Τελικά τα πλαστικά καλαμάκια δεν καταργήθηκαν ποτέ – Γιατί τα ξαναβλέπουμε σε ράφια και καφέ;

Ανεξέλεγκτα εξακολουθούν να κυκλοφορούν τόσο στην αγορά όσο και στην εστίαση τα πλαστικά καλαμάκια μιας χρήσης, τα οποία θεωρητικά έχουν απαγορευτεί δια νόμου από το 2020. Τέσσερα χρόνια μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου και δύο ύστερα από την τελευταία προθεσμία που είχε δοθεί για να απομακρυνθούν από την αγορά, τα περισσότερα καταστήματα συνεχίζουν να σερβίρουν κρύα ροφήματα με πλαστικά καλαμάκια.

Ακόμα και η μικρή συμμόρφωση επιχειρηματιών και καταναλωτών που είχε επιτευχθεί ύστερα από τη λήξη της μεταβατικής περιόδου για τη μη χρήση τους και την αντικατάστασή τους από χάρτινα καλαμάκια αποτελεί παρελθόν. Τα πλαστικά καλαμάκια «βαφτίστηκαν» επαναχρησιμοποιούμενα, ξαναβρήκαν τη θέση τους στο πάνω μέρος των πάγκων και πλέον κανένας πελάτης δε ζητά συνθηματικά «από το άλλο» κάτω από τον πάγκο.

Η σήμανση για επαναχρησιμοποίηση «νομιμοποίησε» ξανά τα πλαστικά καλαμάκια, τα οποία αν και χρησιμοποιούνται μόλις για λίγα λεπτά της ώρας, παραμένουν στο περιβάλλον για εκατοντάδες χρόνια.

Εάν προσέξει κανείς τις συσκευασίες, θα δει πως ξεκάθαρα αναγράφεται σε αυτές πως το προϊόν είναι επαναχρησιμοποιούμενο καταδεικνύοντας ότι ο νόμος δεν εφαρμόστηκε ποτέ: «Καλαμάκια ροφήματος επαναχρησιμοποιούμενα. Μπορούν να πλυθούν στο πλυντήριο πιάτων έως και 50 φορές». Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι ο καταναλωτής θα πάρει μαζί του το χρησιμοποιημένο καλαμάκι αφού πιει τον καφέ ή τον χυμό του και θα μετρά μία – μία τις φορές που το χρησιμοποιεί και το πλένει μέχρι να φτάσει τις 50, πράγμα μάλλον αδύνατο.

Η εγκύκλιος του Υπουργείου

Την πρακτική αυτή επιχειρεί να σταματήσει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το οποίο εξέδωσε εγκύκλιο, με την οποία αποσαφηνίζεται ο χαρακτηρισμός ως επαναχρησιμοποιήσιμου προϊόντος για τα πλαστικά καλαμάκια, κάτι που δεν είχε κάνει εδώ και χρόνια παρά τις παραινέσεις των περιβαλλοντικών οργανώσεων.

Το υπουργείο επαναλαμβάνει ότι απαγορεύεται η διάθεση στην αγορά των πλαστικών καλαμακιών, αναγνωρίζοντας πως «τα εν λόγω προϊόντα εξακολουθούν να κυκλοφορούν στην αγορά με τον ισχυρισμό ότι είναι επαναχρησιμοποιήσιμα προϊόντα». Για το λόγο αυτό διευκρινίζει πως:

Ο ορισμός ενός προϊόντος ως «πλαστικό προϊόν μιας χρήσης» και η επιπλέον καθοδήγηση από την ΕΕ για την αποσαφήνισή του, αποσκοπεί μεταξύ άλλων στο να αποκλειστούν καταστάσεις στις οποίες τα τελικά προϊόντα θα μπορούσαν δυνητικά να διατεθούν στην αγορά ή να κυκλοφορούν στο εμπόριο ως προϊόντα πολλαπλών χρήσεων ή επαναχρησιμοποιήσιμα χωρίς να έχουν μελετηθεί και σχεδιαστεί ως τέτοια ή χωρίς να διατίθενται στην αγορά ως μέρος συστήματος ή διάταξης που να διασφαλίζει την επαναχρησιμοποίησή τους, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τον στόχο της οδηγίας (ΕΕ) 2019/904 που είναι η πρόληψη και η μείωση του αντίκτυπου ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον, ιδίως στο υδάτινο περιβάλλον, και στην ανθρώπινη υγεία.
Για τον χαρακτηρισμό ως επαναχρησιμοποιήσιμου προϊόντος, μεταξύ άλλων, στα σχετικά κριτήρια σχεδιασμού του «συμπεριλαμβάνονται η σύνθεση των υλικών, η επιδεκτικότητα σε πλύσιμο και η δυνατότητα επιδιόρθωσης, χαρακτηριστικά τα οποία θα έδιναν τη δυνατότητα για πολλαπλές διαδρομές και επιστροφές για τον ίδιο σκοπό για τον οποίο το προϊόν είχε αρχικά σχεδιαστεί…», «οι καταναλωτές συνήθως αντιλαμβάνονται και χρησιμοποιούν το προϊόν ως επαναχρησιμοποιήσιμο», καθώς και κριτήρια που σχετίζονται με «την πρόθεση για επαναχρησιμοποίηση και τη δυνατότητα ανασυσκευασίας, καθαρισμού, πλυσίματος και επισκευής του αντικειμένου με ταυτόχρονη διατήρηση της ικανότητάς του να εκτελεί την προβλεπόμενη λειτουργία του».

Η εγκύλιος ξεκαθαρίζει επίσης ότι τα πλαστικά καλαμάκια χαρακτηρίζονται επί της αρχής ως πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης και εμπίπτουν στις διατάξεις του ν. 4736/2020 που απαγορεύει τη χρήση τους μεταθέτοντας την ευθύνη της περί του αντιθέτου απόδειξης στον παραγωγό: «Στην περίπτωση που ο παραγωγός ή εισαγωγέας που διαθέτει το προϊόν στην αγορά θεωρεί ότι διαθέτει τεκμηρίωση περί του αντιθέτου, φέρει το βάρος της ευθύνης απόδειξης του εκάστοτε ισχυρισμού».

Επιπλέον αποσαφηνίζει ότι πλαστικά καλαμάκια τα οποία πωλούνται σε ομαδική συσκευασία (π.χ. των 50 ή των 100 τεμαχίων) τεκμαίρεται ότι δεν προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση.

WWF: Θετικό βήμα

Ως ένα θετικό βήμα χαρακτηρίζει την έκδοση της εγκυκλίου ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος Προγραμμάτων Μείωσης Αποτυπώματος της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF Ελλάς.

«Είναι μια καλή εξέλιξη, διότι χρόνια μετά την ψήφιση του νόμου, ακόμα κατακλυζόμαστε από πλαστικά καλαμάκια. Υπήρξε μια κακή πρακτική από πολλές επιχειρήσεις που εμπορεύονται καλαμάκια, οι οποίες πάτησαν πάνω σε μια ασάφεια του νομοθετικού πλαισίου με αποτέλεσμα ουσιαστικά να καταργηθεί η διάταξη για την απαγόρευση των καλαμακιών μιας χρήσης. Πρακτικά άλλαξαν τη συσκευασία και συνέχισαν να εμπορεύονται ακριβώς το ίδιο προϊόν, ίσως και χειρότερο μιας και δεν ξέρουμε τι πιστοποίηση καταλληλότητας διαθέτει και από πού προέρχεται», επισημαίνει.

Ιδιαίτερα σημαντικό κρίνει το γεγονός ότι οι πολυσυσκευασίες θα θεωρούνται πλέον εκ προοιμίου ως πλαστικά μιας χρήσης, αλλά και το ότι ο παραγωγός που φέρνει ένα προϊόν στην αγορά θα φέρει και το βάρος της τεκμηρίωσής του.

Αυτό άλλωστε δίνει και τη δυνατότητα επιβολής περισσότερων προστίμων εφόσον βεβαίως αυξηθούν οι έλεγχοι, οι οποίοι κρίνονται λίγοι συγκριτικά με την έκταση του προβλήματος. Βάσει των στοιχείων που έδωσε το υπουργείο στην οργάνωση, από τη Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς του υπουργείου Ανάπτυξης (ΔΙΜΕΑ) και τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) το 2023 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 1.000 έλεγχοι, διαπιστώθηκαν 197 παραβάσεις και επιβλήθηκαν πρόστιμα συνολικού ύψους 260.000 ευρώ.

Τεράστιο το αποτύπωμα των πλαστικών στους ωκεανούς

Στους ωκεανούς καταλήγει μεγάλο μέρος των πλαστικών μιας χρήσης. Ειδικά σε ό,τι αφορά τα καλαμάκια είναι τεράστιες οι ποσότητες που εντοπίζονται στις θάλασσες απειλώντας όχι μόνο τη θαλάσσια ζωή, αλλά και τον άνθρωπο στον οποίο επιστρέφουν ως μικροπλαστικά μέσω της τροφικής αλυσίδας. Υπολογίζεται ότι ο καθένας μας καταναλώνει ακούσια 5 γραμμάρια μικροπλαστικών την εβδομάδα!

Το μέγεθος του προβλήματος καταδεικνύεται και από το παράδοξο που εντόπισε το WWF στον καθαρισμό των παραλιών: «Πριν απαγορευτούν τα πλαστικά κανάλια αποτελούσαν το τέταρτο ή πέμπτο απόρριμμα που εντοπίζαμε στις παραλίες. Μετά την απαγόρευση, καρφάλωσε στην τρίτη θέση. Αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι δεν εφαρμόστηκε ποτέ ο νόμος», σημειώνει ο κ. Πληθάρας.

Άλλωστε είναι γνωστό ότι ένα πολύ μικρό ποσοστό, το οποίο δεν ξεπερνά το 10% ανακυκλώνεται και σε αυτό δε συμπεριλαμβάνονται τα καλαμάκια, καθώς ακόμα και η απόρριψή τους στον ειδικό κάδο δεν εξασφαλίζει τη ανακύκλωσή τους εξαιτίας της κατάστασής τους.

Η ρύπανση των ωκεανών από πλαστικά είναι ανυπολόγιστη. Στη μέση του Ειρηνικού υπάρχει μία τεράστια περιοχή με πλαστικά σκουπίδια, μεγέθους όσο δύο φορές το μέγεθος της Γαλλίας, που διατηρείται στο σημείο από τα στροβιλιζόμενα ρεύματα, ενώ εκτιμάται ότι εάν δεν αλλάξουν άμεσα τα πράγματα, έως το 2050 θα υπάρχουν περισσότερα πλαστικά στη θάλασσα απ’ ό,τι ψάρια! Κι αυτό διότι κάθε χρόνο διαρρέουν στους ωκεανούς οκτώ εκατομμύρια τόνοι πλαστικών. Υπολογίζεται μάλιστα ότι μόνο στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν ετησίως 11.500 τόνοι πλαστικών.