Ο ηρωικός καπετάν Άγρας και τα μυστικά του βάλτου ΔΕΝ πρέπει να ξεχαστούν

Ἀνήκω στή γενιά ἐκείνη πού μεγάλωσε κυρίως μέ τό ἐξωσχολικό βιβλίο κάι μέ τή μαγεία τοῦ ραδιοφώνου. Γνώρισα την τηλεόραση ὅταν πλέον εἶχα γοητευθεῖ ἀπό τή μυρωδιά τοῦ τυπωμένου χαρτιοῦ καί ἔτσι δέν στερήθηκα τήν ἀπόλαυση τοῦ διαβάσματος, ὅπως δυστυχῶς τήν στεροῦνται τά περισσότερα παιδιά τῆς ἐποχῆς μας. Ἡ Πηνελόπη Δέλτα μᾶς βοήθησε νά μάθουμε πολλά γιά τήν ἱστορία τοῦ Βυζαντίου (Ρωμανίας) καί γιά τόν Μακεδονικό Ἀγῶνα.

Γράφει ο Κωνσταντῖνος Χολέβας (Πολιτικός Ἐπιστήμων)
Τά «Μυστικά τοῦ Βάλτου» μέ εἶχαν συναρπάσει. Μέ τό μυαλό μου περιπλανήθηκα ἐπί μῆνες στά βουνά καί στίς λίμνες τῆς ἀγαπητῆς μου Μακεδονίας, ἀπό τήν ὁποία καί κατάγομαι. Οἱ ἀγωνιστές μέ τίς πλάβες (πλοιάρια χωρίς καρίνα), ἡ δασκάλα κυρία Ἠλέκτρα, ὁ ἔφηβος Ἀποστόλης, ὁ σλαβόφωνος μικρός Γιοβάν, καί πρωτίστως ὁ Καπετάν Ἄγρας μέ εἰσήγαγαν μυσταγωγικά στό μεγαλεῖο τὴς πανεθνικῆς ἐκείνης προσπάθειας τοῦ 1903-1908.

Κάθε χρόνο, λοιπόν, στίς 7 Ἰουνίου κλίνω εὐλαβικά τό γόνυ στή μνήμη τοῦ νεαροῦ Ἀνθυπολοχαγοῦ ἀπό τούς Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, τοῦ Σαράντου Ἀγαπηνοῦ ἤ καπετάν Ἄγρα καί τοῦ Ναουσαίου συνεργάτη του, τοῦ Ἀντώνη Μίγγα.

Ἀπαγχονίσθηκαν τό 1907 ἀπό τούς Βουλγάρους κομιταζῆδες τοῦ Ζλατάν σέ μία καρυδιά κοντά στήν Ἔδεσσα. Ἐκεῖ βρίσκεται σήμερα τό χωριό Ἄγρας κάι τό μνημεῖο τῆς θυσίας τους. Ἐκεῖ τούς θρήνησαν οἱ ἐντόπιες Μακεδόνισσες γυναῖκες. Ἐκεῖ τούς τίμησε μέ τρισάγιο καί ὁμιλία ὁ μακαριστός Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, τόν Ἰούνιο τοῦ 2007, ἀκριβῶς στή συμπλήρωση τῶν 100 χρόνων ἀπό τόν μαρτυρικό θάνατό τους.

Ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας ἐξέφρασε τήν ἐπιθυμία τῶν ἐντοπίων Μακεδόνων νά ἀπελευθερωθοῦν ἀπό τούς Ὀθωμανούς, ἀλλά νά μήν περάσουν ὑπό τήν ἐξουσία τοῦ τότε ἰσχυροῦ βουλγαρικοῦ μεγαλοϊδεατισμοῦ. Ἀπό τό 1878 οἰ Ἕλληνες Μακεδόνες ἀγωνίζονται γιά τήν ἔνταξή τους στή Μητέρα Ἑλλάδα. Ἡ κυβέρνηση τῶν Ἀθηνῶν ἀφυπνίσθηκε μετά τόν θάνατο τοῦ Πάυλου Μελᾶ, άξιωματικοῦ τοῦ Πυροβολικοῦ, ὁ ὁποῖος φονεύθηκε ἀπό τουρκικό ἀπόσπασμα στή Στάτιστα, σημερινό χωριό Μελᾶς, τῆς Καστοριᾶς.

Ἡ πανεθνική προσπάθεια ξεσήκωσε Μητροπολίτες, Ήγουμένους, δασκάλους καί δασκάλες, ἐμπόρους, λογίους, ἀγρότες ἀπό τή Μακεδονία καί πολλούς ἐθελοντές ἀπό τήν ὑπόλοιπη Ἑλλἀδα. Ὑπό τήν εὐφυῆ καί συνετή διεύθυνση δύο διπλωματῶν, τοῦ Ἴωνος Δραγούμη καί τοῦ Λάμπρου Κορομηλᾶ ὅλες οἱ δυνάμεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ συντονίσθηκαν γιά νά βοηθήσουν τήν τουρκοκρατούμενη καί ἀπειλούμενη ἀπό τούς κομιταζῆδες (ἐνόπλους Βουλγάρους) γῆ τοῦ Ἀλεξάνδρου.

Μεταξύ τῶν ἐθελοντῶν ἦταν καί ὁ Σαράντης Ἀγαπηνός. Εἰσῆλθε κρυφά στή Μακεδονία μέ τό ψευδώνυμο Τέλλος Ἄγρας καί μαζί μέ τό ἔνοπλο σῶμα του ἀνέλαβε τή μάχη κατά τῶν κομιταζήδων στόν φοβερό Βάλτο τῶν Γιαννιτσῶν. Σήμερα ὀ Βάλτος ἔχει ἀποξηρανθεῖ καί στή θέση τοῦ ἕλους και τῶν κουνουπιῶν βλέπουμε μία εὔφορη πεδιάδα.

Τότε ὁ Βάλτος ἤλεγχε τή διαδρομή Ἕλλήνων, Βουλγάρων καί Τούρκων ἀπό τή Θεσσαλονίκη πρός τή Δυτική Μακεδονία καί πρός τά Βιτώλια (Μοναστῆρι). Ἔπρεπε νά ἐλέγχεται ἀπό Ἔλληνες ἀξιωματικούς καί από τούς ἐντοπίους Μακεδόνες. Ἡ Πηνελόπη Δέλτα μᾶς περιγράφει γλαφυρά τίς δύσκολες συνθῆκες διαβιώσεως καί ἀγῶνος.

Μετά ἀπό πολλές μάχες μέ τούς κομιταζῆδες τοῦ Βάλτου ὁ Ἄγρας τραυματίσθηκε στό χέρι. Ἦλθε στή Νάουσα γιά νά ἀποθεραθευθεῖ μέ τήν βοήθεια τοῦ λαμπροῦ πατριώτη γιατροῦ Ζαφειρίου Λόγγου. Ἐκεῖ, τόν Μάιο τοῦ 1907, ἔμαθε ὅτι ὁ πρώην ἀρχηγός τῶν τοπικῶν κομιτατζήδων, ὁ βοεβόδας Ζλατάν, ζητεῖ νά τόν συναντήσει.

Παρά τίς ἐπιφυλάξεις τῶν Ναουσαίων φίλων του ὁ Ἄγρας ἀποφάσισε νά ἐπιδιώξει αὐτή τήν συνάντηση μέ τήν ἐλπίδα νά ἐντάξει τόν Ζλατάν στίς δυνάμεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί νά τόν ἀποσπάσει ἀπό τήν βουλγαρική προπαγάνδα. Ἄλλωστε τό ἴδιο εἶχε ἐπιτύχει πρό ὀλίγων ἐτῶν ὁ Μητροπολίτης Καστορίας Γερμανός Καραβαγγέλης μέ τόν πρώην βουλγαρίζοντα Καπετάν Κώττα, ὁ ὁποῖος θυσιάσθηκε τελικά γιά τήν Ἑλληνική Ἰδέα.

Δέν ὑπάρχουν ἀποδείξεις γιά τόν ἰσχυρισμό ὅτι ὁ Ἄγρας ἤθελε νά συμμαχήσει μέ τόν Ζλατάν γιά νά στραφοῦν ἐναντίον τῶν Τούρκων. Εἶναι λάθος νά ἀποδίδονται στόν ἥρωα προθέσεις πού δέν εἶχε. Ὁ ἐκπεφρασμένος στόχος του ἦταν νά φέρει τόν Ζλατάν στήν Ἀθήνα, γνωρίζοντας ὅτι πολλοί ἐντόπιοι Μακεδόνες εἶχαν ἀποστατήσει ἀπό τό Πατριαρχεῖο καί ἀπό τόν Ἑλληνισμό, λόγῳ τῆς βουλγαρικῆς προπαγάνδας.

Ἔτσι, λοιπόν, πῆρε μαζί του μερικούς συντρόφους καί πῆγε στήν μοιραία συνάντηση. Ὁ Ζλατάν καί ὁ αἰφνιδίως ἐμφανισθείς κομιταζῆς Κασάπτσε ἄφησαν τούς ὑπόλοιπους καί συνέλαβαν τόν Ἄγρα καί τόν σλαβόφωνο-δίγλωσσο Ἕλληνα Ἀντώνη Μίγγα, ἔγγαμο ράφτη ἀπό τή Νάουσα. Ἐπί ἡμέρες τούς περιέφεραν δεμένους στά χωριά, τούς διαπόμπευαν καί τούς βασάνιζαν. Τελικά τούς θανάτωσαν δι’ ἀπαγχονισμοῦ στίς 7 Ἰουνίου 1907.