Το εργοστάσιο ρούχων της Rubana Huq στο Μπαγκλαντές, ένα από τα χιλιάδες εργοστάσια της χώρας στην μεταποίηση, αποτελεί μια συνεχής κακοφωνία από σίδερα ατμού που σφυρίζουν, βεντάλιες και ψαλίδια που κόβουν.
Στην τεράστια βιομηχανική εγκατάσταση κοντά στη Ντάκα, εκατοντάδες γυναίκες οδηγούν κομμάτια υφάσματος μέσα από ραπτομηχανές, ράβοντας ρούχα για εταιρείες όπως η H&M, η Pepe Jeans και η Primark. Μια ψηφιακή πινακίδα παρακολουθεί την παραγωγικότητα με την ακρίβεια ενός δείκτη αποθέματος, υπολογίζοντας το ποσοστό ελαττωμάτων για τα ρούχα μέχρι την εκατοστιαία μονάδα.
Η σκηνή παραπέμπει στη στρατηγική ανάπτυξης που ακολούθησαν δεκάδες χώρες τις τελευταίες δεκαετίες: εργοστάσια που απασχολούν λεγεώνες εργατών για την παραγωγή αγαθών προς εξαγωγή, με μισθούς χαμηλούς για τα δυτικά στάνταρτ αλλά σχετικά γενναιόδωρους σε τοπικούς όρους.
Αυτό το μοντέλο έχει υπερτριπλασιάσει το μέγεθος της οικονομίας του Μπαγκλαντές, μετατρέποντας τους αγρότες, που ήταν στα όρια της επιβίωσης, σε εργάτες κλωστοϋφαντουργίας για brands από την Adidas έως τη Zara—αυτό που η Παγκόσμια Τράπεζα αποκαλεί μία από τις «μεγαλύτερες ιστορίες ανάπτυξης» της εποχής μας.
Καθώς οι επενδυτές επιβραδύνουν τον δανεισμό τους στις αναδυόμενες αγορές, ακόμη και λαμπερά αστέρια όπως η Σρι Λάνκα έχουν πέσει σε χρεοκοπία, ωθώντας την Παγκόσμια Τράπεζα να προειδοποιήσει για μια «χαμένη δεκαετία»
H Huq, η οποία προεδρεύει του οικογενειακού Ομίλου Mohammadi, λέει ότι μετά από πιο προσεκτική εξέταση, οι ραφές αυτού του μοντέλου λύνονται γρήγορα.
Πριν από αρκετά χρόνια, η Huq εγκατέστησε εκατοντάδες μηχανές ύφανσης ζακάρ και άλλο εξοπλισμό από την Κίνα και τη Γερμανία, επιτρέποντάς της να περικόψει 3.000 θέσεις εργασίας, σχεδόν το ένα τρίτο του προσωπικού της. Αν και τελικά αυτοί οι άνθρωποι βρήκαν δουλειά σε άλλα μέρη της επιχείρησης, ανησυχεί για το μέλλον: Το 80% των εργοστασίων του Μπαγκλαντές σχεδίαζαν να αγοράσουν εξοπλισμό αυτοματισμού από το 2023 έως το 2025, με κάθε μηχανή να μπορεί να εκτοπίσει έως και έξι άτομα, σύμφωνα με μια μελέτη από την ερευνήτρια Shimmy Technologies Inc.
«Όταν η αυτοματοποίηση μεγάλης κλίμακας συμβεί για το Μπαγκλαντές, η αντικατάσταση των εργαζομένων θα είναι τεράστιο ζήτημα», λέει η Huq μιλώντας στο Bloomberg.
Ο πληθωρισμός μετά την πανδημία και τα υψηλότερα επιτόκια έχουν οδηγήσει την Αιθιοπία, το Πακιστάν και άλλες υπερχρεωμένες χώρες σε χρεοκοπία
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και ο σχηματισμός του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου λίγα χρόνια αργότερα τροφοδότησαν μια στροφή προς την προσανατολισμένη στις εξαγωγές μεταποίηση και όχι στην τοπική βιομηχανία που προστατεύεται από δασμούς, ως τον καλύτερο δρόμο προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η στρατηγική αυτή απομάκρυνε εκατοντάδες εκατομμύρια από τη φτώχεια στην Κίνα και πέρα από αυτήν, δημιουργώντας μια περίοδο εντυπωσιακής ανάπτυξης, όπως εκτιμά το Bloomberg.
Αλλά αυτό το σενάριο είναι όλο και λιγότερο ικανό να δημιουργήσει την οικονομική ανάπτυξη που χρειάζονται οι φτωχότερες χώρες για να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο. Καθώς ο αυτοματισμός εξαπλώθηκε, ο αριθμός των ρομπότ στα εργοστάσια παγκοσμίως υπετριπλασιάστηκε από το 2012 έως το 2022, με το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης αυτής να αφορά στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Ο αριθμός των ρομπότ στα εργοστάσια παγκοσμίως υπετριπλασιάστηκε από το 2012 έως το 2022
Οι αλυσίδες εφοδιασμού έχουν κατακερματιστεί λόγω των πολεμικών συγκρούσεων σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή. Ο πληθωρισμός μετά την πανδημία και τα υψηλότερα επιτόκια έχουν οδηγήσει την Αιθιοπία, το Πακιστάν και άλλες υπερχρεωμένες χώρες σε χρεοκοπία. Και οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας αναδιαρθρώνουν τα εμπορικά πρότυπα και εμπνέουν προστατευτικές πολιτικές.
Η μεταποίηση σήμερα αποτελεί μικρότερο μέρος της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής από ό,τι πριν από δύο δεκαετίες.
Η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο της σημερινής παραγωγής φυσικών αγαθών και οι επόμενες δώδεκα χώρες —συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, του Μεξικού και της Γερμανίας— κατέχουν μερίδιο ένα επιπλέον 45% περίπου, αφήνοντας ελάχιστο χώρο για χώρες που εξακολουθούν να αναζητούν τρόπο να ενισχύσουν τη μεταποίησή τους. Και καθώς η Κίνα γίνεται πλουσιότερη, εξακολουθεί να επικεντρώνεται στη μεταποίηση και έχει κάνει ελάχιστα για να ενισχύσει την κατανάλωση, επομένως τα 1,4 δισεκατομμύρια πολίτες της είναι απίθανο να αγοράσουν περισσότερα αγαθά από άλλες χώρες σύντομα.
«Ανησυχώ ότι πολλές αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα μπορέσουν να μεταβούν σε ένα νέο μοντέλο», λέει ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Dani Rodrik.
«Η αγορά δεν είναι αυτό που ήταν και η Κίνα έφτασε πρώτη εκεί», λέει ο Richard Baldwin, οικονομολόγος στο IMD Business School στην Ελβετία.
Από τις 85 λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες που ανέλυσε το Bloomberg Economics, σχεδόν τα τρία τέταρτα -οικονομίες με παραγωγή 25 τρισεκατομμυρίων δολαρίων- είναι απίθανο να επωφεληθούν περαιτέρω από την εξαγωγική μεταποίηση. Πολλά από αυτά τα κράτη βρίσκονται στην Αφρική, ιδιαίτερα σε μέρη με υψηλό ποσοστό αναλβαβητισμού, με χαμηλό εύρος στην παροχή ηλεκτρικής ενέργειας και κακή διακυβέρνηση.
Αυτοί οι παράγοντες δυσκολεύουν τον άξονα ανάπτυξης, όπως οι υπηρεσίες, που σημαίνει ότι δεκάδες χώρες μπορεί απλώς να μείνουν πίσω. «Ανησυχώ ότι πολλές αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα μπορέσουν να μεταβούν σε ένα νέο μοντέλο», λέει ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Dani Rodrik.
Η περίπτωση της Αιθιοπίας
Η Αιθιοπία δείχνει πώς οι εμφύλιες διαμάχες και η κακοδιαχείριση μπορούν να εκτροχιάσουν ακόμη και τις πιο υποσχόμενες χώρες. Για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 2010, χαιρετίστηκε ως ο καλύτερος υποψήφιος της Αφρικής για την αναπαραγωγή της επιτυχίας εξαγωγικών χωρών όπως η Νότια Κορέα ή το Βιετνάμ.
Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αποκάλεσε την Αιθιοπία «νέα μηχανή ανάπτυξης» της ηπείρου και από το 2004 έως το 2017 είχε έναν από τους ταχύτερους ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης στον κόσμο, με μέσο όρο σχεδόν 11%. Επωφελήθηκε από την αδασμολόγητη πρόσβαση στις ΗΠΑ και το χαμηλό εργατικό κόστος, με έναν Αιθίοπα εργάτη ενδυμάτων να κερδίζει το ένα τρίτο από αυτά που κερδίζει ένας Κενυάτης για παρόμοια εργασία.
Όταν ο Abiy Ahmed εξελέγη πρωθυπουργός το 2018, πολλοί είδαν έναν ικανό τεχνοκράτη που θα μπορούσε να διορθώσει τη ρότα του πλοίου, αλλά αυτή η πρόβλεψη αποδείχθηκε ευσεβής πόθος.
Ωστόσο, οι τεράστιες δημόσιες επενδύσεις σε δρόμους, τρένα και αεροδρόμια οδήγησαν σε μη βιώσιμο δημόσιο χρέος, δυσθεώρητο πληθωρισμό και μια σειρά από τεράστια προβλήματα. Η Αιθιοπία οφείλει περίπου 7 δισεκατομμύρια δολάρια στην Κίνα, η οποία έχει χρηματοδοτήσει 70 μεγάλα έργα, όπως έναν ακριβό σιδηρόδρομο προς το Τζιμπουτί.
Πριν από μια δεκαετία, ένα σύστημα ελαφρών σιδηροδρομικών μεταφορών που κατασκευάστηκε με κινεζικά χρήματα προβλήθηκε ως λύση του 21ου αιώνα για τα σημεία συμφόρησης στην Αντίς Αμπέμπα. Σήμερα, μόνο το ένα τρίτο των τρένων λειτουργεί, οι βλάβες είναι ρουτίνα και η καθημερινή επιβατική κίνηση είναι ένα κλάσμα των προβλέψεων.
Όταν ο Abiy Ahmed εξελέγη πρωθυπουργός το 2018, πολλοί είδαν έναν ικανό τεχνοκράτη που θα μπορούσε να διορθώσει τη ρότα του πλοίου, αλλά αυτή η πρόβλεψη αποδείχθηκε ευσεβής πόθος.
Το 2020 ξέσπασε πόλεμος μεταξύ εθνοτικών ομάδων στην ταραγμένη περιοχή του Τιγκράι, με αποτέλεσμα να ενταθούν τα αδιέξοδα στην οικονομία. Διεθνείς επενδυτές σταμάτησαν τη ροή δισεκατομμυρίων δολαρίων και οι ΗΠΑ τερμάτισαν την αδασμολόγητη πρόσβαση της Αιθιοπίας στην αγορά της.
Πέρυσι σχεδόν 450 εταιρείες στη μεταποίηση, από τις 5.000 περίπου, σταμάτησαν την παραγωγή μετά τον πόλεμο. Ακόμη και η Κίνα, ο μεγαλύτερος δανειστής της Αιθιοπίας, στάθμισε την υποστήριξή της. Οι εταιρείες ένδυσης εγκατέλειψαν τη χώρα λόγω της εμφύλιας αναταραχής, της οικονομικής επισφάλειας και των διαφορετικών πολιτισμικών προσδοκιών στο χώρο εργασίας.
Ακόμη και το Μπαγκλαντές -το οποίο αναρριχήθηκε από το δεύτερο φτωχότερο έθνος στη Γη τη δεκαετία του 1970 στην οικονομία χαμηλότερου μεσαίου εισοδήματος που είναι σήμερα- δυσκολεύεται. Η χώρα βρισκόταν σε καλό δρόμο για να φύγει από την κατάταξη των Ηνωμένων Εθνών ως λιγότερο ανεπτυγμένη χώρα.
Τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ εξαπλασίασαν τους δασμούς στα κινεζικά προϊόντα, στο 19,3%, και το Πεκίνο απάντησε με τους δικούς του περιορισμούς
Η πρόσφατη πολιτική αναταραχή, με εβδομάδες απαγόρευσης κυκλοφορίας και διαμαρτυριών που κορυφώθηκαν με την πτώση της κυβέρνησης στις 5 Αυγούστου, έθεσε αυτή την προοπτική υπό αμφισβήτηση. Οι εξαγωγείς ενδυμάτων και άλλες εταιρείες στη μεταποίηση φοβούνται μια δραματική μείωση των πωλήσεων φέτος και η Huq λέει ότι ορισμένες ετικέτες ρούχων επιταχύνουν τα σχέδια να εγκαταλείψουν πλήρως το Μπαγκλαντές.
«Πολλές επωνυμίες μου είπαν ότι θα αλλάξουν τουλάχιστον το 25% της δραστηριότητάς τους μέχρι τα Χριστούγεννα», λέει. «Αυτό είναι ανησυχητικό».
Η πανδημία, ο πληθωρισμός που προκάλεσε και η επακόλουθη άνοδος των επιτοκίων πρόσθεσαν νέες δυσκολίες. Καθώς οι επενδυτές επιβραδύνουν τον δανεισμό τους στις αναδυόμενες αγορές, ακόμη και λαμπερά αστέρια όπως η Σρι Λάνκα έχουν χρεοκοπήσει, ωθώντας την Παγκόσμια Τράπεζα να προειδοποιήσει για μια «χαμένη δεκαετία».
Τεράστια χρέη στις αναδυόμενες χώρες
Οι αναδυόμενες χώρες έχουν τώρα δημόσιο χρέος 29 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, από 12 τρισεκατομμύρια δολάρια πριν από μια δεκαετία, με περισσότερα από αυτά να αντιμετωπίζουν χρεοκοπία και να ζητούν προγράμματα διάσωσης από τους παγκόσμιους δανειστές. Πέρυσι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ενέκρινε δάνεια περίπου 5,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε φτωχές χώρες, περίπου τέσσερις φορές τον ετήσιο μέσο όρο του πριν από την πανδημία.
Η αυξημένη τριβή μεταξύ του Πεκίνου και της Ουάσιγκτον ανακατεύει περαιτέρω την τράπουλα της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων και αυτό ανατρέπει τις προσπάθειες για την προστασία της τοπικής βιομηχανίας, ακόμη και μεταξύ των πρώην υποστηρικτών του ελεύθερου εμπορίου.
Τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ εξαπλασίασαν τους δασμούς στα κινεζικά προϊόντα, στο 19,3%, και το Πεκίνο απάντησε με τους δικούς του περιορισμούς. Ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει υποσχεθεί ακόμη περισσότερους δασμούς εάν επιστρέψει στην εξουσία.
Η ευημερία της Ρουμανίας έχει ξεπεράσει αυτή του πλουσιότερου γείτονά της, της Ουγγαρίας
Η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία υποσχέθηκαν τον Απρίλιο μια συντονισμένη οικονομική απάντηση στον αυξανόμενο προστατευτισμό, ενώνοντας άλλες ευρωπαϊκές χώρες υιοθετώντας μέτρα όπως στοχευμένες επιδοτήσεις, φορολογικά κίνητρα και εμπορικούς περιορισμούς. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι κυβερνήσεις εισήγαγαν περισσότερες από 2.500 τέτοιες πολιτικές πέρυσι, τριπλάσιος αριθμός από τον αντίστοιχο πριν από πέντε χρόνια, σύμφωνα με το ΔΝΤ.
Η Ρουμανία προσφέρει ενδείξεις για το πώς να δημιουργήσετε ανάπτυξη που μπορεί να απασχολήσει άτομα σε κλίμακα. Πριν από την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2007, η χώρα ήταν η δεύτερη φτωχότερη της ηπείρου. Είναι τώρα ένα από τα πιο φωτεινά παραδείγματα της περιοχής, με ομάδες εταιρειών λογισμικού στο Βουκουρέστι και κοντά στην αρχαία οινοποιητική πόλη Iasi, όπου έχουν γραφεία η Amazon.com Inc. και η Oracle Corp.
Η ευημερία της Ρουμανίας έχει ξεπεράσει αυτή του πλουσιότερου γείτονά της, της Ουγγαρίας. Οι πολίτες της κάποτε έκαναν ουρές για δωρεές φαγητού επί καθεστώτος Τσαουσέσκου, αλλά σήμερα —εν μέρει χάρη στο υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και τους μισθούς που απολαμβάνουν οι Ρουμάνοι— οι ουρές είναι πιο πιθανό να είναι μεταξύ μεταναστών που ανανεώνουν άδειες εργασίας.
