Ενα συνηθισμένο πρωινό του Δεκεμβρίου, μια από τις αγορές τροφίμων στην κινεζική πόλη Ουχάν είναι γεμάτη από κόσμο που πήγε να αγοράσει λαχανικά αλλά και ζωντανά ψάρια,
βατράχους και χελώνες.
Στις 11 Ιανουαρίου 2020 το Πεκίνο ανακοίνωνε τον θάνατο του πρώτου γνωστού θύματος της πανδημίας: ενός 61χρονου άνδρα, ο οποίος έκανε τακτικά τα ψώνια του στην αγορά της κινεζικής μητρόπολης των 11.000.000 κατοίκων. Τον θάνατο αυτού του άντρα, του οποίου ακόμη και το όνομα παραμένει άγνωστο, θα ακολουθήσουν μέσα σε διάστημα ενός και πλέον χρόνου σχεδόν 2.400.000 θάνατοι σε όλο τον πλανήτη και μια πρωτοφανής κρίση στη δημόσια υγεία.
Κάτι περισσότερο από 14 μήνες μετά, τι πραγματικά γνωρίζουμε για τα αίτια της πανδημίας; «Αν και εκδηλώθηκε πρώτη φορά στα τέλη του 2019 στη μεγάλη αγορά Χουανάν της Ουχάν, όπου πωλούνταν ζωντανά άγρια ζώα, η προέλευση του νέου κορωνοϊού δεν εντοπίζεται απαραιτήτως εκεί. Ο ιός χρειάζεται χρόνο για να παραλλαχθεί ώστε να γίνει πολύ μεταδοτικός» υπογραμμίζει ο επιδημιολόγος Ντάνιελ Λάσεϊ του πανεπιστημίου Τζόρτζταουν στην Ουάσινγκτον. «Το γεγονός ότι ο ιός ήταν πολύ μεταδοτικός όταν επισημάνθηκε, τον Δεκέμβριο του 2019, σημαίνει ότι κυκλοφορούσε ήδη από καιρό. Δεν είναι καθόλου πιθανό» ο ιός να γεννήθηκε στην αγορά της Ουχάν, σύμφωνα με τον καθηγητή Λάσεϊ. «Είχε εμφανιστεί με φυσικό τρόπο μήνες πριν, ίσως έναν χρόνο πριν, ίσως και ακόμη νωρίτερα».
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η ηγεσία του οποίου κατηγορήθηκε από τον πρώην
πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ για προσπάθεια συγκάλυψης της Κίνας, έστειλε
ειδικούς στην περιοχή όπου ξεκίνησαν όλα. Τι είδε ο ΠΟΥ και ποια είναι τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν οι επιστήμονες; Ο Πίτερ Μπεν Εμπάρεκ, ο κορυφαίος ειδικός του οργανισμού για τις ζωονόσους, δήλωσε πως η ομάδα διεξήγαγε επιστημονικές έρευνες για τα τέσσερα κύρια σενάρια σχετικά με το πώς ο SARS-CoV-2, ο ιός που προκαλεί τη νόσο Covid-19, εξαπλώθηκε στους ανθρώπους.
1. Σύμφωνα με το πρώτο, ένα και μόνο πρόσωπο εκτέθηκε στον SARS-CoV-2 μέσω άμεσης επαφής με το είδος ξενιστή, τη νυχτερίδα horseshoe bat. Ο ιός μπορεί να κυκλοφορούσε μεταξύ των ανθρώπων για ένα διάστημα πριν περάσει στην πυκνοκατοικημένη Ουχάν.
2. Το δεύτερο σενάριο, το οποίο θεωρείται το πιο πιθανό, περιλαμβάνει μετάδοση στους
ανθρώπους μέσω ακόμη ενός άγνωστου ενδιάμεσου είδους. Ο Λιάνγκ Ουανιάν, ένας
ειδικός της Εθνικής Επιτροπής Υγείας της Κίνας, δήλωσε πως οι παγκολίνοι είναι πιθανοί
υποψήφιοι, όμως και άλλα ζώα – περιλαμβανομένων των μινκ και ακόμη και των
γάτων- μπορεί να αποτέλεσαν επίσης δεξαμενές του ιού.
3. Μια τρίτη πιθανότητα είναι ο Covid-19 να προήλθε από το πρώτο ή το δεύτερο σενάριο
και στη συνέχεια να μεταδόθηκε μέσω προϊόντων της ψυχρής αλυσίδας. Κινέζοι ειδικοί απέδωσαν αργότερα συστάδες του Covid-19 σε εισαγόμενα κατεψυγμένα τρόφιμα
και αναφέρουν το ενδεχόμενο να προκάλεσαν και το ξέσπασμα στην Ουχάν.
4. Το τελευταίο σενάριο είναι ο SARS-CoV-2 να διέρρευσε από το Ινστιτούτο Ιολογίας της
Ουχάν, το οποίο είναι γνωστό πως είχε μελετήσει κορωνοϊούς. Ο Μπεν Εμπάρεκ απέκλεισε το ενδεχόμενο αυτό και δήλωσε πως δεν θα ερευνηθεί περαιτέρω. Ατυχήματα συμβαίνουν, δήλωσε, αλλά είναι «πολύ απίθανο» να είναι αυτό που συνέβη στην προκειμένη περίπτωση.
Οι ειδικοί είπαν πως, μολονότι είναι απίθανο να υπήρξαν ευρείας κλίμακας ξεσπάσματα της νόσου στην Ουχάν ή αλλού στην Κίνα πριν από τον Δεκέμβριο 2019, δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να κυκλοφορούσε σε άλλες περιφέρειες. Κι αν ο ιός προήλθε είτε
απευθείας από νυχτερίδες είτε από κάποιο ενδιάμεσο είδος, η μετάδοση στην Ουχάν μπορεί να διευκολύνθηκε από δίκτυα εμπορίας άγριων ζώων.
Η Μάριον Κόπμανς, ένα άλλο μέλος της ομάδας των ειδικών, δήλωσε πως άγρια ζώα,
τα οποία πωλούνταν στην ιχθυαγορά Χουανάν, μπορούν να ιχνηλατηθούν σε περιοχές που
περιλαμβάνουν οικοσυστήματα νυχτερίδων στα οποία είναι γνωστό ότι υπάρχουν ιοί που
σχετίζονται στενά με τον SARS-CoV-2. Μια τέτοια περιφέρεια είναι η νοτιοδυτική κινεζική επαρχία Γιουνάν, όμως η ομάδα εξετάζει επίσης το ενδεχόμενο η πρώτη μετάδοση σε
άνθρωπο να έλαβε χώρα στο Λάος ή στο Βιετνάμ.
Το αίνιγμα των κατεψυγμένων άγριων ζώων
Αν και η αγορά Χουανάν στην Ουχάν συνδεόταν με τις πρώτες συστάδες κρουσμάτων, η αρχική μετάδοση από τα ζώα στον άνθρωπο δεν συνέβη εκεί. Το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι κάποιος μετέφερε τον SARS- CoV-2 στην αγορά, όμως ο Μπεν Εμπάρεκ ανέφερε επίσης το ενδεχόμενο να εισήχθη μέσω ενός «προϊόντος», περιλαμβανομένων κατεψυγμένων άγριων ζώων που είναι γνωστό ότι προσβάλλονται από τον ιό. Η Κίνα έχει καλλιεργήσει την ιδέα ότι ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από τα κατεψυγμένα τρόφιμα και έχει επανειλημμένως ανακοινώσει ευρήματα για ίχνη κορωνοϊού στις συσκευασίες εισαγόμενων τροφίμων.
«Τα ζώα προς πώληση στην αγορά Χουανάν πρέπει επίσης να εξεταστούν περαιτέρω, ενώ πρέπει να ερευνηθεί και ο ρόλος που διαδραματίζει εν γένει η ψυχρή αλυσίδα προϊόντων» δήλωσε ο Μπεν Εμπάρεκ. Ο όρος «ψυχρή αλυσίδα» αναφέρεται στη μεταφορά και στο εμπόριο κατεψυγμένων τροφίμων. «Γνωρίζουμε ότι ο ιός μπορεί να επιβιώσει σε συνθήκες που συναντώνται σε αυτούς τους ψυχρούς, κατεψυγμένους χώρους, αλλά δεν καταλαβαίνουμε αν ο ιός μπορεί να μεταδοθεί στον άνθρωπο ή κάτω από ποιες συνθήκες» είπε ο Εμπάρεκ. Σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει επιπλέον να διερευνηθεί αν ένα κατεψυγμένο άγριο ζώο σε μια αγορά με κατάλληλες συνθήκες θα μπορούσε να συμβάλει στη γρήγορη εξάπλωση του ιού.
