Μια νέα μελέτη υποστηρίζει ότι μια μεγάλη περίοδος ξηρασίας στην Αραβική Χερσόνησο έπαιξε καταλυτικό ρόλο για την ραγδαία εξάπλωση του Ισλάμ
Ο Μωάμεθ σε ηλικία περίπου 40 ετών άρχισε να ακούει το λόγο του Θεού. Ο αρχάγγελος Γαβριήλ του μιλούσε και του μετέφερε τα όσα έλεγε ο ένας και μοναδικός Θεός. Ο Μωάμεθ στις αρχές του 7ου αιώνα μ.Χ., περίπου γύρω στο 610, ζούσε στη Μέκκα και τα κηρύγματά του περί ενός Θεού έβρισκαν ευήκοα ώτα κυρίως μεταξύ των φτωχών, των γυναικών, των ξένων, των σκλάβων και όσων θεωρούνταν πολίτες «δεύτερης κατηγορίας». Ήταν μια εποχή δύσκολη και φτωχή και όλοι οι αναξιοπαθούντες άκουσαν τα λόγια του Μωάμεθ ως λόγια σωτηρίας από τη ζοφερή ζωή που ζούσαν. Ακριβώς αυτή η φτώχεια και η δυσκολία στη ζωή που πιθανότατα προκλήθηκε από μια μακρά περίοδο ξηρασίας ίσως ήταν τελικά που βοήθησε το Ισλάμ να εδραιωθεί και να βρει τόσους πιστούς ώστε να είναι σήμερα η δεύτερη πολυπληθέστερη θρησκεία στον κόσμο. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν σε μια μελέτη τους οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βασιλείας στην Ελβετία.
Η πτώση ενός βασιλείου
Το βασίλειο του Χιμγιάρ (γνωστό στα ελληνικά από την αρχαιότητα ως Χιμιαρίτες ή Ομηρίτες), το οποίο βρισκόταν περίπου στη σημερινή Υεμένη, θεωρείται ότι ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος στο μεγαλύτερο μέρος της νότιας Αραβικής Χερσονήσου από το 115π.Χ. ως και το 525 μ.Χ. Οι περισσότεροι κάτοικοί του ακολουθούσαν πολυθεϊστικές θρησκείες, ωστόσο στις τελευταίες δεκαετίες του αρκετοί είχαν ασπαστεί τον Ιουδαϊσμό ή τον Χριστιανισμό.
Η οικονομία του βασιλείου βασιζόταν κατά κύριο λόγο στη γεωργία και το εμπόριο με τις περιοχές της ανατολικής Αφρικής και τις μεσογειακές χώρες. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ερευνητές, στις αρχές του 6ου αιώνα- μεταξύ του 500-530 μ.Χ.- η Αραβική Χερσόνησος χτυπήθηκε από πολύ έντονες ξηρασίες. Η αγροτική οικονομία καταρρακώθηκε προκαλώντας τεράστια οικονομικά προβλήματα. Όπως πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, ακολούθησε η πολιτική αστάθεια και πόλεμοι στην περιοχή. Τα στοιχεία αυτά αποτέλεσαν σύμφωνα με τους ερευνητές τους πρώτους σπόρους για την εμφάνιση του Ισλάμ στις αρχές του 7ου αιώνα. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι οι ξηρασίες αλλά και οι επιθέσεις που δεχόταν το βασίλειο του Χιμγιάρ από άλλα βασίλεια προκάλεσαν τελικά την κατάρρευση του βασιλείου.
Το βασίλειο αναμετρήθηκε συχνά με την Αυτοκρατορία των Σασσανιδών (προϊσλαμική ιρανική αυτοκρατορία), αλλά και τους Βυζαντινούς με καταστροφικές συνέπειες γι’ αυτό. Τη χαριστική βολή στο βασίλειο έδωσε ωστόσο η αναμέτρηση με το βασίλειο του Αξούμ (τη σημερινή Αιθιοπία) το οποίο και ανέλαβε την συνολική κυριαρχία στην περιοχή. Το γεγονός αυτό επίσης συνέβαλε σύμφωνα με τους ερευνητές στην ανάδειξη της ισλαμικής θρησκείας. Όμως οι ερευνητές θεωρούν ότι ο καταλυτικός παράγοντας στην κατάρρευση του βασιλείου του Χιμγιάρ ήταν οι συνεχείς έντονες ξηρασίες οι οποίες προκαλούσαν τεράστια προβλήματα στο βασίλειο και τον πληθυσμό του καθιστώντας το έτσι ευάλωτο στις επιθέσεις των εχθρών του.
Η δημιουργία ενός νέου μεγάλου βασιλείου στην περιοχή, όπως εκτιμούν οι ερευνητές, επέτρεψε στο Ισλάμ να αναπτυχθεί και να αρχίζει να κυριαρχεί στις αραβικές χώρες και οι ξηρασίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. «Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής στην Αραβία αναζητούσαν μια νέα ελπίδα, κάτι που να ενώσει και πάλι τους ανθρώπους και να δημιουργηθεί ξανά μια ενιαία κοινωνία και αυτή η νέα θρησκεία προσέφερε αυτή την ελπίδα» αναφέρουν οι ερευνητές.
Η ομάδα των ερευνητών, με επικεφαλής τον Ντομινίκ Φλίτμαν, έναν γεωλόγο και παλαιοκλιματολόγο του Πανεπιστημίου της Βασιλείας στην Ελβετία, ανέλυσαν κλιματικά στοιχεία αιώνων που είναι «αποθηκευμένα» μέσα στις πέτρες και στους σταλαγμίτες στην σπηλιά Αλ Χούτα στο σημερινό Ομάν.
Συγκεκριμένα, η ομάδα ανέλυσε τις διαστρωματώσεις ενός σταλαγμίτη, των ασβεστολιθικών δηλαδή πετρωμάτων που σχηματίζονται στο έδαφος της σπηλιάς όταν το νερό διαλυμένο σε δισανθρακικό ασβέστιο στάζει από την οροφή για αιώνες. Αυτά τα ασβεστολιθικά πετρώματα είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για τους επιστήμονες καθώς μπορούν να αναλύσουν στοιχεία για το κλίμα της περιοχής ανά τους αιώνες. Μέσα από αυτά μπορούν, μεταξύ άλλων, να βγάλουν συμπεράσματα για τα επίπεδα ετήσιας βροχής, επειδή το σχήμα και η σύσταση των σταλαγμιτών θα αλλάζει ανάλογα με το πόσο νερό πέφτει. Για παράδειγμα, όσο λιγότερη βροχή πέφτει τόσο λιγότερο νερό θα πέσει από την οροφή της σπηλιάς προς τον σταλαγμίτη. Αυτό σημαίνει ότι η διάμετρος του σταλαγμίτη εκείνη την περίοδο θα είναι μικρότερη.
Έτσι, ένας συγκεκριμένος σταλαγμίτης από την σπηλιά Αλ Χούτα υποδηλώνει ότι στην περιοχή υπήρξε μια μεγάλη περίοδος ξηρασίας που διήρκησε για δεκαετίες. «Ακόμα και με γυμνό μάτι μπορείς να δεις ότι υπήρξε μια μεγάλη περίοδος ξηρασίας», αναφέρει ο Φλίτμαν.
Αναλύοντας επίσης τα ραδιενεργά υπολείμματα του ουρανίου μέσα στις ασβεστολιθικές εναποθέσεις, οι ερευνητές χρονολόγησαν αυτήν την περίοδο της ξηρασίας στις αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ. με ένα περιθώριο λάθους 30 ετών. Οι ερευνητές αναζήτησαν κι άλλα στοιχεία για να επιβεβαιώσουν τα ευρήματά τους, όπως δεδομένα για τα επίπεδα της Νεκρής Θάλασσας και ιστορικά έγγραφα που περιέγραφαν πράγματι μια περίοδο μακράς ξηρασίας στην περιοχή από το 520 μ.Χ.
«Ήταν λίγο σαν μια υπόθεση δολοφονίας. Είχαμε ένα νεκρό βασίλειο και ψάχναμε τον ένοχο. Βήμα-βήμα τα στοιχεία μας οδήγησαν πιο κοντά στην απάντηση», συμπλήρωσε σχετικά με την έρευνά τους για την πτώση του Βασιλείου των Χιμιαριτών που ήταν και το βασικό τους θέμα.
Ο Φλίτμαν και οι συνεργάτες του θεωρούν ότι η ξηρασία αυτή συνέβαλε στην πτώση των Χιμιαριτών αυτήν την περίοδο και την ταυτόχρονη άνοδο του Ισλάμ στην περιοχή. Όπως δήλωσε πάντως ο Φλίτμαν στην συνέντευξη Τύπου που έδωσε για την έρευνα δεν υποστηρίζουν ότι η ξηρασία ήταν ο βασικότερος λόγος για την εδραίωση του Ισλάμ, αλλά ήταν ένας «σημαντικός παράγοντας» για μεγάλες κοινωνικές αλλαγές εκείνη την εποχή.
«Ο πληθυσμός ήταν αντιμέτωπος με πολύ μεγάλες δυσκολίες εξαιτίας της πείνας και του πολέμου. Αυτό σημαίνει ότι το Ισλάμ συνάντησε γόνιμο έδαφος: οι άνθρωποι αναζητούσαν κάτι να τους δώσει μια νέα ελπίδα, κάτι που θα μπορούσε να φέρει ξανά κοντά τους ανθρώπους ως μια κοινότητα. Αυτή η νέα θρησκεία, το πρόσφερε αυτό», σημειώνει ο Φλίτμαν.
Ξηρασία, ένας συνήθης ύποπτος
Η πτώση ενός ολόκληρου ισχυρού βασιλείου εξαιτίας της ξηρασίας δεν είναι κάτι ασυνήθιστο στην ιστορία. Η πρώτη γνωστή τέτοια περίπτωση αφορά την Ακκαδική αυτοκρατορία, την αρχαιότερη αυτοκρατορία της Μεσοποταμίας που κυριαρχούσε στην περιοχή της σημερινής Συρίας ως το 2137 π.Χ. Όπως φαίνεται την εποχή εκείνη σημειώθηκε μια μεγάλη κλιματική αλλαγή, η οποία έφερε μια μεγάλη περίοδο ξηρασίας έως και 100 ετών. Σύμφωνα με έρευνες αυτή η ξηρασία ήταν ο βασικότερος παράγοντας για την κατάρρευση της Ακκαδικής αυτοκρατορίας. Από την άλλη και ο πολιτισμός των Μάγιας που κυριαρχούσε ως το 900 μ.Χ. θεωρείται ότι είχε χτυπηθεί από ξηρασία που σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους.
Η επίδραση της ξηρασίας συνεχίζεται ως τώρα. Σήμερα, με την επίδραση κυρίως του ανθρώπου, όλο και περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν μόνιμα ή κατά περιόδους καύσωνες και περιόδους ξηρασίας-ρεκόρ. Οι νοτιοδυτικές ΗΠΑ αντιμετωπίζουν αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν «μεγάλη ξηρασία» (megadrough) καθώς η ξηρασία συνεχίζεται εδώ και 30 χρόνια τουλάχιστον. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, η συνεχιζόμενη ξηρασία στην περιοχή είναι η πιο μεγάλη που έχει καταγραφεί εδώ και 1.200 χρόνια.
Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή που χτυπά πλέον τον πλανήτη μας θεωρείται ότι θα μετατρέψει σύντομα ορισμένα μέρη της Αφρικής να γίνουν τόσο θερμά που δεν θα μπορούν πια να κατοικηθούν μέσα στις επόμενες τρεις δεκαετίες. Μια αναφορά του 2021 από την Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι μέχρι το 2050 έως και 86 εκατ. άνθρωποι στην Αφρική θα αναγκαστούν να φύγουν από τα σπίτια τους και να μεταναστεύσουν σε άλλες χώρες ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής.
