Υπογράφεται στη Λωζάννη της Ελβετίας (Lausanne) η ομώνυμη συνθήκη που τερμάτιζε οριστικά τις εχθροπραξίες μεταξύ του κράτους της νέας Τουρκίας με τους αντιμαχομένους αυτήν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (Ελλάδα, Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία και Ρουμανία).
Η συνθήκη αντικατέστησε αυτήν των Σεβρών (Sèvres) που υπογράφηκε τρία χρόνια νωρίτερα μεταξύ των δυνάμεων της Entente Cordiale και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που όμως η ηγεσία των Nεοτούρκων ποτέ δεν αποδέχθηκε.
Η συνθήκη ρύθμιζε το καθεστώς των Στενών του Βσοπόρου –πάγια βρετανική αξίωση- και ρύθμιζε τα σύνορα με την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, καθώς και με την Ιταλία, τη Γαλλία και Βρετανία (δηλαδή με τις περιοχές Εντολής τους στη Μέση Ανατολή).
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η Τουρκία δια της Συνθήκης παραιτήθηκε πάσης αξίωσης στα Δωδεκάνησα, που η Ιταλία είχε υποσχεθεί να της επιστρέψει το 1912 αλλά ανακάλεσε με την κήρυξη του παγκοσμίου πολέμου. Επίσης αναγνώρισε την απώλεια από μέρους της της Κύπρου, που το 1878 είχε περάσει υπό βρετανική διοίκηση παραμένοντας τουρκικό έδαφος με το γράμμα των τότε συνθηκών.
Για την Ελλάδα, αναγνωριζόταν το υπάρχον εδαφικό status quo, με τα σύνορα να ορίζονται από την κοίτη του ποταμού Έβρου, το Αιγαίο και παρέχονταν εγγυήσεις για την προστασία των ελληνορθόδοξων πληθυσμών στην Κωνσταντινούπολη και τα νησιά Ίμβρου και Τενέδου καθώς και του μουσουλμανικού πληθυσμού της δυτικής Θράκης (όλοι οι άλλοι είχαν ανταλλαγεί ήδη με τη συνθήκη ανταλλαγής των πληθυσμών). Το καθεστώς των νησιών Ίμβρου και Τενέδου αναγνωριζόταν ως ειδικό διοικητικό καθεστώς (270.000 προς 129.000).
Ποιά ήταν η αξία της συνθήκης; Η Οθωμανική αυτοκρατορία είχε πάψει να υπάρχει τυπικά μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, μια σειρά από θέματα άνοιγαν καθώς τα ήθη και τα πολιτικά θέλγητρα της εποχής. Η εποχή των πολυεθνικών αυτοκρατοριών είχε τελειώσει και μια νέα, αυτή του κράτους-έθνους ανέτειλε με την απαραίτητη προστασία των ισχυρών (μια αξία που έμεινε αμετάβλητη). Ως αποτέλεσμα, η χάραξη των συνόρων της νέας Τουρκίας έγινε με ζηλευτή λεπτομέρεια. Τα σύνορα προς την Ελλάδα και τη Βουλγαρία τακτοποιήθηκαν με απόλυτη λεπτομέρεια και όλες οι πλευρές συμφώνησαν να τα τηρούν.
Η ανταλλαγή των πληθυσμών, η πρώτη που είχε υποχρεωτική ισχύ, μετακίνησε πάνω από 2 εκατομμύρια ανθρώπους (με τη θέλησή τους ή όχι, κυρίως όμως χωρίς αυτήν) και από τις δύο όχθες του Αιγαίου “εκκαθαρίζοντας” τις δύο χώρες κατά τα σχέδια των ισχυρών και αφήνοντάς τες εθνικά ομοιογενείς και χωρίς μελλοντικές διεκδικήσεις. Δεν ήταν η πρώτη φορά που η βίαιη αυτή πράξη εφαρμοζόταν και δυστυχώς, ούτε η τελευταία.
Ο Βενιζέλος, αρχιτέκτονας της Μεγάλης Ιδέας μόλις πέντε χρόνια πριν, ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων από ελληνικής πλευράς, διασώζοντας, τουλάχιστον, το Αιγαίο και την Θράκη εις βάρος όμως της Μικράς Ασίας. Πολλά έχουν γραφεί για την στάση του και τη θέση που πήρε, ιδίως ως προς τους Μικρασιάτες πρόσφυγες που με την υπογραφή του έχασαν οριστικά κάθε δικαίωμα στις περιουσίες τους και κάθε πιθανότητα επιστροφής τους στα πατρογονικά τους εδάφη μόλις οι συνθήκες ηρεμούσαν κάπως. Η στιγμή, όμως, απαιτούσε απόλυτο ρεαλισμό και ο Βενιζέλος τον κατείχε, παρόλα τα μειονεκτήματά του.
Η κληρονομία της Λωζάννης είναι πως άφηνε την Ελλάδα και την Τουρκία, δυο άσπονδους εχθρούς που συγκρούστηκαν επί 10 αιώνες σε μια μοναδική στιγμή, όπου παρά το αίμα και την καταστροφή είχαν ξαφνικά τη δυνατότητα να οικοδομήσουν μια ειλικρινή σχέση καλής γειτονίας (όχι φιλίας… αυτό είναι κάτι που έρχεται πολύ αργότερα). Από το 1923, η Ελλάδα έχοντας απορρίψει τις επιδιώξεις του παρελθόντος έδειξε πως επιθυμούσε μια σχέση ηρεμίας και καλών σχέσεων. Το ίδιο και η Τουρκία, τουλάχιστον στην αρχή. Όσο ζούσε ο Μουσταφά Κεμάλ, οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις διέγραψαν την καλύτερη, πιο προσοδοφόρα και ήρεμη φάση της ιστορίας τους. Ο θάνατός του ανέδειξε πολλούς πολιτικούς που δεν κινήθηκαν στο ίδιο μήκος κύματος.
Παραβιάσεις των όρων της συνθήκης, απειλές, επιθετική ρητορική, ψυχρά επεισόδια, η Τουρκία έχει εκφράσει από καιρού την θέληση να αναιρέσει τους όρους της συνθήκης. Θα είναι λάθος. Όπως είπαμε, με όλα τα μειονεκτήματά της, η Συνθήκη της Λωζάννης περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια τις θέσεις των ελληνο-τουρκικών συνόρων. Αναθεώρησή τους θα γυρνούε το ρολόι πολύ πίσω και η Τουρκία θα έβρισκε πιθανότατα εκεί προβλήματα και φουσκώματα πολύ μεγαλύτερα από ότι σε άλλα σημεία.
Πηγή : ptisidiastima.com
