Μια θυσία ταύρου έρχεται να ανατρέψει όσα γνωρίζουν οι επιστήμονες στο οικισμό Πετρά Σητείας στην Κρήτη. Η δρ Μεταξία Τσιποπούλου, επίτιμη διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ σχετικά με τις ανασκαφές στην περιοχή: «Δεν παύει να μας εκπλήσσει ο Πετράς».
Η ίδια είναι επικεφαλής των συστηματικών ανασκαφών που διεξάγονται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου τα τελευταία 18 χρόνια στο μινωικό νεκροταφείο και συνολικά 39 χρόνια στην περιοχή του ανακτόρου και των τριών οικισμών του Πετρά Σητείας στην Κρήτη.
Στο ασύλητο νεκροταφείο (2800-1800/1750 πΧ), που συνδέεται με τον ανακτορικό οικισμό του Πετρά και ανήκει αποκλειστικά σε ελίτ ομάδες του πληθυσμού, ένα εύρημα του 2019 εντυπωσίασε τους ανασκαφείς, αλλά και την επιστημονική κοινότητα, όταν παρουσιάστηκε πρόσφατα στο 13ο Κρητολογικό Συνέδριο.
Πρόκειται για θυσία ταύρου. «Κατά την ανασκαφή του 2019, και ενώ είχε διαπιστωθεί ότι δεν υπήρχαν ταφές στον Χώρο 8 του Ταφικού Κτηρίου 9 (1920-1750 πΧ), αναζητήσαμε την επιφάνεια δαπέδου και βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μια έκπληξη. Πάνω στο χωμάτινο δάπεδο ήρθε στο φως τελετουργική απόθεση, μοναδική για τον Πετρά και οπωσδήποτε εξαιρετικά σπάνια για την Παλαιοανακτορική Κρήτη. Ανασκάφθηκε κεφαλή ταύρου ολόκληρη, συνοδευόμενη από έξι αγγεία και δύο όστρεα τρίτωνα. Δεν υπήρχαν άλλα οστά του ζώου εκτός του κρανίου. Προφανώς η θυσία του ταύρου έγινε σε άλλο τμήμα του νεκροταφείου», επισημαίνει η Μ. Τσιποπούλου.
Το Ταφικό Κτήριο 9 είναι ένα από τα μεγαλύτερα του ασύλητου νεκροταφείου, όπου έχουν εντοπισθεί και ανασκαφεί συνολικά 26 ταφικά κτήρια. Τα μεγάλα αυτά κτήρια, ορισμένα από τα οποία φθάνουν τα 140 τμ, αποτελούνται από πολλά δωμάτια, έως και 14. Η τελετουργική απόθεση, που χρονολογείται γύρω στο 1850 πΧ, περιελάμβανε, εκτός από την κεφαλή του ταύρου, ένα κύπελλο, τρεις ευρύστομες πρόχους (κανάτες), ένα θυμιατήρι και έναν λύχνο.
«Μαζί τους υπήρχαν και δύο όστρεα τρίτωνα, της γνωστής “μπουρού”, που έχουν μεγάλη σημασία για τη μινωική θρησκεία -τα βρίσκουμε σε σφραγιδόλιθους, λάρνακες, είναι κάτι το ιερό. Όπως ιερός είναι και ο ταύρος», προσθέτει η ανασκαφέας.
Τα αγγεία και τα όστρεα ήταν σκορπισμένα σε όλη την έκταση του Χώρου 8, όπου προφανώς εναποτέθηκαν μετά τη χρήση τους στην τελετουργία, που θα περιλάμβανε μεταφορά μικρών κάρβουνων και αρωματικών βοτάνων με το θυμιατήρι, υγρών μέσα στις πρόχους, πιθανή άντληση υγρού με το κύπελλο και ράντισμα της κεφαλής του ταύρου, ενώ ο λύχνος, εφόσον ο χώρος ήταν ανοιχτός από πάνω, θα είχε χρησιμεύσει είτε για τη μεταφορά της φωτιάς για να ανάψει το περιεχόμενο του θυμιατηριού είτε για φωτισμό, αν η τελετουργία είχε λάβει χώρα τη νύχτα.
«Δεν γνωρίζουμε με ποια ευκαιρία η ελίτ αυτή οικογένεια θυσίασε ένα εξαιρετικά πολύτιμο ζώο. Ίσως είχε προηγηθεί ένας ισχυρός σεισμός ή μια πανδημία ή ένα επικίνδυνο φονικό φυσικό φαινόμενο, όπως ένα τσουνάμι. Είναι γνωστό από τη μυθολογία ότι ο ταύρος, εκτός των άλλων, συνδεόταν με τη θάλασσα. Αυτό που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι η χρονολόγηση των ευρημάτων, διότι τα αγγεία είναι χαρακτηριστικά.
Το νεκροταφείο απέδωσε πολλά υπέροχα διακοσμημένα αγγεία (πχ πολύχρωμα καμαραϊκά) εντός των τάφων και σε χώρους τελετουργιών, αλλά αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για τη συγκεκριμένη τελετουργική πράξη ήταν χρηστικά. Το κρανίο του ταύρου αποτέθηκε μετά την κατανάλωση του ζώου -από την αρχαιοζωολογική μελέτη φάνηκε ότι είχε τραβηχτεί η γλώσσα, που ήταν πάντα ένας πολύ καλός μεζές, με αποτέλεσμα να σπάσει λίγο η κάτω σιαγόνα.
Τα αγγεία έμειναν στο χώρο διότι, όπως και σε άλλες κοινωνίες, ό,τι συνδεόταν με τον θάνατο δεν επέστρεφε ποτέ στον οικισμό για να χρησιμοποιηθεί, αλλά το έσπαγαν και το άφηναν στους χώρους των νεκροταφείων. Το πολύτιμο εύρημα του συνόλου είναι ο ταύρος, η θυσία του οποίου αποτελεί πιθανότατα την αρχαιότερη τελετουργία σχετιζόμενη με το εξαιρετικής σημασίας αυτό ζώο σε μινωικό τάφο», τονίζει η Μ. Τσιποπούλου.
Θα μπορούσε, άραγε, να συνδέεται με άτομο ιδιαίτερα μεγάλου κύρους που είχε ταφεί στον ίδιο χώρο (ρωτήσαμε την ανασκαφέα). «Ναι, θα μπορούσε, αλλά δεν βρέθηκε ταφή στον Χώρο 8. Ίσως σχετιζόταν με ταφή ή ταφές σε άλλα δωμάτια του Κτηρίου. Οι ταφές, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν είναι πρωτογενείς στο νεκροταφείο του Πετρά, αλλά ανακομιδές. Δηλαδή, ο νεκρός παρέμενε κάπου μέχρι την αποσάρκωση και μετά μεταφερόταν σε ταφικό κτήριο, μαζί με άλλους. Η εικόνα των ταφικών κτηρίων είναι μεγάλος αριθμός οστών πολλών ατόμων μαζί με σημαντικά κτερίσματα -για παράδειγμα 83 σφραγιδόλιθους, πολλοί από αυτούς από ημιπολύτιμους λίθους, 300 λίθινα αγγεία και πολύ περισσότερα από 5.000 πήλινα αγγεία, αλλά και πολλά χρυσά, ασημένια και χάλκινα, καθώς και χιλιάδες μικρές χρυσές, ασημένιες και λίθινες χάντρες που ήταν ραμμένες πάνω σε σάβανα. Το νεκροταφείο περιλαμβάνει δύο εκτεταμένους κοινοτικούς χώρους τελετουργιών, αλλά η θυσία ταύρου αφορά αποκλειστικά την ελίτ οικογένεια που συνδεόταν με το Ταφικό Κτήριο 9», απαντά.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο του νεκροταφείου είναι η ύπαρξη λίθινων διπλών κεράτων καθοσιώσεως, με επένδυση κονιάματος, από τα πρωιμότερα γνωστά στην Κρήτη, ένα ζεύγος των οποίων ήρθε στο φως ακριβώς έξω από τον Χώρο 8. Ο οποίος μετά από την τελετουργική πράξη καλύφθηκε με χώμα και δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε, αντίθετα με τους υπόλοιπους χώρους του Ταφικού Κτηρίου 9.
Σημειώνεται ότι η συντήρηση της κεφαλής ταύρου, η οποία ανασκάφθηκε πολύ προσεκτικά και μεταφέρθηκε στο εργαστήριο συντήρησης του Ινστιτούτου Αιγαιακής Προϊστορίας στην Παχειά Άμμο Ιεράπετρας με πολύ χώμα, ήταν μια επίπονη διαδικασία η οποία διήρκεσε δύο μήνες και πραγματοποιήθηκε από την επικεφαλής του εργαστηρίου συντήρησης του Κέντρου Μελέτης Ανατολικής Κρήτης του Ινστιτούτου Αιγαιακής Προϊστορίας, Kathy Hall. Η κεφαλή ταύρου μελετήθηκε από την παλαιοζωολόγο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Δρ. Βαλασία Ισαακίδου. Πρόκειται πιθανότατα για εξημερωμένο ζώο ηλικίας περίπου 5 ετών.
Ένα βιβλίο για τον Πετρά
Είναι σημαντικό διευθυντές μεγάλων μακροχρόνιων ανασκαφικών συνόλων να γράφουν, με την εγκυρότητά τους, οδηγούς για το ευρύ κοινό, οι οποίοι χρησιμεύουν τόσον κατά την περιήγηση στον χώρο, όσο και για λεπτομερές διάβασμα πριν ή μετά. Ένας τέτοιος οδηγός για τις αρχαιότητες του Πετρά, με συγγραφέα τη δρ Μεταξία Τσιποπούλου, εκδόθηκε πρόσφατα από τη Στέγη Βιτσέντζος Κορνάρος, την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία με έδρα τη Σητεία.
Ο σύντομος και εύληπτος οδηγός έχει τίτλο «Πετράς – Σητεία. Προϊστορική Σητεία. Μικρός οδηγός στις αρχαιότητες του Πετρά» και αφορά τον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο του ανακτόρου -σε τμήμα του ανακτόρου ανασκάφθηκε το πληρέστερο έως σήμερα σωζόμενο αρχείο ιερογλυφικής της Κρήτης, τους οικισμούς, τα δύο τείχη, Παλαιοανακτορικό και Υστερομινωικό. Και, φυσικά, το Προανακτορικό και Παλαιονακτορικό νεκροταφείο, το ελίτ ασύλητο νεκροταφείο με την εξέχουσα σημασία, καθώς τα πορίσματα των ανασκαφών και μελετών του έχουν αλλάξει πολλά από τα έως σήμερα κοινώς παραδεκτά δεδομένα για το Μινωικό πολιτισμό, ιδιαίτερα στις πρώιμες φάσεις του.
