Η μάχη στο Καγκούλ (σημερινό Καχούλ της Μολδαβίας) υπήρξε από τις σημαντικότερες του Ρωσοτουρκικού Πολέμου του 1768-74 αλλά και της ευρωπαϊκής ιστορίας γενικότερα. Παρόλα αυτά παραμένει σχετικά άγνωστη. Κι όμως εκεί το οθωμανικό γιαταγάνι τσακίστηκε συντριπτικά.
Ακόμα πιο άγνωστη παραμένει η καίρια συνεισφορά στον ρωσικό θρίαμβο ενός Έλληνα, του αρχιπυροβολητή του ρωσικού στρατού στρατηγού Πέτρου Μελισσηνού. Ρώσοι και Οθωμανοί πολεμούσαν ήδη δύο χρόνια χωρίς σοβαρά μέχρι τότε αποτελέσματα όταν η στρατιά του στρατηγού Πιότρ Ρουμιάντσεφ προχώρησε στη Μολδαβία. Ο Ρώσος στρατηγός διέθετε 38.000 άνδρες και 118 πυροβόλα.
Απέναντι είχε συγκεντρωθεί μια οθωμανική στρατιά δυνάμεως 75.000 ανδρών – 45.000 πεζοί, 30.000 ιππείς – η οποία ενισχύονταν από τουλάχιστον 80.000 Τάταρους ιππείς – ορισμένες πηγές κάνουν λόγο για 100.000. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στη περιοχή του Καγκούλ στις 21 Ιουλίου 1770. Ενώπιον της τρομακτικής τουρκικής υπεροχής σε ιππικό
Ο Ρώσος διοικητής, παρά την υπεροχή του εχθρού, αποφάσισε να επιτεθεί. Στην απόφασή του ενισχύθηκε από τον Μελισσηνό ο οποίος πίστευε πως με την στενή συνεργασία πεζικού και πυροβολικού οι Τούρκοι μπορούσαν να ηττηθούν.
Έτσι το ρωσικό πεζικό σχημάτισε τέσσερα μεγάλα τετράγωνα, έκαστο με 8.000 περίπου άνδρες. Σε κάθε τετράγωνο διατέθηκε οργανικό πυροβολικό, ενώ το ιππικό τάχθηκε πίσω από τα τετράγωνα σε ρόλο εφεδρείας. Κατόπιν με υψωμένες τις σημαίες, ο ρωσικός στρατός επιτέθηκε.
Ο Οθωμανός διοικητής, ο Αλβανός Ιζαβαντέ Χαλίλ πασάς, αμέσως εξαπέλυσε το ιππικό κατά της προελαύνουσας ρωσικής μάζας. Ωστόσο οι ιππείς του υπέστησαν τρομακτικές απώλειες από τις ομοβροντίες του ρωσικού πεζικού και τα πυροβόλα του Μελισσήνου. Οι Τούρκοι ήταν τόσοι πολλοί που κάθε οβίδα κομμάτιαζε δεκάδες άνδρες και άλογα.
Με τον τρόπο αυτό η ρωσική προέλαση συνεχίστηκε. Ο Χαλίλ έριξε στη μάχη και το πεζικό του. Οι Τούρκοι κατάφεραν να διασπάσουν, προσωρινά, ένα ρωσικό τετράγωνο. Την κατάσταση όμως έσωσε ο Μελισσηνός συγκεντρώνοντας τα ελαφρά του πυροβόλα και θερίζοντας τους επιτιθέμενους Τούρκους από κοντά.
Οι Τούρκοι πεζοί σκοτώνονταν κατά εκατοντάδες δεχόμενοι, από μικρή απόσταση τα βολιδοφόρα πυρομαχικά των ρωσικών πυροβόλων, τα λεγόμενα «κάνιστρα» (περιείχαν οτιδήποτε μπορούσε να σκοτώσει, από «μπάλες» μουσκέτων, μέχρι μικρά κομμάτια από αλυσίδες).
Οι Ρώσοι συνέχισαν αργά την προέλαση πατώντας πάνω στα ματωμένα, κομματιασμένα κορμιά των Τούρκων ώσπου έφτασαν ενώπιον του τουρκικού στρατοπέδου. οι έχοντας υποστεί δραματικές απώλειες και την συνακόλουθη καταβαράθρωση του ηθικού τους Τούρκοι, βλέποντας και τους Τατάρους να αδρανούν, δεν άντεξαν στην ρωσική έφοδο και σύντομα το στρατόπεδό τους είχε καταληφθεί.
Οι Ρώσοι κυρίευσαν και 130 τουρκικά πυροβόλα. Οι απώλειες των νικητών ήταν μικρές. Μόλις 1.000 – 1.500 νεκροί και τραυματίες. Αντίστοιχα οι Τούρκοι είχαν απώλειες της τάξης των 20.000 ανδρών.
Μετά τη μάχη οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να κρατηθούν στην περιοχή χάνοντας και τα φρούρια του Ισμαηλίου, της Κίλια, του Άκερμαν, της Βραίλα και άλλα. Η μεγάλη νίκη πανηγυρίστηκε όχι μόνο στη Ρωσία αλλά σε όλη την Ευρώπη, με τον Μεγάλο Φρειδερίκο να συγχαίρει τους Ρώσους για την επιτυχία αυτή.
Στρατηγός Πέτρος Μελισσηνός
Ο πρωτεργάτης της νίκης Πέτρος Μελισσηνός γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1726. Ο πατέρας του μετανάστευσε κατόπιν στη Ρωσία. Σε ηλικία 14 ετών ο νεαρός Πέτρος έγινε δεκτός στην Στρατιωτική Ακαδημία της Αγ. Πετρούπολης. Συμμετείχε στον Επταετή Πόλεμο. Το 1759 μετατάχθηκε στο πυροβολικό με τον βαθμό του ταγματάρχη.
Στο Καγκούλ ήταν συνταγματάρχης και μετά τη νίκης προήχθη σε υποστράτηγο. Είχε καθοριστική συνεισφορά και στις νίκες του ρωσικού στρατού στο Χοτίν και στον ποταμό Λάργκο, όπου εφάρμοσε την ίδια τακτική που εφάρμοσε μερικές ημέρες μετά και στο Καγκούλ.
Παρασημοφορήθηκε από την Αικατερίνη τη λεγόμενη μεγάλη χαρακτηριζόμενος ο καλύτερος πυροβολητής της εποχής του. Πέθανε εν υπηρεσία, το 1797, με τον βαθμό του στρατηγού.
