Εχετε αναρωτηθεί σε ποιο μέρος της Ελλάδας επικεντρώνεται ο θρήνος για την Άλωση της Βασιλεύουσας του 1453; Υπάρχει άραγε καταλληλότερος τόπος για την αναθέρμανση της μνήμης από τον ιστορικό τόπο του Μυστρά Λακωνίας; Τον τόπο όπου στέφτηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο τελευταίος βυζαντινός αυτοκράτορας, για να αναλάβει το ιερό καθήκον υπεράσπισης του Βυζαντίου και του Ελληνισμού, που θα τον οδηγούσε στη θυσία και στην αθανασία.
Έτσι και φέτος, στα «Παλαιολόγεια 2021», που έλαβαν χώρα το διήμερο 29-30 Μαϊου, συνδυάστηκε η τέλεση των τιμητικών εκδηλώσεων για την πτώση της Κωνσταντινούπολης, με τις εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια του ελεύθερου ελληνικού βίου, με την παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου, στη Σπάρτη, στον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά, αλλά και στο εξαιρετικό Ινστιτούτο Έρευνας Βυζαντινού Πολιτισμού (ΙΝΕΒΥΠ), όπου πραγματοποιήθηκε και η ημερίδα «Πολιτισμικές Αναλαμπές στον Μυστρά των Παλαιολόγων».
Επισημαίνεται ότι το ΙΝΕΒΥΠ είναι μια πνευματική εστία ανώτατης εκπαίδευσης με ερευνητικό, εκδοτικό και εκπαιδευτικό έργο, ενώ ιδρύθηκε το 2007 στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Στεγάζεται στον εξαιρετικό χώρο του πρώην δημοτικού σχολείου του Μυστρά, ο οποίος έχει ανακαινιστεί και διαμορφωθεί κατάλληλα για να φιλοξενήσει το πολύμορφο επιστημονικό, εκπαιδευτικό, πολιτιστικό έργο και αποτελεί έναν πραγματικό φάρο πολιτισμού για την Σπάρτη ειδικά, αλλά και για όλη τη Λακωνία γενικότερα.
Το Ινστιτούτο (ΙΝΕΒΥΠ) αποτελεί το μεγαλύτερο έργο που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και σ’ αυτό διεξάγονται διεθνή συνέδρια, εκδηλώσεις και συμπόσια που αφορούν τον βυζαντινό πολιτισμό. Στους χώρους του πραγματοποιείται το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Βυζαντινός Κόσμος: Η σχέση του με την αρχαιότητα και τον νεότερο ελληνισμό» και πλήθος άλλων επιστημονικών δράσεων και έρευνας.
Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν ο βουλευτής Λακωνίας Αθ. Δαβάκης, ο Δήμαρχος Σπάρτης Πέτρος Δούκας, ο Διευθυντής Δ/θμιας Εκπαίδευσης Λακωνίας Αγ. Οικονομίδης και άλλοι επίσημοι.
Κατά την ημερίδα «Πολιτισμικές Αναλαμπές στον Μυστρά των Παλαιολόγων» απηύθυνε χαιρετισμό ο Δήμαρχος Σπάρτης Πέτρος Δούκας και ο Διευθυντής του ΙΝΕΒΥΠ καθηγητής Νικόλαος Ζαχαριάς, ενώ απονεμήθηκε τιμητική πλακέτα στην ομότιμη καθηγήτρια Γεωργία Ξανθάκη-Καραμάνου για «τις άοκνες προσπάθειες υλοποίησης των έργων του ΙΝΕΒΥΠ την τελευταία εικοσαετία», όπως ανέφερε ο κ. Ζαχαριάς.
Στους ομιλητές, ο Ιωάννης Πολέμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ανέπτυξε το θέμα: «Η Παλαιολόγεια περίοδος στον Μυστρά: Οι μονωδίες για την Κλεόπα Μαλατέστα», ενώ ο Χρήστος Μπαλόγλου, Δρ Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Φρανκφούρτης, μίλησε για την «Οικονομία και Γεωπολιτική στους Παλαιολόγειους χρόνους: Πλήθων-Βησσαρίων».
Εξάλλου, παρουσίασαν τις εργασίες τους οι απόφοιτοι του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΙΝΕΒΥΠ «Βυζαντινός κόσμος»:
Κορμπάκη Μαρία-Σταμάτα: «Η προσωπικότητα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου με βάση τους ιστορικούς της Αλώσεως». Ντανάκα Κωνσταντίνα: «Η δημιουργία της εθνικής συνείδησης κατά τους Παλαιολόγειους χρόνους». Κουμουτζής Θεόφιλος – Μπομπότση Κωνσταντίνα: «Κοντάκιον και Κανόνας στην εκκλησιαστική ποίηση και υμνογραφία του Βυζαντίου». Σιάχος Κωνσταντίνος: «Η ανώτατη μουσική εκπαίδευση στο Βυζάντιο. Η πρόσληψη των κλασσικών συγγραμμάτων». Πηγαδιώτη Ευαγγελία: «Η συμβολή των λογίων του Βυζαντίου στην Ιταλική Αναγέννηση: ο Βησσαρίων και ο κύκλος του» και η Φλώρου Μαρία: «Η μνημειακή τοπογραφία της Λακεδαιμονίας κατά τον 9ο και 10ο αιώνα».
«Η δημιουργία της ελληνικής εθνικής συνείδησης στα Παλαιολόγεια χρόνια»
Ανάμεσα στις σημαντικότατες ομιλίες που παρουσιάστηκαν στην ημερίδα, όπως επισήμανε και η επίτιμη πρόεδρος του ΙΝΕΒΥΠ, ήταν και η εισήγηση με θέμα «Η δημιουργία της ελληνικής εθνικής συνείδησης στα Παλαιολόγεια χρόνια», της φιλολόγου Κωνσταντίνας Γ. Ντανάκα, από τους Μολάους Λακωνίας, αποφοίτου του μεταπτυχιακού προγράμματος. Το θέμα της συνδέεται άμεσα με τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό των Νεοελλήνων και τη δίκαιη διεκδίκηση της πολιτισμικής τους συνέχειας και κληρονομιάς σε έναν κόσμο που τείνει να επιστρέψει στην περιφρόνηση και υποβάθμιση της εθνικής μας ταυτότητας και την «πολιτισμική ομογενοποίηση».
Αναμφισβήτητα, η δημιουργία της ελληνικής εθνικής συνείδησης διαμορφώνεται με σαφήνεια κατά την Παλαιολόγεια περίοδο, στην οποία και θα εστιάσουμε.
Στην καλούμενη Παλαιολόγεια Αναγέννηση παρατηρείται άνθιση της διανόησης απ’ το δεύτερο μισό του 13ου αι. ως και την κατάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς. Σε μια εποχή πολιτικής και στρατιωτικής παρακμής για το Βυζάντιο πραγματοποιείται μια άνθιση της διανόησης που κατακλύζεται από το ελληνικό στοιχείο. Παράλληλα, τέσσερα βασικά κέντρα της παλαιολόγειας εποχής γίνονται πεδία αναζωογόνησης της ελληνικής γραμματείας, η Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη, η Τραπεζούντα και ο -δικός μας- Μυστράς, όπου έζησε και έδρασε ο «ελληνικότερος» όλων των λογίων, ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων.
Στην Παλαιολόγεια εποχή ο όρος Έλλην χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο με την εθνική του σημασία, ενώ μοιάζει να μην έρχεται καθόλου σε αντίθεση με την άλλη ισχυρή ταυτότητα των Βυζαντινών, τη χριστιανική. Έλληνες πια, δεν είναι οι αρχαίοι αλλά οι Βυζαντινοί, που έχουν συγκεράσει την Ορθόδοξη πίστη με την ελληνική εθνική ταυτότητα. Ο όρος Έλλην την Παλαιολόγεια εποχή σημαίνει τον χριστιανό ορθόδοξο της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που έχει γλώσσα του την ελληνική και συνειδητά αισθάνεται κομμάτι του ελληνικού γένους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η φράση ελληνικό γένος χρησιμοποιείται σε μεγάλη κλίμακα από τους λογίους της Παλαιολόγειας αναγέννησης για να χαρακτηρίσουν τις καταβολές και την προέλευσή τους, αντίληψη που κορυφώνεται στη δήλωση του Γεώργιου Γεμιστού Πλήθωνος: «Ἐσμέν γάρ Ἕλληνες τό γένος, ὡς ἤ τέ φωνή καί ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ.»
Τα κείμενα των λογίων της Παλαιολόγειας Αναγέννησης βρίθουν από στοιχεία που αναδεικνύουν την ελληνική εθνικότητα. Η δημιουργία της ελληνικής εθνικής συνείδησης έχει συντελεστεί, έχει παγιωθεί και προίκισε με τη δύναμή της τις επόμενες γενιές των Ελλήνων. Αυτές τις γενιές που θα διασώσουν τον ελληνισμό μέσα απ’ τα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας και θα οδηγήσουν τους Έλληνες στη διεκδίκηση της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσής τους στους νεότερους χρόνους.
Τέλος, σημαντική είναι η διαπίστωση ότι στο Βυζάντιο η επιβίωση και επικράτηση του ελληνισμού δεν προέκυψε ως κάτι φυσικό ή συγκυριακό. Αντιθέτως, αντιμετώπισε πολλά εμπόδια και δυσχέρειες που θα μπορούσαν να τον εξαφανίσουν, όπως η αρχική απόρριψη του ελληνισμού ως παγανισμού, όσο και οι σκοτεινοί αιώνες της εικονομαχίας με την πνευματική ερήμωση. Η πορεία της ελληνικής συνείδησης θα μπορούσε να ήταν διαφορετική εάν η βυζαντινή λογιοσύνη έχανε την επαφή της με την αρχαιοελληνική γραμματεία και παράδοση και εάν εγκαταλείπονταν οι ανώτερες σπουδές και επικρατούσαν οι προκαταλήψεις που μάχονταν κάθε τι ελληνικό. Οι βυζαντινοί λόγιοι και η καλλιέργεια των κλασικών σπουδών εξασφάλισαν τη διατήρηση και ανάδυση του ελληνισμού που οδήγησε σε δύο σημαντικές εξελίξεις. Την παγίωση της ελληνικής εθνικής συνείδησης από τη μία και την θεμελίωση του πολιτισμού της Ευρώπης από την άλλη, με την άνθιση των κλασικών σπουδών από τους ουμανιστές της Αναγέννησης, που οφείλουν πολλά στους μεταναστεύσαντες προς τη Δύση βυζαντινούς λογίους της Παλαιολόγειας Αναγέννησης.
Το Βυζάντιο ξεκίνησε σίγουρα ως πολυεθνικό μόρφωμα, όπως άλλωστε κάθε αυτοκρατορία. Αλλά υπήρξε επίσης και μονοπολιτισμικό διαφυλάττοντας ως παρακαταθήκη τη βαθιά ελληνικότητά του. Ο σύγχρονος ελληνισμός είναι αυτός που είναι, ακριβώς γιατί μεσολάβησε ο βυζαντινός ελληνισμός, που καθόρισε τη σύνδεση της Αρχαίας Ελλάδας με τον Νεότερο Ελληνισμό.
Ειδικότερα ο Μυστράς υπήρξε η μεγάλη κιβωτός του Γένους όπου έγινε και η τελική σύνθεση εκείνων των στοιχείων που διέπουν μέχρι σήμερα τον Ελληνισμό. Τώρα, μάλιστα, που γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 αισθανόμαστε πως οι Νεοέλληνες διεκδίκησαν την ελευθερία τους γιατί είχαν βαθιά συνείδηση των διαφορών τους σε σχέση με τους Οθωμανούς κυρίαρχους. Η τελική συνειδητοποίηση αυτών των μεγάλων πολιτισμικών διαφορών στη γλώσσα, στη θρησκεία και την ιστορία είχε ολοκληρωθεί στο Μυστρά των Παλαιολόγειων χρόνων και προίκισε τους νεότερους Έλληνες με όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τους επέτρεψαν να απελευθερωθούν. Ας γνωρίσουμε, λοιπόν, ας κατανοήσουμε και ας αξιοποιήσουμε αυτή τη γνώση ώστε να πορευθούμε με αισιοδοξία και δημιουργικότητα στο μέλλον.
Πηγή: ekirikas.com
