Στις μέρες μας η επιδίωξη και η αρχή της ανωνυμίας είναι ένα κοινωνικοπολιτισμικό φαινόμενο, το οποίο εκτός του ότι προσφέρει ιδιωτικότητα και ελευθερία, αναδύεται ως μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής. Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε την προσωπική αλλά και συλλογική ασφάλεια και να διεκδικήσουμε καλύτερη ζωή αξιοποιώντας την τεχνολογία, διατηρώντας ταυτόχρονα το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, δικαίωμα που υπάρχει από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας;
Η ανωνυμία, η οποία είναι λέξη ελληνική, είναι μια μοναδική ανθρώπινη ψυχοκοινωνική εμπειρία: μπορεί όλοι να έχουμε ταυτότητες να παρουσιάσουμε στον κόσμο, αλλά κάτω από ορισμένες συνθήκες, είτ θέλουμε είτε πρέπει, μπορούμε να αλλάξουμε την ταυτότητα και να λειτουργήσουμε με απόλυτη ιδιωτικότητα και μυστικά.
«Χρειαζόμαστε έναν εαυτό για να περιηγηθούμε στον κόσμο της οικογένειας, των φίλων, των συνομηλίκων, των συναδέλφων», λέει ο John Suler, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Rider στο New Jersey και συγγραφέας της ψυχολογίας του κυβερνοχώρου. «Αλλά χρειαζόμαστε επίσης έναν ιδιωτικό εαυτό – έναν εσωτερικό χώρο όπου μπορούμε να αναλογιστούμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας χωρίς την εξωτερική επιρροή, όπου μπορούμε απλώς να είμαστε μόνοι με τη δική μας ψυχή. Η ταυτότητά μας σχηματίζεται και από τους δύο εαυτούς. Χωρίς τον ένα ή τον άλλο, η ευημερία μας μπορεί εύκολα να διαταραχθεί».
Η ανωνυμία μάς επιτρέπει να δοκιμάζουμε νέα πράγματα ή να εκφράζουμε ιδέες χωρίς να κρίνουμε και να κρινόμαστε. Επιπλέον, η ανωνυμία σε περιβάλλον όπως το διαδίκτυο μπορεί να βοηθήσει στην προστασία της προσωπικής ασφάλειας.
Ανωνυμία στον κυβερνοχώρο: Το «παράδοξο ιδιωτικότητας»
Όπως αναλύεται σε θέμα του bbc, τα αποτελέσματα πλήθους ερευνών μας δείχνουν ότι άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα είχαν λόγο, κάποια στιγμή, να αναζητήσουν ή να επιδιώξουν την ανωνυμία, ωστόσο, ενώ οι περισσότεροι χρήστες του διαδικτύου θα ήθελαν να παραμείνουν ανώνυμοι, οι περισσότεροι δεν πιστεύουν ότι είναι εφικτό.
Και ενώ πολλοί άνθρωποι ακολουθούν τα βασικά βήματα για να διατηρήσουν την ανωνυμία τους, όπως η διαγραφή του ιστορικού περιήγησής τους, πολλοί χρήστες που λένε ότι επιθυμούν την ανωνυμία, δεν ακολουθούν τις προϋποθέσεις της.
Μια ανάλυση που δημοσιεύτηκε σχετικά πρόσφατα στην «Journal of Communication» διερεύνησε κάτι που ονομάζεται «παράδοξο ιδιωτικότητας»: η ιδέα ότι, ενώ οι άνθρωποι επιθυμούν την ιδιωτικότητα, κάνουν στην πράξη ελάχιστα για να τη διαφυλάξουν. Σκεφτείτε το: πότε διαβάσατε την τελευταία φορά μία από αυτές τις πολλές, εκτενείς ενημερώσεις πολιτικής απορρήτου πριν κάνετε κλικ στο κουμπί «Συμφωνώ»; Η στάση μας απέναντι στην ιδιωτικότητα έχει γίνει ολοένα και πιο blasé.
Συχνά, οι πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου επιχείρησαν να αποθαρρύνουν τους χρήστες να αποκαλύπτουν ακόμη και βασικά tidbits στα δημόσια προφίλ τους, όπως το όνομα, η πόλη, ακόμα και το φύλο.
Σήμερα οι προσωπικές πληροφορίες διακινούνται ελεύθερα και ανοικτά σε ολόκληρο τον ιστό, συχνά με τη βούλησή μας: φωτογραφίες και selfies των εαυτών μας και των αγαπημένων μας, οι τοποθεσίες που βρισκόμαστε, το επάγγελμα μας κ.λπ. είναι προς θέαση και γνώση όλων.
«Οι άνθρωποι τείνουν να σκέφτονται τον κυβερνοχώρο ως ένα είδος φανταστικού χώρου χωρίς πραγματικά όρια, έναν χώρο που δεν πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά και δεν υπόκειται στους ίδιους κανόνες και πρότυπα όπως ο πραγματικός κόσμος», λέει ο John Suler. Μέσα σε λίγα μόνο χρόνια, το επίπεδο άνεσης των ανθρώπων με το διαδίκτυο έχει φτάσει στο σημείο όπου η ανταλλαγή πληροφοριών μπορεί να είναι επιεικώς απρόσεκτη ή απερίσκεπτη.
Αλλά τι γίνεται αν είστε ένας από εκείνους τους ανθρώπους που αποφεύγουν το facebook, που δεν έχoυν παρουσία στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης και δεν αφήνουν εύκολα ψηφιακό αποτύπωμα; Η ανωνυμία σας κινδυνεύει επίσης.
Σε άρθρο του, που προκάλεσε αίσθηση παγκοσμίως ο Paul Ohm, καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Κολοράντο στην Ουάσιγκτον υποστήριξε ότι ειδικοί επιστήμονες με τη χρήση διάφορων συσχετισμένων δεδομένων μπορούν να επαναπροσδιορίζουν με μεγάλη ακρίβεια δεδομένα που έχουν ανωνυμοποιηθεί.
Έτσι, π.χ οι πληροφορίες που σχετίζονται με την υγεία είναι εύκολο να χρησιμοποιηθούν για τον εντοπισμό και τη δημιουργία προφίλ του ασθενούς. Αυτό θολώνει τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στα προσωπικά και μη προσωπικά δεδομένα, καθώς επιτρέπει τη σύνδεση τμημάτων δεδομένων στην πραγματική ταυτότητα ενός προσώπου. Υποστηρίζεται ότι ερευνώντας μια βάση δεδομένων συχνά και θέτοντας διαφορετικές ερωτήσεις είναι δυνατόν να ανακαλύψεις που κατοικεί κάποιος, ή να βρεις τον ιατρικό φάκελο ενός συναδέλφου ή φίλου.
Πως οι εταιρίες μαθαίνουν τα μυστικά σας
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποκάλυψαν και οι New York Times. Είναι συνηθισμένο πια όταν ένα ζευγάρι αποκτήσει ένα νέο μωρό, να κατακλύζεται με προσφορές, κίνητρα και διαφημίσεις για κάθε είδους σχετικά με το μωρό προϊόντα. Αυτό βέβαια είναι εύκολο γιατί τα αρχεία γεννήσεων είναι συνήθως δημόσια. Αυτό που πραγματικά θα ενδιέφερε όμως τους κατασκευαστές και πωλητές των προϊόντων αυτών θα ήταν να γνωρίζουν πριν τη γέννηση ότι ένα μωρό έρχεται.
Συγκεκριμένα, η εταιρία Target η οποία ειδικεύεται στις πωλήσεις ειδών για μωρά αλλά στα καταστήματα της πουλά και μια σειρά από άλλα προϊόντα ήθελε να στείλει ειδικά σχεδιασμένες διαφημίσεις για τις γυναίκες στο δεύτερο τρίμηνο της εγκυμοσύνης τους, που είναι το τρίμηνο που οι περισσότερες μέλλουσες μητέρες αρχίσουν να αγοράζουν όλα τα είδη των νέων πραγμάτων.
Για δεκαετίες η Target συνέλεγε τεράστιες ποσότητες δεδομένων για κάθε πελάτη της, δίνοντας σε κάθε αγοραστή έναν μοναδικό κωδικό που τον συνέδεε με τις αγοραστικές συνήθειες και συμπεριφορές του (π.χ. εάν χρησιμοποίησε πιστωτική κάρτα ή ένα κουπόνι, ή συμπλήρωσε μια έρευνα, εάν κάλεσε τη γραμμή εξυπηρέτησης πελατών, τα email που αντάλλαξε με την εταιρία, οι επισκέψεις στην ιστοσελίδα κ.λπ.).
Δεν της αρκούσε όμως μόνο αυτό. Ήθελε να γνωρίσει τα πάντα για τους πελάτες της, όπως ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, σε ποια περιοχή της πόλης ζούνε το μισθό τους, τις ιστοσελίδες που επισκέπτονται, στοιχεία για την εθνικότητα, την εργασία, εάν έχουν δηλώσει ποτέ πτώχευση εάν χώρισαν πρόσφατα, πολιτικές πεποιθήσεις και κάθε είδους καταναλωτικές συνήθειες. Όλα, στοιχεία που μπορεί να βρει κάποιος και να αγοράσει. Το θέμα είναι πια η αξία αυτής της πληθώρας πληροφοριών. Πως μπορούν να αξιοποιηθούν.
Οι αναλυτές, λοιπόν, από το τμήμα μάρκετινγκ της εταιρίας δημιούργησαν ένα μοντέλο ανάλυσης με το οποίο πίστευαν ότι θα μπορούσαν να εντοπίσουν έγκυες γυναίκες και έτσι να προσφέρουν πρώτοι τα προϊόντα που θα τις ενδιέφεραν.
Μετά από ένα χρόνο ένας πατέρας διαμαρτυρήθηκε έντονα στο διευθυντή ενός καταστήματος ότι η κόρη του μαθήτρια λυκείου έλαβε προσφορές με προϊόντα εγκυμοσύνης και ότι η πρακτική αυτή της εταιρίας ήταν σαν να την ενθάρρυνε να μείνει έγκυος. Ο διευθυντής φυσικά ζήτησε συγγνώμη χωρίς και ο ίδιος να μπορεί να καταλάβει τι συνέβη. Μετά από λίγες μέρες ο πατέρας της κοπέλας πήρε αυτός τηλέφωνο και ζήτησε συγγνώμη γιατί έμαθε τελικά ότι πράγματι η κόρη του ήταν έγκυος και το αγνοούσε.
Τι ακριβώς είχε γίνει; Συνδυάζοντας τις αγοραστικές συνήθειες και στη συγκεκριμένη περίπτωση αγορές συγκεκριμένων προϊόντων υγιεινής αλλά και ρουχισμού με άλλες συνήθειες κατέληξαν στην ταυτοποίηση εγκύων γυναικών μέσα από μια τεράστια βάση δεδομένων. Αναμφίβολα, μιλάμε για προσβολή του δικαιώματος στην προσωπική ζωή αλλά και το κυριότερο είναι ότι αυτές οι ικανότητες πρόβλεψης μπορούν να προκαλέσουν πραγματικά κοινωνικά προβλήματα.
Οι διαφημιζόμενοι παρακολουθούν τις διαδικτυακές σας συνήθειες στις συσκευές σας – τηλέφωνο, tablet, φορητό υπολογιστή – για να μάθουν πού πηγαίνετε συνήθως, να ψωνίζετε και για ποιους ιστότοπους επισκέπτεστε και υπάρχει αυξανόμενη διαμάχη σχετικά με το τι θα πρέπει να επιτρέπεται στις εταιρείες διαδικτύου να εντοπίζουν και να πωλούν τρίτους.
Αναμφισβήτητα, βρισκόμαστε πια σε μια νέα πραγματικότητα όπου η έννοια της ανωνυμίας όπως και της έννοιας της συγκατάθεσης μιας επεξεργασίας χάνει την έννοια της. Νομικό πλαίσιο που να προστατεύει όλες τις χρήσεις δεδομένων και να δημιουργεί υποχρεώσεις σε όλα τα μέρη που εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία, δεν υπάρχει, τουλάχιστον ακόμη.
«Είναι ολοένα και πιο σαφές ότι πρόκειται για ένα χαμένο παιχνίδι», λέει ο ακαδημαϊκός και γκουρού Paul Ohm, για την ανωνυμία εν έτει 2017. «Όσο κάποιος ξέρει κάτι για εσάς, έστω και μια πληροφορία, μπορεί πιθανότατα να βρει κι άλλα πράγματα για εσάς και να το κάνει πραγματικά με επιτυχία – περισσότερο από ό, τι μπορούσε στο πρόσφατο παρελθόν».
«Είναι πολύ πιο δύσκολο να είσαι ανώνυμος από ό, τι ήταν πριν από 20 χρόνια, τουλάχιστον όσον αφορά τις μεγάλες εταιρείες και το κράτος», λέει ο Peter Swire, καθηγητής Δικαίου, ο οποίος εργάστηκε στην Ομάδα για την τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών, του πρώην προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα.
Τον Μάρτιο, δυο μήνες πριν δηλαδή, η αμερικάνικη Γερουσία και στη συνέχεια η Βουλή των Αντιπροσώπων, στις οποίες την πλειοψηφία έχουν οι Ρεπουμπλικάνοι, ψήφισαν υπέρ της ανάκλησης των κανονισμών που είχε εγκρίνει η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών τον Οκτώβριο και οι οποίοι δεν είχαν ακόμη τεθεί σε εφαρμογή.
Βάσει των κανονισμών αυτών οι πάροχοι ίντερνετ θα έπρεπε να λαμβάνουν την έγκριση των πελατών τους προτού χρησιμοποιήσουν την ακριβή τοποθεσία τους, πληροφορίες για την οικονομική τους κατάσταση, την κατάσταση της υγείας τους, πληροφορίες για τα παιδιά τους, τον θρησκευτικό τους και σεξουαλικό τους προσανατολισμό, ή ακόμη και το ιστορικό των αναζητήσεών τους στο διαδίκτυο για εμπορικούς και διαφημιστικούς σκοπούς.
Έτσι, οι πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου στις ΗΠΑ θα μπορούν να συνεχίσουν να πωλούν τα προσωπικά δεδομένα των πελατών τους σε τρίτους χωρίς να λαμβάνουν πρώτα άδεια, μετά την ανάκληση από το Κογκρέσο του νομοσχεδίου που είχε ψηφιστεί επί προεδρίας Μπαράκ Ομπάμα.
Ζούμε λοιπόν σε μια «χρυσή εποχή επιτήρησης». Ο Ohm λέει ότι προσεγγίζουμε με τα «επόμενα μεγάλα σύνορα στη διαφήμιση» τη θέση σας.
Σίγουρα, οι ιστότοποι μπορούν να βρουν τις διαφημίσεις που σας ενδιαφέρουν ή καλύτερα σας ταιριάζουν, βάσει των αναζητήσεων σας στο Web ή τους ιστότοπους που επισκεφτήκατε. Ωστόσο, οι εταιρείες και οι διαφημιστές κυνηγούν την τεχνολογία και τις επιχειρηματικές συμφωνίες, μέσω των οποίων σας εντοπίζουν γεωγραφικά και χαρακτηρολογικά σε πραγματικό χρόνο για«εξατομικευμένη» διαφήμιση. Για παράδειγμα, μια ένδειξη θα μπορούσε να αναβοσβήνει στην οθόνη του κινητού σας τηλεφώνου, προσφέροντάς σας ένα κουπόνι για ένα κατάστημα που απέχει μισό μίλι από εκεί που βρίκεστε.
Αν δεν είστε διατεθειμένοι να ζήσετε χωρίς το διαδίκτυο ή χωρίς κάποια έξυπνη συσκευή, είναι πρακτικά αδύνατο να βγείτε εντελώς από αυτό το δίκτυο.
Είναι καλός ο θάνατος της ανωνυμίας;
Ο Peter Swire λέει ότι η ανωνυμία είναι μια σχετικά νέα κατασκευή και οφείλεται κυρίως στην άνοδο των πόλεων.«Η ανωνυμία δεν υπήρχε στις μικρές πόλεις στο παρελθόν», λέει. «Σε κάποιο βαθμό, η αστική ζωή δημιούργησε την ανάγκη της ανωνυμίας. Η σημερινή διαφορά είναι ότι ακόμη και σε μια μεγάλη πόλη, ο καθένας από μας αφήνει ψίχουλα που μπορεί να ακολουθήσει ένας ερευνητής».
Η ανωνυμία έχει επίσης μια σκοτεινή πλευρά. Τη δυνατότητα της συμμετοχής σε κακόβουλες δραστηριότητες, όπως το hacking ή η παρενόχληση άλλων χρηστών του διαδικτύου, ή συμμετοχή σε «κοινωνικά ανεπιθύμητες δραστηριότητες», όπως επισκέψεις σε ιστοσελίδες που απεικονίζουν βία ή πορνογραφία.
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι μπορεί να θέλουμε να κρατήσουμε μυστικές τις ευαίσθητες προσωπικές πληροφορίες όπως οι τραπεζικοί λογαριασμοί και τα ιατρικά αρχεία, όμως ίσως είναι χρησιμότερο να τις θυσιάσουμε για ένα μεγαλύτερο αγαθό. Την ασφάλεια όλων.
Σε μια μεγάλη έρευνα στις ΗΠΑ, οι Αμερικανοί που συμμετείχαν διχάστηκαν μεταξύ της διατήρησης της ιδιωτικότητάς τους και της διασφάλισης της εθνικής ασφάλειας: το 56% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι ανησυχούν περισσότερο ότι οι κυβερνητικές αντιτρομοκρατικές πολιτικές δεν φτάνανε για να προστατεύσουν τους πολίτες, που σημαίνει ότι ήταν έτοιμοι να θυσιάσουν κάποιες πολιτικές ελευθερίες τους, όπως η ιδιωτικότητα στο διαδίκτυο.
Εν τω μεταξύ, η YouGov, μια εταιρεία έρευνας αγοράς στο διαδίκτυο, διαπίστωσε πέρυσι ότι περίπου οι μισοί Βρετανοί που ήρθαν σε επαφή με το θέμα δήλωσαν ότι «πρέπει να γίνουν περισσότερα για να βοηθήσουν τις δυνάμεις ασφαλείας να καταπολεμήσουν την τρομοκρατία, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι η ιδιωτικότητα των απλών ανθρώπων θα υποφέρει».
Ίσως, οι προσπάθειες για πλήρη ανωνυμία των δραστηριοτήτων μας είναι περισσότερο ή λιγότερο μάταιες.
Βέλτιστες πρακτικές που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε
Ποιες είναι μερικές από αυτές τις βέλτιστες πρακτικές; Κρατείστε τους κωδικούς πρόσβασης μυστικούς και χρησιμοποιείται διαφορετικό για κάθε υπηρεσία, έτσι τους δυσκολεύετε να μαντέψουν.
«Ακολουθήστε τη δοκιμή της πρώτης σελίδας», προτείνει ο Swire. «Μη βάζετε σχόλια σε κείμενα ή μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που θα σας ενοχλούσαν αν ήταν στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας. Δίνω τη συμβουλή αυτή στις υπηρεσίες πληροφοριών και δίνω αυτές τις συμβουλές στους απλούς ανθρώπους». Η χρήση κρυπτογραφημένων εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων όπως το Signal και το WhatsApp κάνουν τα μηνύματά σας πιο ιδιωτικά και πιο δύσκολο να εντοπιστούν.
Αλλά αν πρόκειται να επαναπροσδιορίσουμε την πραγματική πολιτιστική αξία στην ανωνυμία και να την εξασφαλίσουμε ως ένα βασικό δικαίωμα δεν αρκούν σίγουρα οι απλές μεμονωμένες ενέργειες , ούτε οι εφαρμογές κρυπτογράφησης που μπορείτε να φορτώσετε με το τηλέφωνό σας.
Θα χρειαστεί σαρωτική κοινωνική αλλαγή. Καταρχήν θα πρέπει κυβερνήσεις, διαφημιστές και εταιρείες τεχνολογίας παγκοσμίως να συμφωνήσουν σε ένα βασικό σύστημα δεοντολογίας.
«Όλοι μας πρέπει να διατηρήσουμε έναν ιδιωτικό χώρο όπου τα βαθύτερα όνειρα και οι πιο σκοτεινές φαντασιώσεις μας κρύβονται μακριά από άλλους ανθρώπους, έναν χώρο που μας δίνει το περιθώριο να εξελιχθούμε ως άνθρωποι, να δοκιμάσουμε διαφορετικές σκέψεις και διαφορετικές πλευρές του εαυτού μας», λέει ο Swire. «Αυτό δεν πρέπει να αλλάξει εξαιτίας του διαδικτύου».
