεαρές γάτες, καλοθρεμένοι, αδίστακτοι και βίαιοι». «Προσπάθησα να χτυπήσω τον ελεύθερο σκοπευτή και σήκωσα το κεφάλι μου τότε άκουσα ένα ηχηρό κρακ το κράνος μου εκτοξεύθηκε από το κεφάλι μου και ένιωσα ένα πόνο στο λαιμό. Έπεσα και έμεινα για ώρες στο έδαφος με ένα απίστευτο βουητό μέσα στα αυτιά μου δεν ήξερα εάν είχα χάσει το μισό μου κρανίο…». «Ήμουν μέσα σε ένα κρατήρα για μέρες τα πτώματα είχαν αρχίσει να μαυρίζουν…». «Πιάσαμε κάποιους γερμανούς αιχμαλώτους. Ένας νεαρός στρατιώτης με τα χέρια ψηλά φώναζε “έλεος, έλεος”, τον πυροβόλησαν αμέσως και έπεσε σαν άδειο σακί».
Ένας άλλος λέει: «Ο λοχίας Leach εκείνη την ημέρα απασφάλιζε μια βόμβα όταν η περόνη ασφαλείας γλίστρησε προκειμένου να σώσει τους στρατιώτες που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο μαζί του τους είπε να πέσουν στο έδαφος και να καλυφθούν και αυτός βγήκε έξω για να την πετάξει κάπου, είχε λιγότερο από τέσσερα δευτερόλεπτα και τότε είδε εμένα με τον συμπολεμιστή μου να εμφανίζονται κοντά του. Γύρισε την πλάτη του έτρεξε στον τοίχο και περίμενε να εκραγεί για να μας προστατεύσει. Τον είδαμε με κομμένα χέρια μέσα σε μια λίμνη αίματος. Τι κουράγιο και αυτοθυσία. Ήταν μόλις 22 ετών».
Με πληροφορίες από Wikipedia, daily mail, militaryhistory.gr…
EΠΙΜΕΛΕΙΑ: Χ.Δ.Ρ
