O Νέστος είναι ένας τεράστιος ποταμός, με τοπία αρχέγονης, καθηλωτικής ομορφιάς.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, γεννήθηκε στην αρχή του Χρόνου και, μέχρι και σήμερα, φέρει στα πράσινα νερά του και στα αρχαία του δάση όλη τη γοητεία της άγριας, παρθένας φύσης της Θράκης. Το ταξίδι του ξεκινάει από την οροσειρά της Ρίλα, στη νοτιοδυτική Βουλγαρία, που είναι η ψηλότερη σε ολόκληρα τα Βαλκάνια.
Στην πορεία ο Νέστος αφήνει τη Βουλγαρία, διασχίζει τους ορεινούς όγκους της δυτικής Ροδόπης και το όρος Φαλακρό και γίνεται σύνορο ανάμεσα στην Καβάλα και στην Ξάνθη, αφού πρώτα έχει κάνει ένα πανέμορφο πέρασμα από τη Δράμα (Παρανέστι). Καταλήγει δε στο Θρακικό Πέλαγος, ακριβώς απέναντι από τη Θάσο. Ο ρους του καλύπτει 243 χιλιόμετρα, με τα 130 από αυτά να βρίσκονται στην Ελλάδα.
Ξεκινάτε για το Παρατηρητήριο από το χωριό Τοξότες, με κατεύθυνση προς Ίμερα. Πρώτη στάση στον φούρνο της Σοφίας, για να προμηθευτείτε καυτά, μικρούτσικα πιροσκί: είτε γεμιστά με τυρί, είτε με πατάτα, είτε με πιπεριά Φλωρίνης, είναι μια φοβερή απόλαυση μέσα στο κρύο πρωινό.
Ανηφορίζετε έπειτα στην Αχλάδα, στους πρόποδες της Ροδόπης. Σε δρόμο όλο στροφές, περνώντας διαδοχικά από τη ζώνη του πεύκου, τη ζώνη της δρυός και τη ζώνη της οξιάς. Τέλος φθινοπώρου, λίγο πριν μπει για τα καλά ο χειμώνας, θα δείτε περνώντας από τα ρέματα ότι τα πλατάνια κρατούν ακόμα την καταπράσινη φορεσιά τους –μύθος λοιπόν τα πεσμένα, κίτρινα φύλλα. Τουλάχιστον για φέτος.
Οι αμβλείες, γυμνές κορυφογραμμές διαδέχονται η μία την άλλη. Κάποια στιγμή η θάλασσα βγαίνει από μακριά σε πρώτο πλάνο, ασημόγκριζη κι αστραφτερή στο λίγο φως του ήλιου που περνάει μέσα από τα σύννεφα. Αν η μέρα είναι ηλιόλουστη, πάλι, μπορεί να δείτε και τη Σαμοθράκη, το Άγιο Όρος και τη Λήμνο. Προς τον βορρά φαίνονται και τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.
Πού και πού προσπερνάτε εγκαταλελειμμένα, μισογκρεμισμένα καπνοχώρια με πετρόκτιστα σπίτια. Είναι πολλά, σε όλη τη διαδρομή μέχρι τη Σταυρούπολη. Κάποτε ανθούσαν οικονομικά λόγω του καπνού που καλλιεργούσαν εντατικά –προϊόν πρώτης ποιότητας, σημειωτέον: ανατολικού τύπου («μπασμάς»), με έντονο άρωμα, δύσκολη καλλιέργεια, αλλά καλό κέρδος. Ακόμα διακρίνονται οι σχετικές αναβαθμίδες, όπως θα δείτε ερχόμενοι εδώ. Γύρω στα μέσα της δεκαετίας 1960 η σημασία της καπνοπαραγωγής μετατοπίστηκε στην κεντρική και δυτική Μακεδονία και κυρίως στη Θεσσαλονίκη. Αντίστοιχα, η ανατολική Μακεδονία και η Θράκη υποβαθμίστηκαν κι έτσι τα καπνοχώρια σταδιακά ερήμωσαν (εκτός από τα Πομακοχώρια, όπου η καλλιέργεια συνεχίστηκε μέχρι και τη δεκαετία του 1990).
Έχετε ήδη διανύσει 10 χιλιόμετρα όταν φτάνετε στην κορυφή, σε υψόμετρο 1.000 μέτρων. Η θέα είναι καθηλωτική: ο κάμπος της Ξάνθης απλώνεται σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια μέχρι τη θάλασσα, εκεί όπου σχηματίζεται το Δέλτα του Νέστου. Ακολουθείτε ένα μικρό, κατηφορικό, χωμάτινο μονοπάτι –το οποίο γρήγορα εξελίσσεται σε πλακόστρωτο δρομάκι– μέχρι που φτάνετε σε ένα ημικυκλικό, πετρόκτιστο μπαλκόνι. Είναι το Παρατηρητήριο, έργο του Πολιτιστικού Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης.
Στο γείσο του Παρατηρητηρίου είναι χαραγμένα τα σημεία που βλέπετε από κάθε γωνία θέασης, με τα ονόματα των κορυφογραμμών, το Παγγαίο όρος, το όρος Φαλακρό, το Δέλτα του Νέστου, τα χωριά που θα συναντήσετε αν πορευθείτε με αυτοκίνητο (ή με τα πόδια) ανάμεσα στα βουνά, καθώς και η διαδρομή του σιδηρόδρομου.
Εκπληκτική η θέα προς τη Βουλγαρία, τη θάλασσα και τον κάμπο. Ηighlight, όμως, παραμένουν οι μαίανδροι του Νέστου. Καθώς το μεγάλο ποτάμι διαβαίνει από το φαράγγι που σχηματίζουν οι πλαγιές στους πρόποδες της Ροδόπης –τα Στενά, όπως τα λένε– σχηματίζει μια σειρά μαιανδρισμούς, δηλαδή αλλεπάλληλες κουλούρες. Προσφέροντας, έτσι, τη μοναδική εικόνα ενός τεράστιου φιδιού, που αργοσέρνεται στο βάθος.
Μπορείτε να περιδιαβείτε αυτούς τους μαιάνδρους ακολουθώντας το καθαρισμένο και σηματοδοτημένο μονοπάτι που περνάει μέσα από το φαράγγι. Γενικά, υπήρχε –και υπάρχει ακόμα– μεγάλο δίκτυο μονοπατιών, το οποίο συνέδεε τα πάλαι ποτέ ακμάζοντα καπνοχώρια. Στις δικές μας ημέρες προσφέρουν διαδρομές συναρπαστικές, τις οποίες θα κάνετε με ειδικευμένους οδηγούς. Θα σας φέρουν σε γοητευτική επαφή με την παρθένα φύση γύρω από τον Νέστο, αλλά θα σας κάνουν και κοινωνούς του τρόπου ζωής των ανθρώπων που κατοικούσαν κι ευημερούσαν εδώ, μόλις 60 χρόνια πριν.
