Ο Αθανάσιος-Νικόλαος Μασαβέτας-Διάκος, Έλληνας ήρωας και μάρτυρας της Εθνεγερσίας του 1821, ο «Άγιος της Ελληνικής Επαναστάσεως», που έδρασε στη Στερεά Ελλάδα, γεννήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 1788 στο χωριό Άνω Μουσουνίτσα, το οποίο σήμερα ονομάζεται «Αθανάσιος Διάκος», ή στην Αρτοτίνα στο Νομό Φωκίδας και πέθανε ανασκολοπισμένος στις 24 Απριλίου 1821, στη Λαμία.
Με απόφαση της Κρατικής Επιτροπής Αποκαταστάσεως Αγωνιστών, απονεμήθηκε στον Διάκο, τιμητικά μετά θάνατον, ο βαθμός του Στρατηγού.
Μάχη της Αλαμάνας
Ο Χουρσίτ πασάς, που πολιορκούσε στα Ιωάννινα τον Αλή πασά, έστειλε τον Κιοσέ Μεχμέτ και τον Ομέρ Βρυώνη με 9.000 άνδρες να καταπνίξουν την επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα και έπειτα να προχωρήσουν στην Πελοπόννησο, για να ματαιώσουν τα σχέδια του Κολοκοτρώνη για την Τριπολιτσά. Ο κίνδυνος για την επανάσταση ήταν μεγάλος.
Οι οπλαρχηγοί της Στερεάς Ελλάδας Αθανάσιος Διάκος, Πανουργιάς και Δυοβουνιώτης οχυρώθηκαν σε υψώματα προς το όρος Οίτη και ο Διάκος έπιασε θέση στο γεφύρι της Αλαμάνας, πάνω στον Σπερχειό ποταμό.
Σύντομα, μια μεγάλη στρατιά από 8.000 πεζούς και 1.000 ιππείς ή 7.000 κατά τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, κινήθηκε εναντίον των Ελλήνων. Ο Διάκος και ο Δυοβουνιώτης κρίνοντας απαραίτητη την κατάληψη της στενής διαβάσεως του Σπερχειού προς τις Θερμοπύλες, κατευθύνθηκαν προς τα εκεί για να εμποδίσουν την κάθοδο των Τουρκαλβανών.
Η γέφυρα της Αλαμάνας το 1903
Όταν φάνηκαν τα πολυάριθμα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη, οι άνδρες του Πανουργιά Ξηρού και του Γιάννη Δυοβουνιώτη φοβήθηκαν και σκορπίστηκαν. Το ίδιο έκαναν και πολλοί από τους άνδρες του Διάκου. Λίγα διαλεχτά παλικάρια έμειναν να αγωνιστούν μαζί του. Πολέμησαν με ανδρεία και οι άνδρες του σκοτώθηκαν. Τραυματισμένος στο δεξιό ώμο πιάστηκε αιχμάλωτος και οδηγήθηκε μπροστά στον Ομέρ Βρυώνη, ο οποίος θαύμασε την ανδρεία του και του ζήτησε να συνεργαστεί μαζί του, όμως ο Διάκος αρνήθηκε, λέγοντάς τους: «Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός και θ’ αποθάνω..». Ο Ελληνικής καταγωγής Ομέρ Βρυώνης δεν ήθελε να τον σκοτώσουν, επειδή τον γνώριζε προσωπικά από την αυλή του Αλή Πασά. Ωστόσο, ο Χαλήλμπεης επέμενε και έπεισε τον Κιοσέ Μεχμέτ, που ήταν ανώτερος του Βρυώνη να τον εκτελέσουν για παραδειγματισμό. Ο Διάκος φυλακίστηκε για ένα βράδυ στο υπόγειο κτιρίου στη σημερινή οδό Αινιάνων, το οποίο ανήκε στους αδερφούς Γραμματίκα και σήμερα έχει κατεδαφιστεί.
Το κτίριο που φυλακίστηκε ο Αθανάσιος Διάκος σε φωτογραφία του 1976
Μαρτυρικός θάνατος
Ο Ομέρ Βρυώνης του πρότεινε να συνεργαστούν και του υποσχέθηκε τιμές και αξιώματα, εκείνος όμως αρνήθηκε με περιφρόνηση και οργή. Τότε οι πασάδες διέταξαν να θανατωθεί και μάλιστα με τον πιο σκληρό τρόπο. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, οδηγήθηκε σε μια μάντρα, εκεί που σήμερα βρίσκεται το μνημείο του. Με την είσοδο του στο Ζητούνι, δέχτηκε ύβρεις και χλεύη από τους ντόπιους Τούρκους. Του έδωσαν μάλιστα έναν πάσσαλο που προοριζόταν για το μαρτύριο του για να τον μεταφέρει ο ίδιος. Όταν κατάλαβε τον προορισμό του ξύλου, το πέταξε και φώναξε προς τους Αλβανούς φρουρούς του: «Δεν βρίσκεται από σας εδώ κανένα παλικάρι να με σκοτώσει με πιστόλι να με γλιτώσει από τους χαλντούπηδες;» Δεν βρέθηκε κανείς και ο Διάκος, τη στιγμή του μαρτυρίου του, βλέποντας την ανθισμένη φύση, είπε το συμβολικό δίστιχο:
«Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει
τώρα π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάζ’ η γη χορτάρι».
Ο Διάκος τελικά οδηγήθηκε απέναντι από την καλύβα του γερο-Μπακογιάννη στην πλατεία Λαού, εκεί που βρίσκεται σήμερα το κενοτάφιο, όπου παλουκώθηκε. Σύμφωνα με τοπική παράδοση, ρίχτηκε ζωντανός σε κοντινό χαντάκι, όμως δεν μπορούσε να φύγει, ούτε καν να συρθεί. Λέγεται ότι έζησε μια-δυο μέρες βογκώντας από τους πόνους και ότι τη χαριστική βολή του την έδωσε ένας αθίγγανος. Άλλη παράδοση αναφέρει ότι πέθανε από τη δίψα και την αιμορραγία.
Ο ξυλουργός Φίλος Αλεξίου από τη Λαμία ήταν εκείνος που κατασκεύασε τη σούβλα με την οποία θανατώθηκε ο Αθανάσιος Διάκος. Ο Αλεξίου γεννήθηκε το 1788 στη Λαμία. Η εφημερίδα της Λαμίας Φωνή του Λαού σε άρθρο της στις 10 Απριλίου 1882, έγραφε: «Απεβίωσεν άρτι εν Λαμία και εις ηλικίαν 94 ετών ο λεπτουργός Φίλος Αλεξίου ον οι κατά το 1821 εν Λαμία κρατούντες Οθωμανοί βία και ραβδισμοίς ηγγάρευσαν, ίνα λεπτύνει και προπαρασκευάσει τον πάλον δι’ ον ο ήρως Αθανάσιος Διάκος ανεσκολοπίσθη. Ο δυστυχής γέρων επί ήμισυ και πλέον έκτοτε αιώνα ζήσας, ουκ επαύετο ευχόμενος τω πανοικτίρμονι Θεώ ίνα συγχωρήσει αυτό το ακούσιον εκείνον αμάρτημα».
Ταφή της σορού
Όπως αφηγήθηκε ο Κωνσταντίνος Κούστας, ανιψιός του Αθανασίου Διάκου, το σκήνωμα του ήρωα πετάχτηκε σε έναν μεγάλο λάκκο σκουπιδιών, βορειοδυτικά της Λαμίας, ανάμεσα στον λόφο του Αγίου Λουκά και το σημερινό στρατόπεδο της Μεραρχίας Υποστηρίξεως. Κατόπιν ρητής εντολής του Τούρκου πασά, η σορός σκεπάστηκε με κοπριές, για να λιώσει πιο γρήγορα αλλά και για να επιτείνει τον εξευτελισμό τόσο της σορού του Διάκου, όσου και της κεφαλής του Δεσπότη Σαλώνων που είχε πεταχτεί στον ίδιο λάκκο. Η σορός αναφέρεται ότι μεταφέρθηκε και τάφηκε κοντά σε ένα μικρό ερημοκκλήσι της Λαμίας, εκεί όπου αργότερα χτίστηκε το σπίτι του Παπαδογιώργου, κοντά στην πλατεία Αθανασίου Διάκου στην νότια πλευρά, προς τα σκαλιά που οδηγούν στην οδό Καρπενησίου. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Λαμίας, με ψήφισμά του στις 10 Αυγούστου 1843 αποφάσισε και ενέκρινε δαπάνη 150 δραχμών για «…την ανακομιδή των λειψάνων του αοίδομου πρωτομάρτυρος και πρωταγωνιστού Αθανασίου Διάκου και την μεταφοράν και εναπόθεσιν αυτών περί ώραν…», όμως όπως αναφέρει ο Θ. Λάσκαρης, «…το μέρος ηρευνήθη, αλλ’ ουδέν ίχνος ευρέθη».
Το κενοτάφειο του Αθανάσιου Διάκου στη Λαμία στην οδό Καλύβα Μπακογιάννη
Ο χώρος της ταφής ξεχάστηκε και ανακαλύφθηκε το 1881 από τον αντισυνταγματάρχη Ρούβαλη. Το 1886 με πρόταση του Ρούβαλη και το 1889 με ενέργειες του δημάρχου Λαμιέων, Σκληβανιώτου, κατασκευάστηκε ένας Γολγοθάς, δηλαδή συσσώρευση μεγάλων λίθων πού έχει στην κορυφή του μαρμάρινο σταυρό τον οποίο περιβάλλουν φύλλα δάφνης. Στην πρόσοψη του Γολγοθά υπάρχει η επιγραφή: «Ούτος ο τόπος ενθα τήν 23ην Απριλίου 1821 υπό των Τούρκων ανασκολοπισθείς εμαρτύρησε υπέρ Πίστεως και Ελευθερίας ο Αθανάσιος Διάκος».
kaliterilamia.gr
ΑΘΑΝΑΤΟΣ .
Τούρκος καλός μόνο νεκρός.