Οι εμπρηστές είναι κυρίως άνδρες ή γυναίκες; Δρουν μόνοι τους ή ομαδικά; Ποια υλικά χρησιμοποιούν για τον εμπρησμό και ποια τα κίνητρα τους; Η εγκληματολόγος Μαρία Αλβανού μιλά στο Sputnik και σκιαγραφεί το προφίλ των εμπρηστών.
Με ένα μεγάλο τμήμα της χώρας να βρέθηκε ή να βρίσκεται ακόμη αντιμέτωπο με τις φλόγες η ερώτηση που ακόμα δεν έχει απαντηθεί είναι εάν τα πύρινα μέτωπα προκλήθηκαν από εμπρηστές ή από ασυνείδητους που αποφάσισαν να κάνουν κάποια επικίνδυνη για πρόκληση φωτιάς εργασία ή ίσως και από τις δύο κατηγορίες.
Ο ανθρώπινος νους αδυνατεί να χωνέψει την πράξη ενός ατόμου που ηθελημένα βάζει φωτιά ωστόσο όπως επισημαίνει στο Sputnik η εγκληματολόγος, ΣΕΠ του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου και μέλος DERN-Disaster and Emergency Network, δρ. Μαρία Χρ. Αλβανού είναι άλλο ο εμπρηστής κι άλλο ο πυρομανής.
«Υπάρχει μεγάλη σύγχυση γύρω από την έννοια του πυρομανούς. Μερίδα κόσμου εσφαλμένα ταυτίζει a priori κάθε εμπρηστή με πυρομανή. Η πυρομανία αποτελεί ψυχική διαταραχή και απαντά σε μικρό μόνο ποσοστό δραστών σύμφωνα με διεθνείς έρευνες. Θα πρέπει να διαγνωστεί από τους αρμόδιους ιατρικά και δημιουργεί ζητήματα καταλογισμού στην αντιμετώπιση από τον ποινικό μηχανισμό, καθότι ο εμπρησμός ως έγκλημα (είτε στη βασική μορφή του άρθρου 264ΠΚ είτε ειδικά για τα δάση κατά το άρθρο 265ΠΚ) και αυτός κατά το άρθρο 14ΠΚ (σ.σ. για την έννοια της αξιόποινης πράξης) χρειάζεται δυνατότητα καταλογισμού της πράξης στον δράστη» εξηγεί η κα Αλβανού.
Το προφίλ των εμπρηστών και ο τρόπος δράσης
Επικαλούμενη τη διεθνή βιβλιογραφική, η εγκληματολόγος αναφέρει ότι «στους εμπρησμούς (γενικά ή και ειδικότερα δασών) εμφανίζεται μεγαλύτερη δράση από άνδρες και ενήλικες» προσθέτοντας ωστόσο ότι δεν αποκλείονται γυναίκες, καθώς και ανήλικα άτομα «σε πολύ μικρότερο ποσοστό όμως».
Οι τρόποι δράσεις των εμπρηστών που δρουν είτε μεμονωμένα είτε ομαδικά -ακόμα και στο πλαίσιο εγκληματικής οργάνωσης ή και τρομοκρατικής-, όπως λέει η κα Αλβανού, διαφέρουν και για τον εμπρησμό χρησιμοποιούν κάθε είδους υλικό ακόμα και εμπρηστικά μπαλόνια ή και εμπρηστικοί χαρταετοί!
«Ο τρόπος δράσης -μεμονωμένα ή σε ομάδα και μάλιστα ακόμη και στα πλαίσια εγκληματικής οργάνωσης και δη τρομοκρατικής οργάνωσης- και οι ύλες/μηχανισμοί που μπορεί να χρησιμοποιούνται -από απλά υλικά ακόμη και καθημερινής χρήσης, μέχρι πιο περίπλοκοι μηχανισμοί και εκρηκτικά (έχουμε δει έως και “εμπρηστικά μπαλόνια” και “εμπρηστικούς χαρταετούς”)- μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τους αυτουργούς, την ικανότητα και επίπεδο οργάνωσης του σχεδίου και την αντικειμενική δυνατότητα προμήθειας συγκεκριμένων υλικών ή πρόσβασης σε αυτά, το κίνητρο/στόχο και το όλο πλαίσιο που περιλαμβάνει καθώς και τη χώρα δράσης» τόνισε.
Ποια είναι τα κίνητρα των εμπρηστών
Στην έννοια του εμπρησμού, η εγκληματολόγος συμπεριλαμβάνει και τον εμπρησμό από αμέλεια ή ατυχήματα «όπου παρά την απουσία πρόθεσης, το καταστροφικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι τεράστιο (με ιστορικά μάλιστα παραδείγματα)», ενώ επισημαίνει ότι στις πυρκαγιές δεν θα πρέπει να «αποκλείουμε και περιπτώσεις μη ανθρώπινης δράσης, αλλά από φυσικά αίτια που μπορεί να προκαλέσουν μια φωτιά».
Ποια είναι όμως τα κίνητρα των εμπρηστών, των ατόμων δηλαδή που με χρήση διαφόρων μέσων προκαλούν μια πυρκαγιά;
«Στις περιπτώσεις που υπάρχει ανθρώπινη δράση με πρόθεση, περιγράφονται διεθνώς διάφορες κατηγορίες από αρμόδιες υπηρεσίες που ασχολούνται με το φαινόμενο. Θα μπορούσαν οι κύριες κατηγορίες κινήτρων να ομαδοποιηθούν ως εξής:
Οικονομικό κέρδος,
προσωπικές διαφορές/εκδίκηση,
διέγερση,
βανδαλισμός/καταστροφή με υποκατηγορίες ανάλογα με ειδικότερες πτυχές κινητοποίησης της συμπεριφοράς».
«Θεωρώ ότι θα πρέπει να βλέπουμε ξεχωριστά τον εμπρησμό ως τρομοκρατική/εξτρεμιστική ενέργεια, αφού εδώ το κίνητρο εξαρτάται από τους σκοπούς της τρομοκρατικής/εξτρεμιστικής οργάνωσης (ή του μεμονωμένου αυτουργού) και η επιλογή του στόχου μπορεί να αφορά υποδομή ζωτικής σημασίας για την πρόκληση αντικειμενικής ζημίας στο κράτος και την κοινωνία ή να αφορά μόνο επικοινωνιακό αντίκτυπο οπότε μπορεί ο στόχος να είναι και καθαρά συμβολικός» συμπλήρωσε.
Ο εμπρησμός ως ασύμμετρη απειλή
Η κα Αλβανού επισημαίνει και μια ακόμα κατηγορία εμπρηστών «που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον μας ως βασική εγκληματική πράξη».
«Υπάρχει και η περίπτωση να είναι για την ακρίβεια δευτερεύουσα/παρεπόμενη πράξη για τον δράστη, που με τη φωτιά θέλει να καλύψει/εξαφανίσει ίχνη άλλου προηγούμενου -του κυρίου και βασικού- εγκλήματος».
Πέραν αυτών των κατηγοριών, η εγκληματολόγος θέτει και ένα ακόμα, όπου ο εμπρησμός χρησιμοποιείται ως όπλο, δηλαδή ως ασύμμετρη απειλή.
«Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι οι εμπρησμοί χρησιμοποιούνται και ως όπλο/ασύμμετρη απειλή, για την πρόκληση δολιοφθοράς, από ξένους δρώντες στα πλαίσια διάφορων τύπων συγκρούσεων και εχθροπραξιών» τόνισε προσθέτοντας ότι:
«Η σημασία των εμπρησμών εγκληματολογικά δεν σταματά πάντως στην έρευνα της αυτής άδικης πράξης. Τα αποτελέσματα π.χ. μιας καταστροφής (και εδώ ακόμη και αν η αιτία δεν ήταν ανθρώπινη δράση) ενδέχεται να δημιουργήσουν όρους και δυναμική για τέλεση νέων εγκλημάτων και κοινωνική αναταραχή. Γι’ αυτό και κατεξοχήν πρέπει να ερευνάται μια φωτιά στα πλαίσια της ασφάλειας και μάλιστα σε σχέση και με μακροπρόθεσμες συνέπειες της καταστροφής που προκλήθηκε στην κοινωνία – ευρύτερη ή τοπική».
Στην ελληνική κοινωνία υπάρχει η πεποίθηση ότι «οι εμπρηστές δεν συλλαμβάνονται», ότι γενικά είναι «λίγες οι συλλήψεις» και κατ’ επέκταση «παραμένουν ατιμώρητοι», θεμελιώνοντας μάλιστα την εκτίμηση ότι λειτουργεί ενισχυτικά στη δράση των εμπρηστών.
«Αναφορικά με την αξιολόγηση του αριθμού συλλήψεων, αυτή μπορεί να γίνει με βάση στοιχεία για συγκεκριμένο αριθμό δραστών υπεύθυνων για εμπρησμό και φυσικά αφού έχει ερευνηθεί και επιβεβαιωθεί η πραγματική αιτία μιας πυρκαγιάς και υπάρχει το αποτέλεσμα ότι οφείλετο όντως σε εμπρησμό. Γενικότερα δε, οι συλλήψεις εξαρτώνται από ίχνη/στοιχεία που δύνανται να βρεθούν, την παραμονή ή όχι των αυτουργών στη χώρα μετά την ολοκλήρωση της εγκληματικής ενέργειας και την αποτελεσματική κινητοποίηση των αρμόδιων αρχών, εξαρτώνται ήτοι από διάφορους παράγοντες. Με βάση τα ανωτέρω δεν μπορώ να πάρω θέση στην εκτίμηση “λίγες συλλήψεις»: Σε σχέση με ποιόν επιβεβαιωμένο αριθμό δραστών με τον οποίο συγκρίνονται οι συλλήψεις και προκύπτει ότι είναι λίγες;» διερωτάται η κα Αλβανού.
