Σαντιάγο Καλατράβα: Ο Ισπανός αρχιτέκτονας των μεγάλων αποτυχιών

Το πολυθρύλητο και χρυσοπληρωμένο στέγαστρο Καλατράβα στο ΟΑΚΑ διαφημιζόταν ως μοναδικό απόκτημα, ένα ορόσημο που θα γινόταν σημείο αναφοράς για την όψη της Αθήνας.

Aπό τον Βασίλη Γαλούπη
Στην πραγματικότητα, μοιάζει πολύ με άλλα έργα του Καλατράβα ανά τον κόσμο, επειδή ακριβώς αυτό παίρνεις όταν τον προσλαμβάνεις: την υπογραφή του, το στιλ του, τα σχήματά του. Λίγο πολύ όλα παρόμοια και, κυρίως, με ένα κοινό χαρακτηριστικό: Η αξία είναι στο σχήμα και, αν αυτό έρχεται σε σύγκρουση με τη λειτουργικότητα, τότε είναι η λειτουργικότητα που πάει περίπατο.

Ο Σαντιάγο Καλατράβα είναι ένας αρχιτέκτονας που βάζει τη δική του προβολή πάνω από τις πρακτικές ανάγκες του πελάτη. Επί χρόνια αναλάμβανε πάμπολλα έργα σε διάφορες πόλεις του πλανήτη που πλήρωναν αστρονομικά ποσά για τα σχέδιά του.

Αλλά τείνει να εξελιχθεί στον πιο μισητό αρχιτέκτονα στον κόσμο. Υπερκοστολογημένα πρότζεκτ, έργα που εμφανίζουν προβλήματα, δικαστικές διαφορές. Τον έχουν πάει κάμποσες φορές στα δικαστήρια. Για πεζογέφυρα που έφτιαξε στη Βενετία, αλλά και για τεράστιο εκθεσιακό – συνεδριακό κέντρο στο Οβιέδο της Ισπανίας.

Το 2019 το δικαστήριο της Βενετίας κατηγόρησε τον Καλατράβα για βαριά αμέλεια, επιβάλλοντάς του πρόστιμο 78.000 ευρώ για υποτιθέμενα λάθη που έκαναν ακριβότερη τη Γέφυρα του Συντάγματος στο Μεγάλο Κανάλι. Το Ελεγκτικό Συνέδριο έκρινε τον Ισπανό ως υπεύθυνο για την υπέρβαση του προϋπολογισμού: η γέφυρα κόστισε 11.600.000 αντί 7.000.000 ευρώ. Το δικαστήριο επίσης διαπίστωσε ότι οι σωλήνες είχαν λάθος μέγεθος, τα σκαλοπάτια φθείρονταν πολύ γρήγορα και χρειάζονταν μετατροπές για αναπηρικά καροτσάκια.

Στο Μπιλμπάο της Ισπανίας σχεδίασε μια πεζογέφυρα με επιφάνεια από γυάλινο πλακάκι που της επέτρεπε να φωτίζεται από κάτω. Αλλά σύντομα ο κόσμος άρχισε να την αποκαλεί «γέφυρα των σπασμένων ποδιών». Η επιφάνεια είναι πολύ ολισθηρή, ιδίως μετά τη βροχή, και οι πεζοί πέφτουν συνέχεια και τραυματίζονται, σπάνε πόδια ή γοφούς.
Το 2011, αφού είδαν κι απόειδαν, έστρωσαν ένα τεράστιο μαύρο ελαστικό χαλί κατά μήκος της γέφυρας του Καλατράβα. «Χάνει έτσι την ομορφιά της» έλεγε το 2013 ο τότε δήμαρχος του Μπιλμπάο στους «New York Times», «αλλά δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αποζημιώνουμε τους ανθρώπους που γλιστρούν και πέφτουν».

Στα περίχωρα του Μπιλμπάο ανατέθηκε στον Καλατράβα η κατασκευή ενός τερματικού αεροδρομίου, «La Paloma» όπως το αποκαλούσαν, λόγω της ομοιότητάς του με περιστέρι που πετάει. Αλλά όταν άνοιξε το 2000, το αεροδρόμιο δεν είχε αίθουσα… αφίξεων. Οι επιβάτες μετακινούνταν αναγκαστικά από τον χώρο του τελωνείου και των αποσκευών κατευθείαν στο πεζοδρόμιο όπου έπρεπε να περιμένουν στο κρύο. Εκτοτε οι Αρχές του αεροδρομίου έφτιαξαν έναν γυάλινο τοίχο για να μην είναι εκτεθειμένος ο κόσμος.
Το 2013 ισπανικό δικαστήριο αποφάσισε ότι ο Καλατράβα έπρεπε να πληρώσει 3.300.000 ευρώ επειδή η κατασκευή του συνεδριακού κέντρου στο Οβιέδο που είχε αναλάβει υπέστη μια θεαματική κατάρρευση.

Συχνά τα έργα του Καλατράβα αποδεικνύονται μεγαλειώδη στη σύλληψη αλλά προβληματικά στην εφαρμογή. Στη Βαλένθια, την πόλη Όπου γεννήθηκε, είναι μαζεμένη η μεγαλύτερη συλλογή έργων του. Ο αρχιτέκτονας έχει φτιάξει ένα τεράστιο συγκρότημα που ονομάστηκε «Πόλη των Τεχνών και των Επιστημών» και περιλαμβάνει αίθουσα παραστάσεων, γέφυρα, πλανητάριο, όπερα, μουσείο επιστήμης, σκεπαστό διάδρομο και δεκάδες στρέμματα αντανακλαστικών πισινών.

Αρχικά το έργο είχε προϋπολογισμό 300.000.000 ευρώ, τελικά κόστισε τα τριπλάσια. Ο Καλατράβα πληρώθηκε περίπου 94.000.000 ευρώ για τη δουλειά του. Ομως η οροφή της αίθουσας παραστάσεων που κατασκεύασε τρέχει νερό λόγω των μεγάλων διαρροών. Η όπερα, που διαθέτει συνολικά μόλις 150 θέσεις, χωρίς καν ανεμπόδιστη θέα, κάποτε πλημμύρισε σε μια καταιγίδα. Το Μουσείο Επιστήμης χτίστηκε αρχικά χωρίς εξόδους κινδύνου για περίπτωση πυρκαγιάς και δίχως ανελκυστήρες για άτομα με αναπηρία.
Στην Ολλανδία τρεις γέφυρες που σχεδίασε ο Καλατράβα σε μια πόλη κοντά στο Αμστερνταμ κόστισαν τελικά το διπλάσιο του προϋπολογισμού και απαιτούσαν στη συνέχεια κι άλλα εκατομμύρια για συντήρηση.

Στη Νέα Υόρκη ο διάσημος αρχιτέκτονας ήταν ο εμπνευστής για το ακριβότερο μετρό του κόσμου. Το πρότζεκτ για τον σταθμό του τρένου (Path) στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου που άνοιξε τελικά το 2016 κόστισε 4 δισεκατομμύρια δολάρια, διπλάσια από το αρχικό μπάτζετ.

Στελέχη που συμμετείχαν στην κατασκευή δήλωναν τότε στους «New York Times» ότι τα σχέδια του Καλατράβα ήταν προβληματικά και περιελάμβαναν εξαιρετικά δύσκολες κατασκευές, όπως ένας τεράστιος υπόγειος θάλαμος. Επιπλέον, είχε απαιτήσει όλα τα μηχανικά μέρη του σταθμού, όπως ο εξαερισμός, να στεγαστούν στα γύρω κτίρια. Μια χρονοβόρα διαδικασία που περιέπλεξε κι άλλο την κατασκευή.

Είναι σπάνιο σημαντικές προσωπικότητες στην αρχιτεκτονική διεθνώς να κατηγορούν δημοσίως με δηλητηριώδη βέλη έναν συνάδελφό τους, αλλά στην περίπτωση Καλατράβα ο Ισπανός δέχεται μαζικά πυρά. Τον χαρακτηρίζουν αλαζόνα, υπερτιμημένο και σχεδιαστή έργων χωρίς πρακτικότητα.

Σε συνέντευξη που είχε δώσει το 2014 ο Καλατράβα είχε ερωτηθεί γιατί συγκέντρωνε τόσα αρνητικά σχόλια: «Επειδή υπάρχει τόση χυδαιότητα στην καθημερινότητα, που όταν κάποιος έχει την αξίωση να κάνει κάτι εξαιρετικό για την κοινότητα, τότε πρέπει να υποφέρει».

Οσο για τις μνημειώδεις υπερβάσεις κόστους, ο Καλατράβα έχει βρει κι εδώ μια βολική δικαιολογία, ότι δήθεν αυτά γίνονται παντού: «Ολα τα έργα έχουν υπερβάσεις κόστους. Αρα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα παγκόσμιο πρόβλημα»…

ΣΑΝΤΙΑΓΟ ΚΑΛΑΤΡΑΒΑ
Ισπανός αρχιτέκτονας
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Γεννήθηκε το 1951 στη Βαλένθια της Ισπανίας. Σπούδασε Αρχιτεκτονική και μετά την αποφοίτησή του συνέχισε με σπουδές πολιτικού μηχανικού στο Ομοσπονδιακό ιδρυμα Τεχνολογίας Ζυρίχης. Το 1981 ίδρυσε αρχιτεκτονικό γραφείο στη Ζυρίχη κι αργότερα άνοιξε γραφεία και σε Παρίσι, Βαλένθια, Νέα Υόρκη. Αρχισε να αποκτά φήμη χάρη σε μια σειρά από γέφυρες που σχεδίασε και θύμιζαν σε σχήμα άρπα. Θεωρείται ότι μετατρέπει τη μηχανική σε μορφή τέχνης, με έργα που θυμίζουν γλυπτά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο Καλατράβα άρχισε να προσθέτει κινητές πτυχές στα κτίριά του για εντυπωσιακότερα σχήματα. Εχει σχεδιάσει πάμπολλα εμβληματικά και πανάκριβα έργα σε όλο τον κόσμο. Σχεδίασε επίσης τον νέο ναό στη θέση του ελληνορθόδοξου Αγίου Νικολάου στη Ν. Υόρκη, ο οποίος είχε καταστραφεί στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου.